Czyżowice (województwo opolskie)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czyżowice
wieś
Ilustracja
Kościół filialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Prudnik

Wysokość

250–295 m n.p.m.

Liczba ludności (2019)

293[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-200[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0502612

Położenie na mapie gminy Prudnik
Mapa konturowa gminy Prudnik, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Czyżowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Czyżowice”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Czyżowice”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Czyżowice”
Ziemia50°21′52″N 17°35′00″E/50,364444 17,583333[1]

Czyżowice (daw. Ścisowice[4], niem. Zeiselwitz, cz. Tišovice[5], śl. Cisłowice) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Prudnik[6]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Wysoczyzny Bialskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez nią rzeka Biała.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 283 osoby[7].

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Panorama Czyżowic od strony północnej
Widok na Czyżowice od strony północnej

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 2,5 km od granicy z Czechami, na Wysoczyźnie Bialskiej, tuż przy granicy gminy Prudnik z gminą Lubrza i gminą Biała. Należy do Euroregionu Pradziad[8]. Przez granice administracyjne wsi przepływa rzeka Biała[9]. Leży na wysokości 250–295 m n.p.m., na obszarze 405,74 ha. Na jej terenie znajdują się grunty zaliczane do kompleksu pszennego. Miejscowi rolnicy zajmują się głównie uprawą pszenicy, buraków cukrowych i ziemniaków[10]. Leży na terenie Nadleśnictwa Prudnik (obręb Prudnik)[11].

Środowisko naturalne[edytuj | edytuj kod]

W Czyżowicach panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +7,9 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Czyżowic wynoszą 626 mm. Dominują wiatry zachodnie[12].

Panorama Czyżowic od strony południowej
Panorama Czyżowic od strony południowej

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Śląski pisarz Konstanty Damrot w swojej pracy o śląskim nazewnictwie z 1896 roku wydanej w Bytomiu. Wymienia dwie nazwy miejscowości: obecnie funkcjonującą, polską „Czyżowice” oraz niemiecką „Zeiselwitz” cytując również zlatynizowaną nazwę jaka została zanotowana w średniowiecznym dokumencie z 1233 roku „Chisoviz”[13].

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod niemiecką nazwą Zeiselwitz, pod którą po raz pierwszy została zanotowana w 1534 roku, a także wymienia polską nazwę Scisowice we fragmencie: „Zeiselwitz (1534 Zeiselwitz, polnisch Scisowice)”[14].

Wieś mogła przyjąć swoją nazwę od jej założyciela o imieniu Cisła – Czyż. Jej nazwa może również pochodzić od położenia osady w cisowym lesie. Po przejęciu przez administrację polską w 1945 wieś otrzymała nazwę Ścisłowice, a następnie Cisłowice[15]. 9 września 1947 r. nadano miejscowości polską nazwę Czyżowice[16].

W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Chisouic (1233), Zyssowitz (ok. 1300), Czeislowicz (1421), Tisowicz, Czeisellwicz (1551), Zeislowitz (1679), Zeiselwitz (1743), Zeselwitz, Scisowice (1845), Ścisowice, niem. Zeisselwitz (1889), Zeiselwitz, Ścisowice (1941)[17].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Tablica upamiętniająca 775-lecie Czyżowic (1233–2008)

Czyżowice są najstarszą wsią w gminie Prudnik. Idzi Panic datuje powstanie Czyżowic na XII wiek[18]. Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w 1233 roku w testamencie Jana Sybocica z Prężyny. Administracyjnie należała do okręgu prudnickiego. Była zaliczana do 10 tzw. „górnych wsi”[19].

Pieczęć Czyżowic (1722)

W latach 1532–1792 lenno wsi Czyżowice należało do zamku w Białej[20]. W pierwszej połowie XV wieku w posiadanie wsi wszedł ród Gotsch Schoff – późniejsi Schaffgotschowie. W 1538 wzmiankowany był Gotsch zwany Schoff z Czyżowic. W 1547 właściciel Czyżowic Albrecht Schoff sprzedał wieś wraz z chłopami i folwarkiem Henrykowi Stolczowi z Gostomii. W dokumentach z 1569 występuje Jan Gotsch z Czyżowic. W 1571 potomkowie Albrechta, Jan i Adam Schaffgotschowie, sprzedali czyżowicki majątek wraz ze wsią Dawidowi Sebettendorfowi[18].

W XVII wieku właścicielami wsi został ród Paczinskich[18]. 18 listopada 1700 hrabia Jerzy Fryderyk Paczensky von Tenczin sprzedał Czyżowice wraz z dziedzicznymi dobrami i „pradawną siedzibą rycerską”[15] miastu Prudnik za 18 tys. talarów[21]. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego prudnickiego w Monarchii Habsburgów[22]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[23].

