Człuchów

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 16 sty 2018, była oparta na tej wersji.

Szablon:POL miasto infobox Człuchów (dawniej pol. Słuchów^[1], 1945 Człochów^[2], kaszb. Człuchòwò lub też Człochòwò^[3], niem. Schlochau) – miasto w województwie pomorskim, siedziba powiatu człuchowskiego oraz gminy wiejskiej Człuchów.

Według danych z 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 13 936 mieszkańców^[4].

Położenie

Miasto leży pomiędzy jeziorami: Urzędowym, Miejskim Małym, Miejskim Dużym oraz największym – Rychnowskim, w północnej części Krajny, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Pojezierza Krajeńskiego), w odległości 136 km na południowy zachód od Gdańska. Człuchów przecinają drogi krajowe:

Droga nr 22 (tzw. Berlinka): Kostrzyn n. Odrą PL-D – Gorzów Wlkp. – Wałcz – Człuchów – Chojnice – Starogard Gd. – Malbork – Elbląg – Grzechotki PL-RUS
Droga nr 25: (DK 11 z Koszalina) Bobolice – Biały Bór – Człuchów – Sępólno Kraj. – Bydgoszcz – Inowrocław – Strzelno – Konin – Kalisz – Ostrów Wlkp. – Oleśnica

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[5] Człuchów ma obszar 12,48 km², w tym:

użytki rolne: 33%
użytki leśne: 3%

Miasto stanowi 0,79% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2008^[6]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	14 352	100	7532	52,5	6820	47,5
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	1123		589,3		533,6

Piramida wieku mieszkańców Człuchowa w 2014 roku^[4].

Miasta partnerskie^[7]

Historia

Człuchów był starym osiedlem pomorskim, wzmiankowanym w XII wieku. Prawa miejskie posiada od 1348 roku. Od 1312 był własnością Krzyżaków, rezydował tu wielki Mistrz zakonu, brat Ulryka, Konrad V von Jungingen. Od 1466 (koniec wojny trzynastoletniej) Człuchów należał do Polski. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich z 1880 roku podaje, że pierwszym starostą człuchowskim jeszcze przed pokojem toruńskim, był Mikołaj Szarlej, po nim objął starostwo Władysław, kasztelan nakielski, wspominany w roku 1463. W roku 1466 Jerzy Dąbrowski, o którym pisze Niesiecki, także dostał się do niewoli krzyżackiej. W roku 1510 starostą człuchowskim był Andrzej Górski, podkomorzy poznański. W roku 1520 Rafał Leszczyński, kasztelan łędzki, który potem został biskupem przemyskim i płockim. W roku 1535 zmarł Stanisław Kościelecki, w 1545 zmarł Jan Kościelecki, w r. 1565 Achacy Czerna^[8]. Od 1772 (I rozbiór Polski) Człuchów należał do Prus. Od 1945 roku Człuchów znajduje się ponownie w Polsce, obecna nazwa miasta została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946^[9]

W latach 1945–1999 Człuchów zmieniał przynależność administracyjną. Przed utworzeniem województwa szczecińskiego w 1946 był przejściowo częścią województwa pomorskiego z siedzibą w Bydgoszczy. W latach 1946–1950 był częścią województwa szczecińskiego, w latach 1950–1975 województwa koszalińskiego, w latach 1975–1998 województwa słupskiego. Od 1999 należy do województwa pomorskiego.

Jednym z tych, którzy najlepiej udokumentowali historię Ziemi Człuchowskiej, był Edmund Kloskowski. Swój wkład w badania nad dziejami miasta i okolic mają również Marian Fryda i Wiktor Zybajło.

Muzeum Regionalne prezentuje w swym dziale archeologicznym pradzieje Ziemi Człuchowskiej. Zabytki pochodzą z badań nad wczesnośredniowiecznych, osadnictwa w rejonie jeziora Krępsko i Szczytno oraz cmentarzyska ludności kultury pomorskiej w Olszanowie, Sąpólnie i Gwieździnie^[10].

Architektura

Zabytki

Do rejestru zabytków zostały wpisane^[11]:

barokowy kościół parafialny pw. św. Jakuba z XVII wieku, z wieżą z XVIII wieku, następnie rozbudowany. Ufundowany był przez ówczesnego starostę Jakuba Wejhera, konsekrowany w 1647 r. (nr rej.: A-295 z 27.09.1960)
park miejski „Lasek Luizy” z XIX w. (nr rej.: A-1820 z 3.12.2007 i z 4.12.2007)
Zamek w Człuchowie z parkiem (nr rej.: A-35/89 z 25.05.1955):
dwór murowano-szachulcowy z 1 poł. XIX w. przy ul. Wojska Polskiego 5 (nr rej.: A-512 z 20.12.1965)
układ urbanistyczny dawnego śródmieścia (nr rej.: A-513 z 20.12.1965)

