Derek Jarman

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje) o 22:02, 15 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Derek Jarman
Ilustracja
Portret z 1991 r
Prawdziwe imię i nazwisko

Michael Derek Elworthy Jarman

Data i miejsce urodzenia

31 stycznia 1942
Northwood

Data i miejsce śmierci

19 lutego 1994
Londyn

Zawód

reżyser, scenarzysta, scenograf, malarz, pisarz i poeta

Współmałżonek

Keith Collins

Lata aktywności

1971-1993

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Michael Derek Elworthy Jarman (ur. 31 stycznia 1942 w Northwood w Wielkiej Brytanii, zm. 19 lutego 1994 w Londynie) – brytyjski artysta awangardowy: reżyser filmowy, malarz, scenarzysta, scenograf, poeta i pisarz. Zaliczany do nurtu filmowego postmodernizmu[1], jak również new queer cinema i kontrkultury punk.

Na początku lat siedemdziesiątych XX w. współtworzył wraz z Genesisem P-Orridge'm kolektyw artystyczny The Exploding Galaxy. Otwarty homoseksualista, który jako pierwszy w Wielkiej Brytanii odważył się otwarcie zajmować się tematyką homoseksualną w reżyserowanych przez siebie filmach.

Życiorys

Młodość i nauka

Urodził się Northwood w Middlesex w Wielkiej Brytanii, w średniozamożnej rodzinie wojskowych – był synem pochodzącego z Nowej Zelandii pilota RAF-u. Wychowywał się w kolejnych brytyjskich bazach wojskowych w Anglii, Włoszech i Pakistanie. Jak sam twierdził otrzymał najbardziej konwencjonalne brytyjskie wychowanie. W szkole podstawowej jego nauczyciel Robin Nascoe zaszczepił w nim zainteresowanie sztuką. Po ukończeniu Canford School w Canford Magna (hrabstwo Dorset), w latach 1960-1963 studiował z polecenia ojca literaturę, historię i historię sztuki w King’s College London University. Dzięki tym studiom ojciec zgodził się, aby kształcił się dalej w Slade School of Fine Art (1963-1967).

Początek działalności w Londynie

Po ukończeniu studiów Derek opracował scenografię do kilku oper i baletów (Don Giovvani, Jazz Calendar), w tym dla English National Opera i dla The Royal Ballet, co jednak nie dawało mu wystarczającej satysfakcji artystycznej. Chciał wrócić do malarstwa, które było jego prawdziwą pasją. Odnosił na tym polu pewne sukcesy, a jego prace, m.in. pejzaże, były kilkukrotnie wystawiane. W maju 1961 r. obraz Jarmana We Are Waitnig and Waiting (Czekamy i czekamy) wygrał w kategorii najlepszego obrazu amatorskiego wystawę "Daily Express".

Jako źródło pierwszych fascynacji filmem Jarman podawał w biografii film La Dolce Vita Federico Felliniego, który obejrzał mając 18 lat. Podczas studiów w Slade poznał niezależne, undergroundowe kino, a duże wrażenie zrobiły na nim wtedy takie filmy jak Scorpio Rising Kennetha Angera i nieco później filmy Andy’ego Warhola. Z filmem na gruncie profesjonalnym po raz pierwszy spotkał się na planie Diabłów Kena Russella, gdzie zajmował się scenografią. W 1970 r. przypadek zetknął go z tym reżyserem: w pociągu z Paryża poznał przyjaciółkę Russela, która skojarzyła ze sobą obydwu artystów. Z tym samym reżyserem Jarman pracował jeszcze przy realizacji scenografii do Dzikiego Mesjasza. Przyznawał później, że ta współpraca wiele go nauczyła, a Russell był najlepszym nauczycielem filmu, na jakiego mógł trafić.

Pierwsze filmy na taśmie 8 mm

Już w trakcie rozpoczęcia prac nad scenografią dla Russela, Jarman zachwycił się możliwościami kamery "Super 8". Niewielka, mobilna i tania w eksploatacji, stała się dla niego synonimem niezależnej twórczości. Pierwszym obrazem jaki nakręcił na taśmie 8 mm był 6-minutowy obraz Studio Bankside nakręcony w 1971 r., później kolejno powstały A Journey to Avebury (składający się z zatrzymanych w kadrze plenerów z okolic Avebury), Ogród Luksoru (z wątkami typowymi dla New Age) i Andrew Logan Kisses the Glitterati. Jarman notował na taśmie wspomnienia z podróży, rejestrował kameralne zdarzenia i sentymentalne miejsca. Powstawały z tego krótkometrażowe filmy poetyckie i manierystyczne impresje, często o bliskiej malarstwu estetyce. Eksperymentował z możliwościami kamery: nadawał obrazowi "chropowatości", zmieniał tempo filmowania, nakładał różne plany. Powstawały też filmy zupełnie pozbawione tradycyjnej filmowej narracji lub bez dialogów.

Filmy tego typu kręcił później przez całe życie, równolegle z produkcjami pełnometrażowymi. Z czasem do swojego warszatu dołączył również technikę wideo.

