Klasyfikacja miejscowości w Polsce
Kategorie, rodzaje i status prawny miejscowości w Polsce – miejscowość to w Polsce w ujęciu ustawowym „jednostka osadnicza lub inny obszar zabudowany odróżniający się od innych miejscowości odrębną nazwą, a przy jednakowej nazwie, odmiennym określeniem ich rodzaju”. Urzędowe nazwy miejscowości, ustala, zmienia lub znosi, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw administracji publicznej, na wniosek gminy. Minister ten także ogłasza, w drodze obwieszczenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, aktualne wykazy urzędowych nazw miejscowości i ich części[1].
Osiedle Grunwald Północ,
Osiedle Grunwald Południe,
Osiedle Stary Grunwald,
Osiedla Św. Łazarz (część)
Miejscowości (z wyjątkiem miast) oraz ich części nie mają formalnie ustalonych granic, lecz mogą znajdować się w obrębach ewidencyjnych wyznaczonych na podstawie Prawa geodezyjnego i kartograficznego.
W celach statystycznych, przy ustalaniu wykazu nazw miejscowości przyjęto, że terminem tym określa się każde skupisko ludności, niezależnie od liczby zabudowań i gęstości zabudowy i liczby ludności, przy czym miejscowość musi się odróżniać od innych skupisk (szczególnie sąsiednich) odrębną nazwą urzędową, a przy nazwie identycznej, odmiennym określeniem skupiska (np. wieś, kolonia, osada itp.)[2].
Miejscowości[edytuj | edytuj kod]
Wykaz rodzajów miejscowości zawiera schemat aplikacyjny zawarty w załączniku do rozporządzenia z dnia 21 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji miejscowości, ulic i adresów, w którym wyróżniono następujące rodzaje miejscowości: kolonia, przysiółek, osiedle, osada, osada leśna, miasto, wieś, schronisko turystyczne, dzielnica Warszawy, część miejscowości, część miasta, delegatura[3].
Ustawa o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych określa[1]:
- jednostkę osadniczą - obszar zabudowany w których przebywa lub jest zameldowana na pobyt stały co najmniej jedna osoba,
- inny obszar zabudowany,
- miejscowość – będąca jednostką osadniczą lub innym obszarem zabudowanym odróżniająca się od innych miejscowości nazwą, a przy jednakowej nazwie – odmiennym określeniem ich rodzaju. Miejscowości dzieli się na:
- zamieszkane – będące jednostkami osadniczymi,
- niezamieszkane – będące innymi obszarami zabudowy,
Miejscowości występuje dwustopniowy podział, w którym wyróżnia się:
- miejscowości – niebędące częściami innych miejscowości, określane jako: miejscowości, miejscowości podstawowe, miejscowości samodzielne.
- części miejscowości – będące częściami innych miejscowości, określane jako integralne części miejscowości, miejscowości niesamodzielne, np. część miasta, część wsi.
Dla miejscowości, oprócz nazwy, określa się jej rodzaj będący określeniem charakteru miejscowości ukształtowanej w procesie rozwoju osadnictwa, w szczególności: miasto, osiedle, wieś, osada, osada leśna, kolonia, przysiółek i ich części. Przy czym rodzaje miasto i wieś są określeniami dla używanymi tylko do miejscowości podstawowych. Określenie osiedle, osada, osada leśna, kolonia, przysiółek jest używane do miejscowości jak i ich części.
Rodzajami miejscowości w Polsce są:
- część miasta,
- część wsi,
- część osady,
- część kolonii,
- osada (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej),
- przysiółek (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej),
- kolonia (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej),
- osiedle (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej),
- osada leśna (może być samodzielną miejscowością, jak i stanowić część innej jednostki osadniczej).
W częściach miejscowości, które ustawowo nie są samodzielnymi miejscowościami, nie zachodzą zdarzenia w świetle prawa o aktach stanu cywilnego[4], tj. urodzenia, małżeństwa, zgony. Stąd miejsce urodzenia osoby w domu np. w Prądniku Czerwonym jest oznaczane w akcie urodzenia jako Kraków. Zasada ta działa również wstecz. Osoba urodzona np. w 1921 r. w Kostuchnie (wówczas samodzielna gmina w pow. pszczyńskim) ma w obecnie wystawianym odpisie aktu urodzenia wpisane miejsce urodzenia Katowice[potrzebny przypis].
Statystyka[edytuj | edytuj kod]
W ramach Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju (TERYT), miejscowościom i ich częściom nadawane są przez Główny Urząd Statystyczny niepowtarzalne identyfikatory Systemu identyfikatorów i nazw miejscowości (SIMC).
Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części w Polsce istniało 103 225 miejscowości o ustalonych urzędowych nazwach, pogrupowanych w 23 rodzaje[5]. Samodzielnych miejscowości (miast, wsi, kolonii, przysiółków, osiedli, osad, osad leśnych, schronisk turystycznych) o urzędowo ustalonych nazwach było 53 464[6].