Pozostałe obiekty zabytkowe:

budynek poczty z 1892 roku;
budynek dawnej szkoły średniej przygotowującej do zawodu nauczyciela „Preporanda” z 1901 roku, ul. Szczecińska (obecnie siedziba Urzędu Gminy);
zabytkowe kamienice z XIX wieku przy ul. Królewskiej;
budynek dawnej szkoły specjalnej dla dzieci głuchoniemych z 1882 roku przy ul. Parkowej (obecnie siedziba ZSA);
wille z końca XIX wieku przy ul. Batorego;
budynek browaru Rudolfa Leya z XIX wieku;
budynek dawnej szkoły miejskiej z 1892 roku przy ul. Traugutta (obecnie siedziba CKU).
budynek dworu miejskiego z 2 poł. XIX w. (dawniej siedziba starostwa przy al. Wojska Polskiego 3)
cmentarz z 1830, ulokowany w centrum miasta pomiędzy budynkami mieszkalnymi i garażami^[12] (ulicami Traugutta, Średnią i Szczecińską)

Zamek

Osobny artykuł: Zamek w Człuchowie.

W Człuchowie znajdował się drugi po Malborku pod względem wielkości^[13] zamek krzyżacki (a terytorialnie największy). Był on siedzibą komtura i konwentu krzyżackiego. Rezydowali w nim m.in. komtur Ulrich von Jungingen i Konrad von Wallenrode (1377-1382)^[14]. Do dziś przetrwały mury, wieża i nie odkryte jeszcze podziemia. W XIX wieku zamek został w większości rozebrany na odbudowę miasta po pożarze.

Organizacje

Religia

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące wyznania:

Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów

W Człuchowie mieści się Jednostka Strzelecka 4039 Człuchów. Jest to jednostka terenowa Związku Strzeleckiego „Strzelec” Organizacji Społeczno-Wychowawczej, który jest patriotycznym stowarzyszeniem – kontynuatorem istniejącego w okresie międzywojennym Związku Strzeleckiego. Działa jako stowarzyszenie rejestrowe we współpracy z Ministerstwem Obrony Narodowej. JS4039 Człuchów poprzez wychowanie obywatelskie członków oraz przygotowywanie młodzieży do służby wojskowej działa na rzecz niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej i jej umacniania.

Komturia Człuchowska

Stowarzyszenie Komturii Człuchowskiej skupia pasjonatów epoki rycerskiej. Komturia Człuchowska jest głównym organizatorem turnieju rycerskiego (Człuchowskiego Turnieju Rycerskiego o Miecz Konrada Wallenroda, wcześniej Człuchowskiego Turnieju Rycerskiego o Miecz Arnolda von Baden), który odbywa się zawsze w przedostatni weekend sierpnia.

Sport

W mieście Człuchów od 1985 roku istnieją dwa kluby kajakowe: „Piast” i „Polstyr” Człuchów, które w swojej historii wytrenowały wielu mistrzów polski oraz medalistów międzynarodowych zawodów kajakowych typu Mistrzostwa Polski, Mistrzostwa Europy.

Transport

Człuchów leży na przecięciu dróg krajowych nr 25 i nr 22. Są to szlaki komunikacyjne na trasach: Koszalin – Bydgoszcz – Warszawa i Berlin – Gorzów Wlkp. – Elbląg – Kaliningrad. Miasto posiada obwodnicę w ciągu drogi krajowej nr 22.

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 210: Chojnice – Runowo Pomorskie, przy której znajduje się stacja kolejowa Człuchów. Przewozy Regionalne zapewniają połączenia z Chojnicami i Szczecinkiem.

Komunikacja autobusowa realizuje połączenia z Chojnicami, Bydgoszczą, Toruniem, Koszalinem, Kołobrzegiem, Szczecinkiem,

Komunikację z miastem zapewniają autobusy PKS Szczecinek, PKS Bytów, PKS Bydgoszcz, PKS Koszalin i inne.

W 1972 oddano w mieście do użytku pierwszą w Polsce stację benzynową (CPN), której budynek był wykonany z prefabrykatów z tworzyw sztucznych^[16].

Zobacz też

Przypisy

↑ Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13857-2.
↑ Dz.U. 1945 nr 33, poz. 196.
↑ Dr F. Lorentz „Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem” ( ISBN 83-60437-22-X) ( ISBN 978-83-60437-22-3).
↑ ^a ^b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie populacja2016
BŁĄD PRZYPISÓW
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ http://www.czluchow.eu/pl/page/miasta-partnerskie.
↑ Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa, wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 257.
↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
↑ http://muzeum.czluchow.pl/ [dostęp 2014-02-21].
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 12 [dostęp 2015-09-21] .
↑ Anna, Krzysztof Jakubowscy „Pomorskie cmentarze”, Gdańsk 2012, ISBN 978-83-62129-73-7, s. 74.
↑ Archeolodzy i Krzyżacy – Rzeczpospolita.
↑ Konrad von Wallenrode.
↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 5 czerwca 2014.
↑ Md, Nowe i najnowsze, w: Młody Technik, nr 3/1972, s. 4.

