Czarne skrzydła (powieść)
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania |
1928–1929 |
| Wydawca | |
Czarne skrzydła – dwuczęściowa powieść Juliusza Kaden-Bandrowskiego wydana w latach 1928-1929[a].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza jej wersja ukazała się w prasie w latach 1925-1926; w wersji książkowej z lat 1928-1929 autor dokonał wielu zmian. Powieść składa się z dwóch części: Lenora i Tadeusz. Utwór utrzymany w poetyce ekspresjonizmu łączy w sobie elementy reportażu, politycznej karykatury i pamfletu.
Fabuła powieści nawiązuje do rzeczywistej katastrofy górniczej, która w 1923 wydarzyła się w kopalni Reden w Dąbrowie Górniczej (w utworze – jako Osada Górnicza). Powstanie utworu poprzedzone zostało dłuższymi, wnikliwymi studiami środowiskowymi: pisarz miał okazję osobiście poznać warunki życia górników i miejscowe stosunki społeczne, gdy na przełomie 1923 i 1924 spędził kilka miesięcy w Zagłębiu Dąbrowskim i na Śląsku, nie tylko stykając się z górnikami w pracy i w warunkach domowych, ale uczestnicząc też w zebraniach związkowych. Zebrany tak materiał nadaje walor autentyzmu bohaterom i wydarzeniom powieści, a samemu utworowi – cechę dokumentu literackiego i historycznego[1].
Powieść przedstawia konflikty między robotnikami i działaczami ruchu socjalistycznego a właścicielami i zarządcami kopalń. Głównym wątkiem fabularnym są jednak tragiczne dzieje romansu Tadeusza (byłego legionisty i syna socjalistycznego posła) oraz Leonory, prostej dziewczyny pracującej w kopalni. Powieść ukazuje też wiele ówczesnych postaci autentycznych. Choć stanowi oskarżenie dzikiego kapitalizmu, autor nie opowiada się jednoznacznie po żadnej ze stron sporu. Krytykuje zarówno przedstawicieli obcego kapitału i polską administrację, jak i miejscowych działaczy PPS. Mimo odwoływania się do śląskich realiów, utwór jest zarazem parabolą ukazującą konflikty pomiędzy ideologią, polityką i praktyką życia, losem zbiorowości a jednostką.
W 1962 na podstawie powieści powstał film Czarne skrzydła w reżyserii Ewy i Czesława Petelskich.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W literaturze rodzimej poprzedzała ją powieść Artura Gruszeckiego Krety z 1897, z fabułą także osadzoną w Zagłębiu Dąbrowskim (Jan Nowakowski: „Wstęp” w E. Zola: Germinal, Wrocław 1978, s. LXIV).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nota wydawnicza do edycji 1975 (cz. 2, s. 255).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Juliusz Kaden-Bandrowski: Czarne skrzydła. I: Lenora, II: Tadeusz. Wyd. 2. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1975, seria: Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej.
- Grzegorz Gazda: Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej. Gdańsk: słowo / obraz terytoria; Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2008, s. 40-41. ISBN 978-83-7420-110-0.
- Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 259-261, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13851-6.