Danton (film)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Danton
Gatunek

dramat polityczny

Data premiery

12 stycznia 1983 (Francja)

Kraj produkcji

Francja
Polska

Język

francuski

Czas trwania

130 min

Reżyseria

Andrzej Wajda

Scenariusz

Jean-Claude Carrière
Andrzej Wajda
Agnieszka Holland
Bolesław Michałek
Jacek Gąsiorowski
(konsultacja historyczna:
Jan Baszkiewicz
Stefan Meller)

Główne role

Gerard Depardieu
Wojciech Pszoniak

Muzyka

Jean Prodromides

Zdjęcia

Igor Luther

Scenografia

Allan Starski

Kostiumy

Yvonne Sassinot de Nesle

Montaż

Halina Prugar-Ketling

Produkcja

Les Films du Losagne
(współpraca) Zespół Filmowy X

Dystrybucja

Gaumont (Francja)

Nagrody
1982 – Andrzej Wajda Nagroda „Louis Delluc”
1982 – Andrzej Wajda Nagroda „Unifrance Film”
1982 – Andrzej Wajda „CEZAR” (Nagroda Francuskiej Akademii Sztuki Filmowej) w kategorii: reżyseria
1983 – Wojciech Pszoniak Montreal (World Film Festival) – nagroda za rolę męską
1983 – Gerard Depardieu Montreal (World Film Festival) – nagroda za rolę męską
1984 – Andrzej Wajda Gdańsk (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych) – nagroda dziennikarzy

Danton – francusko-polski dramat historyczny z 1983 roku w reżyserii Andrzeja Wajdy. Adaptacja dramatu Stanisławy Przybyszewskiej pt. Sprawa Dantona.

W założeniu film miał być realizowany w Polsce na zamówienie wytwórni Gaumont, jednakże wprowadzenie w grudniu 1981 roku stanu wojennego w Polsce zniweczyło zarówno plany realizacji, jak i dystrybucji filmu w kraju. Nie rezygnując z tworzenia, reżyser przeniósł cały projekt do Francji, gdzie zrealizował go przy udziale grupy polskich aktorów. Po realizacji zdjęć niektórzy zdecydowali się na pozostanie za granicą (m.in. Andrzej Seweryn i Wojciech Pszoniak) ze względu na trwający wciąż w kraju stan wojenny.

Fabuła[edytuj | edytuj kod]

Akcja rozpoczyna się wiosną 1794 r., gdy w rewolucyjnej Francji szaleje już wprowadzony przez Dantona terror. Agresywny Saint-Just zachęca Robespierre’a do wystąpienia przeciw Dantonowi i jego zwolennikom, coraz bardziej zagrażającym aktualnej władzy. Na burzliwym posiedzeniu Komitetu Ocalenia Publicznego Billaud jawnie oskarża ich o działalność kontrrewolucyjną wymierzoną przeciw komitetom. Robespierre wprawdzie przeciwstawia się aresztowaniu i sądzeniu Dantona, lecz z trudem narzuca swe zdanie innym członkom Komitetu zaniepokojonych wpływami Dantona i jego popularnością. Sygnałem ostrzegawczym dla niego ma być likwidacja redagowanej przez Desmoulinsa gazety dantonistów „Vieux Cordelier”.

Danton, który otrzymuje poufne ostrzeżenie, że rząd zmierza do aresztowania go wraz z najbliższymi współpracownikami, lekceważy je licząc na swą popularność wśród ludu Paryża i nietykalność osiągniętą dzięki zasługom dla rewolucji. Z inicjatywy Robespierre’a, który nadal pragnie go oszczędzić, dochodzi do poufnego spotkania obu przywódców, lecz nie skutkuje ono dojściem do porozumienia. Wówczas zdecydowany już Robespierre postuluje w Komitecie Ocalenia szybkie osądzenie Dantona w obawie przed radykalnymi działaniami z jego strony. Raport Saint-Juste’a jest podstawą do przygotowania listy osób przeznaczonych do uwięzienia. W nocy dochodzi do aresztowania dantonistów z ich przywódcą, internowanych w Pałacu Luksemburskim, a następnie zostaje im wytoczony publiczny proces, w którym Danton początkowo ma nadzieję odnieść kolejny sukces. Jako świetny mówca stacza swój ostatni wielki pojedynek ze stronniczym sądem. Ale jedynym celem zafałszowanego procesu politycznego jest skazanie „kontrrewolucyjnych spiskowców” na śmierć.

Obsada[edytuj | edytuj kod]

Gérard Depardieu, odtwórca roli Dantona (2001)

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

Pierwowzorem filmowego Dantona była wielokrotnie wystawiana sztuka Stanisławy Przybyszewskiej pod tytułem Sprawa Dantona. Jej autorka przedstawiała organizatora terroru jakobińskiego podczas rewolucji francuskiej, Maximiliena de Robespierre, jako nieprzekupnego krzewiciela wielkich idei, podczas gdy Georges Danton jawił się według Przybyszewskiej jako skorumpowany populista i zdrajca. Taki ton też przeważał w wystawianej przez Andrzeja Wajdę reinterpretacji dzieła Przybyszewskiej z 1977 roku, w której reżyser Ziemi obiecanej uszlachetniał Robespierre’a kosztem Dantona. O ile teatralny wykonawca Robespierre’a, Wojciech Pszoniak, miał się pojawić w planowanej przez Wajdę adaptacji filmowej, o tyle rolę filmowego Dantona Wajda przewidział dla Gérarda Depardieu[2]. Ten ostatni wynegocjował zgodę ze strony francuskiego Ministerstwa Kultury na dofinansowanie produkcji polskiego reżysera[3].

