Czempiń
Czempiń (niem. Tschempin, 1940-1945 Karlshausen) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie kościańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Czempiń. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego. Przez gminę przebiegają ważne szlaki komunikacyjne między innymi linia kolejowa łącząca Poznań z Wrocławiem i droga krajowa nr 5 z Gdańska przez Poznań, Wrocław do Pragi. Na terenie Czempinia ma swoją siedzibę jedyna tego rodzaju w Polsce stacja badawcza Polskiego Związku Łowieckiego. Jego działalność opiera się na hodowli i leczeniu ptaków drapieżnych. Prowadzone są tutaj również zakrojone na szeroką skalę badania nad zwierzyną. Związek ten zajmuje się również organizacją szkoleń dla myśliwych.
Według danych z 31 marca 2011 miasto liczyło 5232 mieszkańców[1].
Na szczególną uwagę w Czempiniu zasługują: zespół pałacowy wraz z parkiem krajobrazowym (z 1729) oraz kościoły - pw. Apostołów Szymona i Judy (z 1782 r.) oraz parafialny pw. św. Michała Archanioła (z 1899).
Klub Sportowy Helios Czempiń rok zał. 1922. Sekcja piłkarska (A klasa oraz juniorzy Starsi) oraz sekcja tenisa stołowego - 2 liga.
Historia
Nazwa miejscowości pochodzi od nazwiska kmiecego Czempa. Czempiń pierwotnie był osadą targową założoną wokół owalnego placu na gruntach wsi Wielki Piechanin (Piechynin), którą kroniki wymieniają w 1387. Data lokacji miasta nie jest znana, w 1401 Piechanino jest wymieniane już jako miasto z którego pochodziła Stachna, mieszczka piechynińska[2]. W 1403 po raz pierwszy równolegle pojawiła się nazwa Czempiń (Czempino), od 1459 stała się oficjalną nazwą miasta. Jako miasto prywatne w I połowie XV w. stanowiło własność Szamotulskich, w latach 1446-1470 Bnińskich, a od 1470 do 1575 Górków[3]. W 1458 Czempiń wystawił 3 pieszych na wyprawę krzyżacką. W 1510 w mieście było osiem karczm i dwa młyny. W 1561 ówczesny starosta wałecki i wojewoda poznański Stanisław Górka ostatecznie potwierdził prawa miejskie Czempinia. To miasto od początków swego istnienia miało charakter rolniczy. Nadany Czempiniowi przywilej urządzania targów w każdy czwartek i 4 jarmarków rocznie zatwierdzony przez króla Zygmunta Augusta w dokumencie z 10 stycznia 1562 w Łomży, wpłynął pozytywnie na rozwój handlu i rzemiosła. W 1580 powstał pierwszy cech rzemieślniczy, był to cech piwowarów, w 1607 powstał cech kuśnierzy, a w 1611 szewski. Do 1601 właścicielami byli Malechowscy, następnie klucz czempiński nabyli Szołdrscy. Z 1662 pochodzi zapis o istnieniu szpitala. W 1697 znaczną część miasta zniszczył pożar, w latach 1708, 1709 i 1710 liczbę mieszkańców dziesiątkowały zarazy. W II połowie XVIII w. w Czempiniu rozwija się przemysł płócienniczy, powstają cechy kołodziejów, stelmachów, stolarzy, bednarzy i cieśli (1739), płócienników (1748), rzeźników (1754), krawców (1766) oraz młynarzy (1784). W 1793 miasto znalazło się pod panowaniem pruskim, liczyło 608 mieszkańców zamieszkujących 101 domów[2]. W 1840 miał miejsce drugi ogromny pożar, który niszczy m.in. ratusz i kramy rzeźnicze zajmujące środek rynku. Po pożarze miasto zostało odbudowane jako ośrodek rzemiosła, powstał duży zakład kotlarski, fabryka cykorii i mleczarnia. W 1846 klucz czempiński nabyła niemiecka rodzina von Delhaes[3]. W 1856 wybudowano linię kolejową łączącą Poznań z Kościanem, natomiast w 1885 Czempiń zyskał połączenie drogą kolejową ze Śremem. Było to początkiem rozwoju przemysłu tak w Czempiniu, jak i na terenach przylegających do niego. W latach 1895–1899 na miejscu wcześniejszego, neoromańskiego kościoła z wysoką wieżą zostaje wybudowany kościół pw. św. Michała Archanioła, natomiast w 1906 w Czempiniu powstał Bank Ludowy, obecnie Bank Spółdzielczy. Mieszkańcy służyli ochotniczo w powstaniu wielkopolskim, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Czempiń stał się miastem usługowo-handlowym, działała tu fabryka tlenu i młyn elektryczny. Podczas II wojny światowej hitlerowcy urządzili tu obóz pracy przymusowej dla ok. 4000 więźniów. Po 1945 powstało osiem zakładów przemysłowych i czterdzieści jeden warsztatów rzemieślniczych[2]. W 1959 powstała Stacja Doświadczalna Polskiego Związku Łowieckiego prowadząca doświadczenia w zakresie hodowli kuropatw, saren i zajęcy w gospodarstwie łowieckim o powierzchni 15 tys. ha[4].
