Dolsk
Dolsk (niem. Dolzig) – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie śremskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Dolsk, nad jeziorem Dolskim Wielkim i Dolskim Małym. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego.
31 marca 2011 miasto liczyło 1554 mieszkańców[1].
W Dolsku funkcjonuje Szkoła Podstawowa im. Janusza Kusocińskiego oraz Gimnazjum im. Powstańców Wielkopolskich.
Położenie geograficzne
Miasto położone jest na przesmyku między Jeziorem Dolskim Wielkim a Jeziorem Dolskim Małym, przy drodze wojewódzkiej nr 434. Jest tu prawdziwa mozaika form terenowych ukształtowanych przez lodowiec, ozdobiona jeziorami zgrupowanymi wokół miasteczka (lasy i jeziora zajmują aż 2950 ha powierzchni całej gminy). O atrakcyjności tych terenów decyduje też klimat (miejscami zbliżony do klimatu rabczańskiego) oraz udokumentowane złoża torfu – borowin o znaczeniu leczniczym[2].
Demografia
Struktura demograficzna mieszkańców Dolska według danych z 31 grudnia 2009[3]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 1527 | 100 | 752 | 49,25 | 775 | 50,75 |
| Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 281 | 18,4 | 129 | 8,45 | 152 | 9,95 |
| Wiek produkcyjny (18–65 lat) | 1010 | 66,14 | 460 | 30,12 | 550 | 36,02 |
| Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 236 | 15,46 | 163 | 10,67 | 73 | 4,78 |
- Piramida wieku mieszkańców Dolska w 2014 roku [4].
Historia
Pierwsze ślady osadnictwa pochodzą z okresu kultury łużyckiej. Znaleziono brązowe ozdoby z tego okresu oraz cmentarzysko. Na półwyspie Jeziora Dolskie Małe znajdowało się grodzisko, które istniało do XVIII wieku. Osada targowa znajdowała się tu już na przełomie XI i XII wieku. Powstała ona na szlaku handlowym z Poznania na Śląsk. Pierwsze informacje o miejscowości zamieszczone zostały w 1136 w tzw. Bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego II, gdzie wymieniana jest jako własność biskupów gnieźnieńskich. W latach 1231-1797 Dolsk wraz z majątkami klucza dolskiego był własnością biskupów poznańskich. W 1359 Dolsk otrzymał średzkie prawa miejskie z przywileju Kazimierza Wielkiego. 22 kwietnia 1866 powstało tu pierwsze w Wielkopolsce kółko rolnicze (Dolskie Kółko Włościańsko-Rolnicze). Inicjatorami jego założenia byli: Dionizy Stasiak z Księginek, Antoni Banaszak ze Studzianny, ks. Jan Wiśniewski z Międzychodu, Konstanty Sczaniecki, także z Międzychodu i Julian Bukowiecki z Mszczyczyna. Statut podpisało łącznie 19 osób[5]. Podczas Powstania Wielkopolskiego utworzono w mieście kompanię pod dowództwem por. Tomasza Paula, która wchodziła w skład batalionu śremskiego i walczyła pod Rawiczem i Zbąszyniem. Podczas masowych egzekucji II wojny światowej, rozstrzelano 10 mieszkańców Dolska i okolic. Wyzwolenie spod okupacji nastąpiło 21 stycznia 1945. Obecnie w miasteczku działają niewielkie zakłady rzemieślnicze i usługowe[2][6].
Architektura
Zabytki
.jpg)
Zabytkami prawnie chronionymi są[2][6][7]:
- Rynek i założenie urbanistyczne. Rynek obecnie nazywany placem Wyzwolenia to regularny plac rozplanowany po założeniu miasta w 1359. Przez plac przebiega droga ze Śremu do Gostynia. W centrum rynku znajduje się pomnik Bohaterów Ziemi Dolskiej z 1978 oraz figura św. Nepomucena z 1880, pierzejami rynku są piętrowe kamieniczki z XIX wieku, najstarszą z nich jest barokowy budynek nr 23 z połowy XVIII wieku. Dawniej na środku rynku stał ratusz, który został zniszczony w XIX wieku.
- Kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła. Późnogotycki kościół wzniesiony został ok. 1460, ufundowany był przez bp. Andrzeja z Bnina. Jest to trójnawowa budowla halowa zwieńczona sklepieniem gwiaździstym. Do wyposażenia świątyni należy renesansowy ołtarz główny z obrazem Koronacja Matki Boskiej z 1627, obraz patrona kościoła w zwieńczeniu ołtarza, dwie późnogotyckie stalle w prezbiterium, w zakrystii późnogotycki lawaterz z inicjałami i herbem Łodzia bp. Andrzeja Opalińskiego. Na ścianie północnej widnieje obraz Złożenie do grobu z 1855. Budynek otoczony jest murem z barokową bramą, gruntownie odrestaurowany po pożarze w 1790, obok niego zbudowana dzwonnica z końca XVIII wieku z dzwonami z 1680 i 1777.
- Plebania z połowy XVIII wieku, z dachem mansardowym z lukarnami. Wewnątrz polichromie z scenkami rodzajowymi. Przed nią stoi kapliczka z figurą Serca Jezusowego oraz tablica założycieli kółka rolniczego z 1926, zrekonstruowana w 1996.
- Kościół Świętego Wawrzyńca barokowy z 1685. Do wyposażenia należy obraz św. Wawrzyńca z XVII wieku. Drewniana wieża runęła w 1983 podczas burzy. Odpust w kościele odbywa się 10 sierpnia każdego roku.