Pieczęć Czyżowic (1890)

Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu drzewo, na nim ptak, po obu stronach wysokie drzewo, a w otoku napis: ZEISELWITZ · GEM: S: NEUSTAEDTER · KR (pol. Gmina Czyżowice / Powiat Prudnicki)[24]. Miejscowość pozostała własnością Prudnika do połowy XIX wieku. Wówczas zamieszkiwało ją 500 osób, z których większość stanowili katolicy[15]. W 1846 wznieśli oni przydrożną kaplicę w południowej części wsi[25]. Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 585 mieszkańców Czyżowic 572 posługiwało się językiem niemieckim, a 13 językiem polskim. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Czyżowice znalazły się po stronie zachodniej, poza terenem plebiscytowym[26].

Czyżowice na mapie z 1930

Staraniem pochodzącego ze wsi księdza Roberta Mazura, w latach 1932–1936[10] w Czyżowicach został zbudowany halowy kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa. Budowa kosztowała 100 tys. marek[15]. Uroczyste poświęcenie i zawieszenie dzwonów na wieży kościoła odbyło się 30 października 1934[27].

Podczas bitwy o Prudnik w marcu 1945 wieś ucierpiała w niewielkim stopniu. Straty i zniszczenia materialne zostały oszacowane w wysokości 10%[19]. Od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[28]. Wówczas w Czyżowicach została osiedlona część polskich repatriantów z Kresów Wschodnich z okolic Tarnopola – z Nowostawców, Podlesia, Podzameczka, Mikuliniec i Dźwinogrodu. Niemieckojęzyczna ludność została wysiedlona na zachód[15].

W latach 1945–1950 Czyżowice należały do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Rudziczka[29], w latach 1954–1961 do gromady Prężynka, a w latach 1961–1972 do gromady Rudziczka.

Od 1945 do 1997 we wsi funkcjonowała szkoła podstawowa, utworzona przez Inspektorat Szkolny w Prudniku[30]. W latach 1949–1951 działał amatorski teatr prowadzony przez Karola Licznara. Na początku lat 70. XX wieku w Czyżowicach powstała baza gminnego kółka rolniczego[18]. W 2007 Czyżowice przystąpiły do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[31].

Liczba mieszkańców wsi[edytuj | edytuj kod]

Liczba mieszkańców


Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[38]:

  • kaplica, z 1846 r.
  • zespół folwarczny (nr 1) z 1. poł. XIX w.
    • dom
    • spichlerz.

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Czyżowicach chronione są ponadto[39]:

  • kapliczka przy drodze do Prudnika
  • szkoła podstawowa, nr 57
  • domy, nr: 6, 7, 8, 12, 13, 14, 17, 18, 20, 21, 22, 25, 27, 28, 29a, 30, 31, 32a, 32b, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 44a, 44c, 45, 47, 48, 51, 52, 53, 54, 55, 60, 62, 64, 66, 69, 70, 74, 75a, 76
  • kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa
  • cmentarz
  • kuźnia, nr 37
  • lamus, nr 39
  • zagroda, nr 58
  • stodoła, nr 75a
  • przedszkole, nr 77

Pomniki i obiekty upamiętniające[edytuj | edytuj kod]

Transport[edytuj | edytuj kod]

Czyżowice posiadają połączenia autobusowe z Białą, Korfantowem, Prudnikiem i Rzymkowicami. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy[40].

Transport autobusowy w Czyżowicach obsługiwany był przez PKS Prudnik[41]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[42]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[43], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[44]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[45]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Czyżowicach i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[46]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[47].

Oświata[edytuj | edytuj kod]

Publiczne Przedszkole w Czyżowicach

W Czyżowicach pod numerem 77 znajduje się Publiczne Przedszkole[48].

Kultura[edytuj | edytuj kod]

We wsi znajduje się Wiejski Dom Kultury, który podlega pod Prudnicki Ośrodek Kultury[49].

Czyżowice są parę razy wspomniane w książce Lux perpetua autorstwa Andrzeja Sapkowskiego, której akcja rozgrywa się w Czechach i na Śląsku.

Religia[edytuj | edytuj kod]

W Czyżowicach znajduje się katolicki kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa, który należy do parafii św. Anny w Niemysłowicach (dekanat Prudnik)[50]. We wsi są krzyże i kapliczki przydrożne[18].

