Cziru tybetańskie
| Pantholops hodgsonii[1] | |
| (Abel, 1826) | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
cziru tybetańskie |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Cziru tybetańskie[4], dawniej: cziru[5] (Pantholops hodgsonii) – gatunek koziorożca z rodziny wołowatych, jedyny przedstawiciel rodzaju cziru (Pantholops) Hodgson, 1834.
Zasięg występowania i biotop[edytuj | edytuj kod]
Cziru tybetańskie jest endemitem Wyżyny Tybetańskiej. Występuje na wysokościach 3700–6000 m n.p.m. Dawniej zasięg jego występowania rozciągał się po Nepal.
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) 100–140 cm, długość ogona 13–14 cm; masa ciała 24–42 kg[6]. Przy nozdrzach występuje workowate wydęcie, które jest prawdopodobnie związane z wydawaniem głosu. Występujące tylko u samców długie, smukłe rogi z poprzecznymi zgrubieniami są wygięte w kształcie litery S. Rogi osiągają długość do 70 cm.
Cziru tybetańskie jest gatunkiem stadnym. Liczebność i struktura stad jest zmienna – od 5 do 1000 osobników – i związana z sezonowymi wędrówkami. Samce są samotnikami dołączającymi do stad samic tylko w okresie godowym. Maksymalna długość życia cziru na wolności wynosi prawdopodobnie ok. 10–15 lat[7]. Jest wyjątkowo płochliwy z natury. Aktywny głównie o poranku i zmroku. Wypoczywa w wykopanych przez siebie jamach głębokich na 30 cm, chroniącymi przed zimnym wiatrem. Głównymi drapieżnikami są wilki i niedźwiedzie[7].
Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]
Osiąga dojrzałość płciową po 1,5–2,5 roku. Okres godowy przypada na przełom listopada i grudnia. Samce choć nie tworzą terytoriów, gromadzą wokół siebie harem samic, którego zaciekle bronią. Wskutek zaciekłych walk wiele z nich pada od zadanych przez smukłe rogi ran. Po ciąży trwającej około 180 dni na świat przychodzi 1 czasem 2 młodych, zwykle w kwietniu lub maju. Młode wstają już po 15 minutach, a po godzinie od narodzenia są w stanie podążać za matką. Rosną wyjątkowo gwałtownie. Już po 15 miesiącach młody samiec osiąga rozmiar dorosłej samiczki[7]. Połowa młodych ginie w okresie pierwszych dwóch miesięcy ich życia, a 2/3 – przed osiągnięciem drugiego roku życia, czyli przed osiągnięciem dojrzałości płciowej.
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Dawniej był to gatunek bardzo liczny, nawet rzędu miliona osobników. Populacja cziru jest zagrożona na skutek utraty siedlisk oraz nielegalnych polowań. Z sierści cziru pozyskiwana jest wełna shahtoosh, charakteryzująca się wyjątkową miękkością. Wyroby z tej wełny osiągają wysokie ceny na rynkach wielu krajów. Oprócz wełny z cziru pozyskiwane są rogi i mięso. W latach 80. i 90. XX wieku liczebność spadła do 65–72,5 tys. sztuk. Dzięki skutecznej ochronie gatunku populacja cziru wzrosła, obecnie (2016) szacuje się, że żyje 100–150 tys. osobników. Cziru jest uznawane za gatunek bliski zagrożenia, w latach 2000–2016 było uznawane za gatunek zagrożony wyginięciem[3].
Cziru jest objęty konwencją waszyngtońską CITES (załącznik I)[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Pantholops hodgsonii, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ B.H. Hodgson. Letter on various Zoological Subjects, with Additional Observations on the Chiru Antelope (Antilope Hodgsonii, Abel). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 2, s. 81, 1834. (ang.).
- ↑ a b Pantholops hodgsonii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ Zygmunt Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
- ↑ C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 711. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
- ↑ a b c José R. Castelló, Bovids of the world : antelopes, gazelles, cattle, goats, sheep, and relatives, Princeton 2016, ISBN 978-1-4008-8065-2, OCLC 933295477 [dostęp 2022-02-01].
- ↑ Appendices I, II and III of CITES. cites.org, 12 czerwca 2013. [dostęp 2013-06-28]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło: Ssaki kopytne : przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 257–258. ISBN 83-01-13806-8.
- Rebitzke, J. 2002: Pantholops hodgsonii. (On-line), Animal Diversity Web. [dostęp 2008-02-27]. (ang.).
- Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Pantholops hodgsonii. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 12 stycznia 2009]