Coming out i gay rights movement

W Anglii kontakty homoseksualne do 1967 roku był przestępstwem. Jarman otwarcie przyznał się do swojej orientacji seksualnej w czasach, w których nie było to ani bezpieczne, ani modne. Był również aktywnym działaczem ruchu na rzecz równouprawnienia osób LGBT. Wpłynęło to na całą jego twórczość filmową – niemal wszystkie jego filmy poświęcone są bohaterom o odmiennej od heteroseksualnej orientacji. Jako jeden z pierwszych wprowadził do kina tą tematykę, ukazującą współzależność między homoseksualną orientacją bohatera a jego osobowością. Mając doświadczenie bycia w nieakceptowanej mniejszości, cokolwiek robił było dla niego aktem politycznym. Drażnił establishment swoim homoseksualizmem będąc przy tym arbitrem elegantiarum, estetą i erudytą oraz artystą na wskroś brytyjskim, który w swoich dziełach mówi o tęsknocie za mityczną Anglią (The Angelic Conversation) z kwitnącymi ogrodami, harmonią i sonetami William Shakespeare’a oraz sięgającym do motywów stanowiących o brytyjskiej kulturze – do Shakespeare’a, Christophera Marlowe’a, Benjamina Brittena, przeciwstawiając ją tej współczesnej, opartej według niego na przemocy, pieniądzu i imperializmie.

W latach 80. wypowiadał się głośno przeciw brytyjskiemu imperializmowi i konserwatyzmowi rządu Margaret Thatcher. Miał odwagę nie tylko ujawnić swoją orientację homoseksualną, ale później również otwarcie mówić o swojej śmiertelnej chorobie, w czasie gdy opinia publiczna winiła gejów za epidemię HIV.

Filmy pełnometrażowe

Pierwszym pełnometrażowym filmem Jarmana był Sebastian z 1975 r. Wciąż jednak był człowiekiem awangardowego undergroundu i postmodernistą avant la lettre. Wśród brytyjskiej bohemy artystycznej zdobył status postaci kultowej już w latach 70. W kulturze masowej zaistniał jednak dopiero pod koniec lat 80., w czasach szerszej akceptacji kultury queer i estetyki postmodernistycznej. Momentem akceptacji Jarmana przez świat oficjalnego kina była premiera filmu Caravaggio w 1986 roku – najbardziej konwencjonalnego w formie filmu Jarmana. Mimo że zawarł w nim wszystkie główne wątki swej twórczości: motywy homoerotyczne, punkowy bunt, apoteozę bezkompromisowego artysty i outsidera, to jednak forma filmu była bardziej przystępna i efektowna od większości jego pozostałych produkcji.

Kolejnymi dziełami z cyklu filmowych biografii były Edward II (1991) i Wittgenstein (1993). Równolegle z nimi powstawały filmy zajmujące się sprawami społecznymi i zajmujące stanowisko w kwestiach politycznych: Jubileusz (1977) i The Last of England (1987). Ten ostatni określany jest jako pierwszy film kontrkultury punk. W 1987 r. Jarman wyreżyserował etiudę filmową pt. Aria, który weszła do pełnometrażowego filmu o tym samym tytule, składającego się z dziesięciu krótkich form różnych reżyserów (m.in. Jean-Luc Godard, Ken Russel, Robert Altman).

Choroba i ostatnie lata życia

Prospect Cottage

W grudniu 1986 r. po ukończeniu filmu Caravaggio rozpoznano u niego zakażenie wirusem HIV. Mimo to wciąż pracował i tworzył, nawet gdy w ostatnich latach postępująca choroba odbierała mu wzrok. Filmy nabierały jednak stopniowo wymowy gorzkiego pesymizmu i radykalizmu w kwestiach społeczno-politycznych. Wielokrotnie wypowiadał się publicznie na temat swojej choroby.

22 grudnia 1986, kiedy dowiedziałem się, że jestem seropozytywny, wyznaczyłem sobie cel: wyjawię moją tajemnicę i przeżyję rządy Margaret Thatcher. Udało mi się. Teraz patrzę ku millennium i ku światu, w którym wszyscy będziemy równi.[2]

Ostatnie lata życia Jarman spędził w Dungeness, w pomalowanej na czarno rybackiej chacie na wybrzeżu hrabstwa Kent. Wokół tego domu, nazwanego Prospect Cottage, stojącego samotnie między morzem a atomową elektrownią, Jarman założył ogród. Ogrodnictwu poświęcał czas z równą pasją i artyzmem, co sztuce filmowej.

Zmarł z powodu AIDS w 52 roku życia. Swój testament życiowy i artystyczny zawarł w filmie pt. Blue.

Bibliografia i filmografia podmiotowa

Ważniejsze filmy

(pełna lista na końcu artykułu)

Wideoklipy muzyczne

Książki

Bibliografia i filmografia przedmiotowa

Linki zewnętrzne i źródła informacji

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Joanna Wojnicka, Olga Katafiasz Słownik wiedzy o filmie, Wydawnictwo Park Sp. z o.o., Bielsko-Biała 2005, ISBN 83-7266-325-4, s. 178-182
  2. ↑ Derek Jarman At Your Own Risk, wyd. Hutchinson, Londyn 1992, ISBN 0-09-177067-X, cytowane za: Karolina Kosińska Może ostatni z Anglików (Celuloid.pl)
Filmy w reżyserii Dereka Jarmana
1970-79
1980-89
1990-99

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Derek_Jarman&oldid=51577620”