W 2015 było 103 086 urzędowo nazwanych miejscowości z czego 53 445 nazw miejscowości uznawanych za samodzielne[7], natomiast w 2019 było 102 875 urzędowo nazwanych miejscowości. Urzędowo uznawanych miejscowości zatem systematycznie ubywa[8].
| Rodzaj miejscowości | Liczebność | ||
|---|---|---|---|
| 2013[5] | 2015[7] | 2019[8] | |
| część kolonii | 202 | 199 | 195 |
| część miasta | 6708 | 6710 | 6783 |
| część osady | 10 | 10 | 10 |
| część wsi | 36349 | 36263 | 36044 |
| kolonia | 2220 | 2203 | 2174 |
| kolonia kolonii | 11 | 11 | 11 |
| kolonia osady | 6 | 6 | 6 |
| kolonia wsi | 979 | 974 | 974 |
| miasto | 908 | 915 | 940 |
| osada | 5136 | 5132 | 5137 |
| osada kolonii | 1 | 1 | 1 |
| osada leśna | 1988 | 1966 | 1949 |
| osada leśna wsi | 227 | 224 | 222 |
| osada osady | 2 | 3 | 3 |
| osada wsi | 524 | 520 | 523 |
| osiedle | 3 | 5 | 5 |
| osiedle wsi | 5 | 5 | 5 |
| przysiółek | 136 | 133 | 133 |
| przysiółek kolonii | 41 | 41 | 40 |
| przysiółek osady | 56 | 56 | 56 |
| przysiółek wsi | 4641 | 4619 | 4585 |
| schronisko turystyczne | 22 | 22 | 22 |
| wieś | 43051 | 43068 | 43057 |
| Razem | 103 225 | 103 086 | 102 875 |
Miejscowość statystyczna[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość statystyczna to wyodrębniony dla celów statystycznych zespół kilku polskich miejscowości obejmujący z reguły wieś oraz przyległe do niej przysiółki i inne mniejsze miejscowości, dla których łącznie zbierane są i opracowywane dane statystyczne[9].
W 2011 było w Polsce 42 490 miejscowości statystycznych[10].
| Miejscowości statystyczne | Liczba miejscowości | Liczba ludności |
|---|---|---|
| 1 000 000 | 1 | 1 700 612 |
| 500 000 | 4 | 2 671 330 |
| 200 000 | 12 | 3 518 990 |
| 100 000 | 22 | 3 009 265 |
| 50 000 | 47 | 3 206 433 |
| 20 000 | 136 | 4 297 334 |
| 10 000 | 188 | 2 748 473 |
| 5 000 | 247 | 1 694 912 |
| 2 000 | 1 002 | 2 940 490 |
| 1 000 | 2 086 | 2 843 085 |
| 500 | 4 982 | 3 445 440 |
| 200 | 13 558 | 4 256 516 |
| 100 | 11 034 | 1 608 450 |
| 0 | 9 171 | 570 494 |
| Łącznie | 42 490 | 38 511 824 |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Okres międzywojenny[edytuj | edytuj kod]
W okresie międzywojennym kwestia ustalania rodzaju miejscowości nie była formalnie uregulowana, a w poszczególnych częściach kraju rodzaje miejscowości stosowane były zwyczajowo i niejednolicie[11].
W 1933 r. Skorowidz miejscowości RP, będący publikacją prywatną, podawał takie rodzaje miejscowości (wtedy charakter miejscowości), jak: borostwo, browar, cegielnia, cukrownia, domek łąkowy, domek przewozowy, domek szosowy, dwór, folwark, futor, gajówka, gorzelnia, klasztor, kolonia, kopalnia, koszary, latarnia morska, lecznica, letnisko, leśnictwo, leśniczówka, miasteczko, miasto, nadleśnictwo, obszar dworski, obóz warowny, okolica, osada, osada fabryczna, osada leśna, osada miejska, osada młyńska, osada pałacowa, osada wojskowa, osiedle, plebania, probostwo, przedmieście, przysiółek, przystanek kolejowy, pustkowie, smolarnia, stacja kolejowa, szpital epidemiczny, tartak, torfiarnia, twierdza, uzdrowisko, uroczysko, wieś, więzienie, zaścianek, zakład kąpielowy, zakład poprawczy, zakład wychowawczy[12].
Wydany w 1938 r. tom 1 urzędowego Wykazu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, obejmującego województwo wileńskie, uwzględniał rodzaje miejscowości takie jak: cegielnia, folwark (i część folwarku), futor, futory, gajówka, karczma, kolonia (i część kolonii), koszarka kolejowa, leśniczówka, letnisko, majątek (i część majątku), miasteczko, miasto (i część miasta), młyn, nadleśnictwo, okolica, osada (i część osady), osada fabryczna, osada leśna, osada młyńska, osada wojskowa, papiernia, parcele (i część parceli), plebania, przedmieście (i część przedmieścia), przystanek kolejowy, schronisko turystyczne, smolarnia, stacja kolejowa, tartak, terpentyniarnia, uroczysko, wieś (i część wsi), zaścianek (i część zaścianka)[11].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Ustawa z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych. Tekst jednolity z 2019. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1443).
- ↑ „Wiadomości statystyczne”. 41 (7-12), s. 40, 1996. Polskie Wyd. Gospodarcze. ISSN 0043-518X.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 21 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji miejscowości, ulic i adresów (Dz.U. z 2021 r. poz. 1368).
- ↑ Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-04-03].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Nieco inne dane podawał wcześniejszy (kwietniowy) projekt rozporządzenia Ministra Administracji i Cyfryzacji w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części w Polsce: ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ADMINISTRACJI I CYFRYZACJI1 z dnia 13.04.2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części – PROJEKT, Minister Administracji i Cyfryzacji, 13 kwietnia 2012.
- ↑ a b Urzędowe nazwy miejscowości (2012, 2015). [dostęp 2017-10-07].
- ↑ a b Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 października 2019 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2019 r. poz. 2360).
- ↑ Główny Urząd Statystyczny - Bank Danych Lokalnych: "Miejscowość statystyczna". [dostęp 2018-03-26].
- ↑ Ludność w miejscowościach statystycznych według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-26].
- ↑ a b Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom 1. Województwo wileńskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 81.
- ↑ Tadeusz Bystrzycki (oprac.): Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych. Przemyśl – Warszawa: Wydawnictwo Książnicy Naukowej, 1933?, s. 1834.