Herb Czempinia
Nie ma dokumentu, który mógłby zaświadczyć skąd on się wziął. Według jednej z hipotez, znak pnia mógł się znaleźć w herbie wzięty ze słów pieśni ludowej Koło Czempinia rosła brzezina, a trzy łucznicze strzały z faktu historycznego, że miasto zobowiązane było wysłać trzech zbrojnych na wojnę z Krzyżakami w 1458. Natomiast znak łodzi może pochodzić stąd, że wieloletni właściciele Czempinia - Szołdrscy - mieli w herbie łódź. Według jeszcze innej hipotezy herb Czempinia składa się z dwóch elementów; drzewa symbolizującego życie oraz trzech strzał nawiązujących do czasów wojen z Zakonem Krzyżackim. Podczas okupacji niemieckiej w październiku 1939 Niemcy wprowadzili dla miasta okupacyjną nazwę nazistowską Karlshausen.
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Czempinia w 2014 roku [5].
Zabytki
- Barokowy pałac wybudowany na planie prostokąta o bogatym wystroju architektonicznym, który od ok. 1698 był własnością rodziny Szołdrskich. Zbudował go kasztelan biechowski Andrzej Szołdrski przypuszczalnie z powodu ślubu swojego syna Ludwika z Marianną Unrużanką z Kargowej w 1698 roku. Powstanie pałacu datowane jest na początek XVIII wieku. W 1709 pałac został spalony przez wojska szwedzkie. W latach 1729–1739 wyremontowany przez Ludwika Szołdrskiego i rozbudowany o nowa klatkę schodową i pilastrowanie na elewacji oraz nowe szczyty. Na attyce umieszczono wtedy rzeźby symbolizujące cztery strony świata oraz dodano kolumny przy wejściu głównym. Budynek główny od północy połączony był galerią z oficyną. Po południowej stronie symetryczna galeria prowadziła do niezachowanej wieży z bramą wychodzącą w kierunku folwarku. Po śmierci Wiktora Szołdrskiego (wnuka Władysława) zaborczy rząd pruski nie dopuścił do dziedziczenia majątku przez rody polskie, dlatego drogą licytacji zakupił pałac w 1847 roku August Delhaes. W 1900 roku dodano taras od frontu i balkon od ogrodu, a w 1904 roku przebudowano wnętrza pałacu w stylu secesyjnym[6]. W latach 1975–1986 pałac został gruntownie odnowiony. W dobrze utrzymanym parku krajobrazowym z XVIII w. liczne pomniki przyrody. Obecnie pałac jest własnością prywatną.
- Kościół pw. św. Michała Archanioła (1895–1899).
- Barokowo-klasycystyczna kaplica pałacowa Apostołów Szymona i Judy oraz Najświętszej Marii Panny Częstochowskiej z 1782, wieża z XIX w.
Wspólnoty wyznaniowe
Ludzie związani z Czempiniem
- Bolesław Michał Kasprowicz - polski przemysłowiec, pierwszy polski prezes Izby Przemysłowo-Handlowej w Bydgoszczy, organizator Giełdy Drzewnej w Bydgoszczy.
- Wincenty Broniwój-Orliński - prawnik
- Leonard Durczykiewicz – fotograf
- Grażyna Dziedzic – malarka
- Józef Graczyński - malarz
- Stanisław Kielich – fizyk
- Andrzej Szołdrski - biskup kijowski, przemyski, poznański
- Józef Świątkiewicz – regionalista
- Franciszek Trąbalski – działacz polityczny
- Wojciech Ziemniak – poseł na Sejm RP V, VI, VII, VIII kadencji
Miasta partnerskie
- Badacsonytomaj (Węgry, od 2008)[8]
Zobacz też
Linki zewnętrzne
- Czempin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 793.
Przypisy
- ↑ Ludność w gminach. Stan w dniu 31 marca 2011 r. - wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.. GUS. [dostęp 2012-08-07]. (pol.).
- ↑ a b c Miasta polskie w Tysiącleciu, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 217-218
- ↑ a b „Dawny powiat kościański” Katalog zabytków sztuki w Polsce tom V pod redakcją Teresy Ruszczyńskiej i Anieli Sławskiej Zeszyt 10 Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe Warszawa 1980 s. 24-25 ISBN 83-221-0120-1
- ↑ Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1998, ISBN 83-01-12677-9 s. 112
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwiepopulacja2016BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Ewa Kręglewska-Foksowicz „Barokowe Rezydencje w Wielkopolsce”, Poznań 1982, s.40-45
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów na oficjalnej stronie Świadków Jehowy (www.jw.org), dostęp z 6 stycznia 2015.
- ↑ Umowa o współpracy partnerskiej. Urząd Gminy Czempiń, 14 czerwca 2008. [dostęp 6 czerwca 2014].
| Miasta | |
|---|---|
| Miejscowości sołeckie | |
| Pozostałe miejscowości |