Linki zewnętrzne

Przewodnik multimedialny po mieście
Historia Żydów w Człuchowie na portalu Wirtualny Sztetl
Człuchowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 862 .

[1] Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13857-2.

[2] Dz.U. 1945 nr 33, poz. 196.

[3] Dr F. Lorentz „Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem” ( ISBN 83-60437-22-X) ( ISBN 978-83-60437-22-3).

[populacja2016-4] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie populacja2016
BŁĄD PRZYPISÓW

[autonazwa1-5] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[6] Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[7] ttp://www.czluchow.eu/pl/page/miasta-partnerskie.

[8] Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa, wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 257.

[9] Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).

[10] ttp://muzeum.czluchow.pl/ [dostęp 2014-02-21].

[11] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 12 [dostęp 2015-09-21] .

[12] Anna, Krzysztof Jakubowscy „Pomorskie cmentarze”, Gdańsk 2012, ISBN 978-83-62129-73-7, s. 74.

[13] Archeolodzy i Krzyżacy – Rzeczpospolita.

[14] Konrad von Wallenrode.

[15] Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 5 czerwca 2014.

[16] Md, Nowe i najnowsze, w: Młody Technik, nr 3/1972, s. 4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Miasta na prawach powiatu	Gdańsk Gdynia Słupsk Sopot
Miasta powiatowe	Bytów Chojnice Człuchów Kartuzy Kościerzyna Kwidzyn Lębork Malbork Nowy Dwór Gdański Pruszcz Gdański Puck Starogard Gdański Sztum Tczew Wejherowo
Miasta gminne	Brusy Czarna Woda Czarne Czersk Debrzno Dzierzgoń Gniew Hel Jastarnia Kępice Krynica Morska Łeba Miastko Nowy Staw Pelplin Prabuty Reda Rumia Skarszewy Skórcz Władysławowo Ustka Żukowo

Wsie	Barkowo Biskupnica Brzeźno Bukowo Chrząstowo Czarnoszyce Dębnica Dobojewo Ględowo Jaromierz Jęczniki Wielkie Kiełpin Kołdowo Krępsk Mosiny Nieżywięć Polnica Rychnowy Sieroczyn Skarszewo Stołczno Wierzchowo
Kolonie	Dąbki Mąkowo Mirogniew Nowosiółki Piaskowo Sokole
Osady	Brzeźno Bukowo Człuchowskie Chrząstówko Czarnoszki Czarze Gębarzewo Gostudz Jęczniki Małe Kiełpinek Krzyżanki Kujanki Murzynowo Nieżywięć Płonica Polniczka Skórzewo Stara Rogoźnica Wierzchowo-Dworzec Zagórki Zielątkowo
Osady leśne	Gozdnica Jeziorno Kątki Krery Śniaty
Części wsi	Barkówko Gościmierz Grzybowo Krępina Łężek Migi Przytok Rogowo
Część kolonii	Zbrzyca
Nieoficjalny przysiółek wsi	Dziewiątka

Miasta	Czarne Człuchów Debrzno
Gminy miejskie	Człuchów
Gminy miejsko-wiejskie	Czarne Debrzno
Gminy wiejskie	Człuchów Koczała Przechlewo Rzeczenica

Przynależność wojewódzka	woj. pomorskie (PRL) (1945–46) woj. szczecińskie (1946–50) woj. koszalińskie (1950–75)
Miasta	Biały Bór (do 1957 →) Czarne Człuchów Debrzno Lędyczek (do 1953 →)
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Brzezie (do 1954) Chrząstowo (od 1973) Cierznie (do 1954) Czarne (od 1973) Człuchów Debrzno (od 1973) Gwieździn (do 1954) Koczała (do 1954) Łoża (do 1954) Przechlewo Rzeczenica (od 1973) Strzeczona (do 1954) Wierzchowo (do 1954)
Gromady (1954–72)	Barkowo (1954–71) Biały Bór (1954–57 →) Bińcze (1954–59) Brzezie (1954–71) Chrząstowo (1954–72) Cierznie (1954–61) Czarne (1971–72) Człuchów (1961–72) Debrzno (1961–72) Drzonowo (1954–57 →) Jęczniki Wielkie (1954–71) Koczała (1954–57 →) Międzybórz (1954–57) Mosiny (1954–71) Nowa Wieś (1954–59) Pietrzykowo (1954 →) Polnica (1954–61) Przechlewo (1954–72) Rychnowy (1954–61) Rzeczenica (1954–72) Sąpolno (1954–71) Sierpowo (1954–71) ~~Stare Gronowo~~(←~~1971~~) Stołczno (1954–61) Strzeczona (1954–61) Wyczechy (1954–71)