Sport[edytuj | edytuj kod]

Boisko LZS Czyżowice

We wsi funkcjonuje klub piłkarski LZS Czyżowice, założony w 1952. Klub rozgrywa swoje mecze na boisku w Czyżowicach[51]. Administratorem obiektu jest Agencja Sportu i Promocji w Prudniku[52]. W 2005, z okazji 60. rocznicy istnienia Podokręgu Związku Piłki Nożnej w Prudniku, klub otrzymał pamiątkowy puchar[53].

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Czyżowicach[54]. Przez Czyżowice przebiega trasa Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej, za przejechanie którego PTTK Prudnik przyznaje odznakę[55].

Bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Czyżowicach działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, zrzeszona w Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP w Prudniku[56].

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 7 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku[57].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 21078
  2. a b Joanna Chilińska, RAPORT O STANIE GMINY ZA 2019 ROK – Urząd Miejski w Prudniku [online], prudnik.pl, 2 czerwca 2020 [dostęp 2020-08-05].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 202 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom X – wynik wyszukiwania – DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2020-03-20].
  5. Bogusław Zator, Święto Plonów w Czyżowicach [online], Prudnik24, 11 września 2013 [dostęp 2021-06-03] (pol.).
  6. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  7. a b c d Wieś Czyżowice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  8. Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-03-20].
  9. Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 8, ISBN 83-239-9607-5.
  10. a b Sołectwa – Urząd Miejski w Prudniku [online], prudnik.pl [dostęp 2020-01-10].
  11. Bank Danych o Lasach – Mapa [online], bdl.lasy.gov.pl [dostęp 2021-01-23].
  12. Klimat: Czyżowice: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-03-20].
  13. Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 183.
  14. Triest 1865 ↓, s. 1051.
  15. a b c d e Kasza 2020 ↓, s. 991.
  16. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 września 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 124, poz. 778).
  17. Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II, C-D, hasło „Czyżowice”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1997, s. 246. ISBN 83-85579-64-8.
  18. a b c d e Franciszek Dendewicz, Czyżowice – zarys dziejów wsi, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń (dziennikarz), 37 (720), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 15 września 2004, s. 11, ISSN 1231-904X.
  19. a b c d e f g Uchwała Nr LI/769/2010 Rady Miejskiej w Prudniku z dnia 28 stycznia 2010 r. w sprawie zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Czyżowice.
  20. Osiem wieków miasta w zarysie – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-03-20].
  21. Kasza 2020 ↓, s. 16.
  22. Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  23. Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  24. 1071 Zeiselwitz (Czyżowice) IV [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 20 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  25. kaplica, Czyżowice – Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2020-01-10] (pol.).
  26. Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 72.
  27. Kasza 2020 ↓, s. 992.
  28. Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  29. Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250.
  30. Śląsk 1949 ↓, s. 151.
  31. Czyżowice [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 10 sierpnia 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  32. Erdbeschreibung der Preußischen Monarchie, Hemmerde & Schwetschke, 1793 [dostęp 2020-03-20] (niem.).
  33. Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], www.gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-03-20].
  34. Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2020-01-10].
  35. GOV :: Czyżowice, Zeiselwitz [online], gov.genealogy.net [dostęp 2020-01-10].
  36. Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 225.
  37. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  38. Rejestr zabytków nieruchomych woj. opolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 110. [dostęp 2013-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
  39. Ewidencja – Gmina Prudnik [online], bip.wuozopole.pl [dostęp 2023-02-11].
  40. Rozkład jazdy PKS na przystanku Czyżowice, gm. Prudnik [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-17].
  41. PKS Connex Prudnik / Przewozy pasażerskie / Rozkład jazdy [online], pks-prudnik.com.pl [dostęp 2024-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-23].
  42. Damian Wicher, Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X.
  43. Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański, Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  44. Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-04-08].
  45. Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  46. Maciej Dobrzański, Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  47. Maciej Dobrzański, Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  48. Publiczne, Czyżowice 77, Czyżowice 48-200 – Przedszkole, numer telefonu [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2020-08-09] (pol.).
  49. POK Prudnik – Placówki [online], pok-prudnik.pl [dostęp 2020-03-20].
  50. Parafie według dekanatów [online], www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
  51. LZS Czyżowice [online], www.90minut.pl [dostęp 2023-09-05].
  52. Cennik i oferty specjalne [online], asipprudnik.pl [dostęp 2023-09-05] (pol.).
  53. Janusz Stefanko, Damian Wicher, Jubileusz Podokręgu, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 48 (783), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 30 listopada 2005, s. 19, ISSN 1231-904X.
  54. Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  55. Regulamin Odznaki Turystyczno-Krajoznawczej Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-08].
  56. Stanisław Hawron, Związek Ochotniczych Straży Pożarnych [online], bip.prudnik.pl [dostęp 2024-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2022-03-20] (pol.).
  57. Komenda Powiatowa Policji w Prudniku [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]