Prace nad filmem trwały od 1980 roku, jednak w trakcie kręcenia filmu w Polsce został wprowadzony stan wojenny, wskutek czego Wajda pośpiesznie wyemigrował wraz z częścią obsady do Francji. Tam też, pod wpływem nasilających się komunistycznych rządów terroru w jego ojczyźnie, zmienił przesłanie utworu. Wajda zniwelował cechujące sztukę Przybyszewskiej dysproporcje w wizerunku głównych bohaterów sztuki. Robespierre pozbawiony został kwestii „znajdźcie ten punkt, gdzie zaczął się błąd”, która pada w momencie, gdy nabiera on wątpliwości co do swoich działań; w wersji filmowej jest bardziej przebiegły i zaprowadza Dantona na szafot. Jednak w filmie to Danton cechuje się większą charyzmą, finansowany jest dobrowolnie przez wielmożów z Francji i Anglii, którzy pokładają w nim nadzieję na zakończenie rządów terroru. Danton w wykonaniu Depardieu ma również poparcie ludu, a jego śmierć na szafocie przesądza paradoksalnie o losie, który – jak sugeruje Wajdowski film – czeka Robespierre’a[4].

Część zdjęć zrealizowano we wnętrzach naturalnych i w plenerze, co zmniejszyło nieco „teatralność” tekstu. Niemniej Danton oddziałuje głównie za pomocą głównych postaci – protagonistów: Robespierre’a i Dantona[5]. Zdjęcia do filmu kręcono w takich miejscowościach jak Paryż, Wersal i Senlis oraz w departamencie Sekwana i Marna (Jossigny, Guermantes)[6].

Odbiór[edytuj | edytuj kod]

Danton wzbudził burzliwą reakcję we Francji. Część krytyków upatrywała w filmie Wajdy ostrej krytyki rządów totalitarnych, na które lud nie ma żadnego wpływu. François Furet na łamach „Le Nouvel Observateur” z uznaniem pisał, że „film odtwarza z niebywałą wyrazistością uczucie, jakie przeżywali wszyscy wielcy aktorzy rewolucji: że historia toczy się raczej po nich niż dzięki nim”[7]. Zdaniem Jeana Tularda w Dantonie „dobrze przedstawiono kapitalną rolę Komitetu Bezpieczeństwa Powszechnego […]. Po upadku Dantona rywalizacja obu policji [KBP i Komitetu Ocalenia Publicznego] miała zgubić Robespierre’a”[7]. Claude Baingères z „Le Figaro” przekonywał, iż „Wajda wciąga nas za kulisy rewolucji w momencie, kiedy kat zdziera swój kaptur, kiedy szef państwa zdejmuje perukę. Co nie przeszkadza reżyserowi dać nam zupełnie urzekający obraz epoki”[7]. Pierre Billard z „Le Point” doszukiwał się w Dantonie aktualnej wymowy politycznej; Robespierre miałby być aluzją do Wojciecha Jaruzelskiego, który wprowadził stan wojenny w Polsce[8].

Z niechęcią film Wajdy przyjmowały środowiska lewicowe. Jean-Philippe Domecq w recenzji dla pisma „Positif” oskarżał reżysera o zafałszowanie obrazu terroru rewolucyjnego, który „zdradzał wiele umiarkowania i w ciągu półtora roku pociągnął dziesięć razy mniej ofiar niż rok normalnego reżymu monarchistycznego” i pierwszy tydzień pacyfikacji Komuny Paryskiej, kiedy rozstrzelano około 25 000 osób[8]. Zygmunt Kałużyński dla „Polityki” pisał: „Film jest przeciętny, […] teksty są sumaryczne, psychologia szkicowa i niekonsekwentna”[9]. Znaczna część krytyków polskich nie podzielała tego zdania. Tadeusz Sobolewski z „Tygodnika Powszechnego” przyrównał film do Popiołu i diamentu[8], a Maria Malatyńska na łamach „Życia Literackiego” twierdziła, że film Wajdy to „prawdziwe autorskie zwycięstwo”[8]. Scott Sullivan z niemieckiego „Frankfurter Allgemeine Zeitung” podsumowywał: „Danton Wajdy jest arcydziełem”[9].

Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

W 1982 roku film Danton otrzymał Nagrodę Louisa Delluca dla najlepszego filmu francuskiego.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Nicolas Schaller: Louis XVI, Robespierre... Les acteurs d'"Un peuple et son roi" racontent leurs personnages. L'Obs, 2018-09-25. [dostęp 2022-12-30]. (fr.).
  2. Kandulski 2012 ↓, s. 163–166.
  3. Kandulski 2012 ↓, s. 166.
  4. Kandulski 2012 ↓, s. 166–167.
  5. Mirosław Winiarczyk: Na ekranach kin: Danton. „Razem. Ilustrowany Tygodnik Młodzieży” nr 9 (320), 27 lutego 1983.
  6. Artur Hanula: Mija 37 lat od premiery polsko-francuskiej produkcji "Danton" Andrzeja Wajdy. Polska we Francji, 31.01.2020. [dostęp 2023-03-02]. (pol.).
  7. a b c Wajda 1996 ↓, s. 177.
  8. a b c d Wajda 1996 ↓, s. 178.
  9. a b Wajda 1996 ↓, s. 179.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Stanisław Kandulski, Niebieska jak niebo, biała jak wapno, czerwona na krew. Cała prawda o rewolucji francuskiej... na podstawie filmu „Danton” w reżyserii Andrzeja Wajdy, „Człowiek i Społeczeństwo”, 34, 2012, s. 163–176.
  • Andrzej Wajda, Wajda. Filmy, Jerzy Płażewski (red.), t. 2, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1996.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]