Dialekt
Dialekt, narzecze – wieloznaczny termin oznaczający w najszerszym rozumieniu odmianę języka odznaczającą się swoistymi cechami fonetycznymi, leksykalnymi czy gramatycznymi, odróżniającymi ją od innych odmian tego języka[1]. Termin wywodzi się z greckiego słowa diálektos (stgr. διάλεκτος) oznaczającego dyskurs, rozmowę, sposób mówienia, a które z kolei pochodzi od słów diá (stgr. διά – poprzez) i legō (stgr. λέγω – mówię). Termin pojawił się w europejskim piśmiennictwie już w XVI wieku[2] i pierwotnie oznaczał sposób mówienia, manierę charakterystyczną dla danego mówiącego[3].
W rozumieniu językoznawstwa historyczno-porównawczego dialekt jest odmianą języka charakterystyczną dla danej grupy osób posługujących się nim. Termin najczęściej stosuje się do regionalnych odmian języka (tzw. regiolekt), jednak może dotyczyć także języka jakiejś klasy społecznej (socjolekt) lub grupy etnicznej (etnolekt). Zgodnie z tą definicją swoistymi dialektami są wszystkie odmiany języka, także standardowe jak język literacki. W literaturze przedmiotu spotyka się także ujęcie, zgodnie z którym dialekt to podrzędna odmiana regionalnego lub ogólnonarodowego języka standardowego[4], którą dodatkowo można podzielić na gwary[5]. Część językoznawców traktuje jednak te terminy jako równoważne[5]. W badaniach literaturoznawczych pojęciem w praktyce tożsamym do szerszej definicji dialektu jest rejestr stylistyczny[6].
Oba podejścia do definicji dialektu funkcjonują równolegle, choć w przypadku niektórych języków podejścia wartościującego nie da się zastosować z przyczyn obiektywnych[4]. Przykładem może być język włoski, w którym za język standardowy służy dialekt florencki, równoważny i równorzędny innym dialektom tego języka[4].
Dialekt a język
Dialektami nazywane są różne odmiany jednego języka mówionego. O uznaniu jakiejś mowy za język, raczej niż za dialekt innego (nadrzędnego) języka decydują w znacznie większym stopniu czynniki pozajęzykoznawcze, niż językoznawcze. W dyskusjach o różnicy pomiędzy językiem a dialektem często pojawia się, przypisywany Maxowi Weinreichowi, aforyzm „język to dialekt z armią i flotą wojenną”[7].
Przykładem mowy o nieustalonym statusie jest kaszubszczyzna, uznawana przez niektórych specjalistów za dialekt języka polskiego, a przez innych za odrębny język. Także wśród użytkowników mowy kaszubskiej nie ma jednomyślności na powyższy temat; Ministerstwo Edukacji RP uznało ostatecznie w 1996 r. kaszubszczyznę za odrębny język regionalny. Z drugiej strony język chiński oficjalnie (i przez większość użytkowników) uznawany jest za jeden język o dużej liczbie dialektów, pomimo że całkowicie wzajemnie niezrozumiałych, a specjaliści uznają go raczej za zespół języków. Poglądowi temu sprzyja fakt, iż wszystkie chińskie dialekty w piśmie są wzajemnie zrozumiałe.
Różne odmiany dialektów określa się też jako (nie są to definicje ścisłe, w rzeczywistości często tych terminów używa się zamiennie): gwarę lub narzecze.
Badaniem dialektów zajmuje się dział językoznawstwa – dialektologia.
Źródła
Przypisy
- ↑ Kropiwiec i Konieczna-Twardzikowa 2006 ↓, s. 294.
- ↑ Fox 2000 ↓, s. 57.
- ↑ Ferguson 2007 ↓, s. 91–94.
- ↑ a b c Maiden i Parry 1997 ↓, s. 2.
- ↑ a b Wyderka 2003 ↓, s. 89–90.
- ↑ Butler 1999 ↓, s. 188.
- ↑ Moro 2010 ↓, s. 99.
Bibliografia
- Lance St. John Butler, Registering the Difference: Reading Literature Through Register, Manchester: Manchester University Press, 1999, ISBN 978-0-7190-5614-7 (ang.).
- Margaret W. Ferguson, Dido's Daughters: Literacy, Gender, and Empire in Early Modern England and France, Chicago: University of Chicago Press, 1 listopada 2007, ISBN 978-0-226-24318-4 (ang.).
- Adam Fox, Oral and Literate Culture in England, 1500-1700, Oxford Studies in Social History, Clarendon Press, 9 listopada 2000, ISBN 978-0-19-154229-9 (ang.).
- Bronisław Jakubowski, Język czy dialekt?, „Wiedza i Życie”, Andrzej Gorzym, 4/1999, Warszawa: Prószyński i Ska, 1999, ISSN 0137-8929.
- Urszula Kropiwiec, Jadwiga Konieczna-Twardzikowa (red.), Nieznane w przekładzie, Między oryginałem a przekładem, tom XI, Kraków: Universitas, 2006, ISBN 978-83-7188-859-5, OCLC 781238857 (ang.).
- Andrea Moro, The Boundaries of Babel: The Brain and the Enigma of Impossible Languages, MIT Press, 2010, ISBN 978-0-262-51506-1 (ang.).
- Bogusław Wyderka, Czy gwara śląska w nowej roli?, [w:] Karol Dejna i inni red., Rozprawy Komisji Językowej, t. 48, Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 2003, s. 149–157, ISSN 0076-0390.
- Martin Maiden, Mair Parry, Introduction by the editors, [w:] Martin Maiden, Mair Parry (red.), The Dialects of Italy, London: Routledge, 1997, s. 1–5, ISBN 978-1-134-83436-5 (ang.).