- Kościół Świętego Ducha z 1618, drewniany, zbudowany na planie kwadratu z wielobocznie zamkniętym prezbiterium, konstrukcji szachulcowej. Do wyposażenia świątyni należą gotyckie profilowane otwory drzwiowe, zamknięte łukiem w ośli grzbiet i łukiem podkowiastym. W ołtarzu głównym znajduje się płaskorzeźba ze sceną koronacji Najświętszej Maryi Panny oraz rzeźby św. Jana Ewangelisty i św. Mateusza. W lewym ołtarzu bocznym widnieje obraz św. Walentego, a w prawym dwie kwatery tryptyku oraz obraz z Pietą.
- Dom przy ul. Rynek 23 z połowy XVIII wieku.
- Willa „Azaria” przy ul. Śremskie Przedmieście 23 z 1903.
- Wiatrak koźlak z 1 poł. XIX wieku.
- Park dworski w folwarku Podrzekta z końca XIX wieku.
Inne obiekty
- Ratusz z wieżą z 1981, projektu Jana Kasińskiego. Powstał poprzez przebudowę trzech kamienic, mieści się w nim Urząd Miasta i Gminy, a także biblioteka z Izbą Regionalną.
- Dwór secesyjny z 1909 w dawnym folwarku Podrzekta.
- Oficyna dawnego dworu biskupiego z ok. 1760, który mieści ona Szkołę Podstawową im. Janusza Kusocińskiego.
- Pomnik Janusza Kusocińskiego z 1977[2].
- Pomnik Kozy z 2010.
Kultura i sport
W Dolsku działają następujące ośrodki sportowe:
- Ośrodek Sportowo-Rekreacyjny — ul. Podrzekta, 2 km od centrum miasteczka, niewielka przystań żeglarska, plaża, kąpielisko strzeżone przez Ratowników WOPR, (Drużyna WOPR przy Miejsko-Gminnym Ośrodku Sportu i Rekreacji w Dolsku) wygrodzone pomostami, domki letniskowe, pole namiotowe, wypożyczalnia sprzętu pływającego, kawiarnia, punkt gastronomiczny, sklep, świetlica, boisko do siatkówki.
- Miejsko-Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji — ul. Kościańska 8a, na wschodnim brzegu Jeziora Dolskiego Wielkiego, pełnowymiarowa sala sportowa, korty tenisowe, kompleks boisk do gier zespołowych, punkt gastronomiczny, plaża, Miejskie kąpielisko także strzeżone przez Drużynę Ratowników WOPR wygrodzone pomostami, pole namiotowe, zaplecze kuchenne, sala wykładowa[8].
Instytucja kulturalną miasta jest Izba Regionalna, która mieści się w siedzibie ratusza. Znajdują się w niej zabytki kultury materialnej regionu, pamiątki związane z historią Dolska i okolic, materiały związane z powstaniem wielkopolskim, II wojną światową, galeria artystów amatorów (hafty, malarstwo, koszykarstwo, rzeźba), zbiór zabawek dziecięcych, mundurów, dokumentów, zbiorów archeologicznych[9].
Cyklicznymi imprezami są:
- Dni Ziemi Dolskiej "Wianki" (czerwiec) – impreza o charakterze kulturalno-rekreacyjnym.
- Strzelanie Bractwa Kurkowego – w czerwcu o tytuł króla kurkowego, w sierpniu o tytuł króla żniwnego[9].
Komunikacja
Przez miasto przebiega droga wojewódzka, która łączy się z drogami krajowymi:
- Droga wojewódzka nr 434: Kleszczewo (droga ekspresowa nr S5) - Kórnik (droga ekspresowa nr S11) - Śrem - Dolsk - Gostyń (droga krajowa nr 12) - Krobia - Rawicz (droga ekspresowa nr S5, droga krajowa nr 36)
Przy południowej granicy miasta znajduje się skrzyżowanie tej drogi z drogą wojewódzką nr 437 do Borku Wielkopolskiego.
W Dolsku znajdują się też skrzyżowania z drogami powiatowymi:
- nr 4073 do Nochowa przez Mełpin i Kadzewo
- nr 4080 do Książa Wielkopolskiego przez Trąbinek i Włościejewki
- nr 4082 do Mchów przez Ostrowieczno i Ostrowieczko
oraz z drogami lokalnymi do:
- Rezerwatu Miranowo przez Podrzektę
- Księginek
Przy placu Wyzwolenia znajduje się przystanek PKS, autobusami można dojechać do m.in.: Śremu, Poznania, Gostynia, Wrocławia i Jeleniej Góry.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Ludność w gminach. Stan w dniu 31 marca 2011 r. - wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.. GUS. [dostęp 2012-08-07]. (pol.).
- ↑ a b c d Dolsk. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 25-29. ISBN 83-910942-7-8.
- ↑ Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwiepopulacja2016BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Zbigniew Szmidt, Spacer po... Dolsku, Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego, Śrem, 2011, s.6
- ↑ a b Zbigniew Szmidt: Powiat Śremski, przewodnik turystyczny. Śrem: Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego - ŚOWMP, 2010, s. 25-29.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2015-09-21].
- ↑ Ośrodki wypoczynkowe i rekreacyjne. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 44-45. ISBN 83-910942-7-8.
- ↑ a b Informacje praktyczne. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 48-50. ISBN 83-910942-7-8.
Linki zewnętrzne
- Dolsk, pow. śremski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 103.
- Dolsk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 425.
- Dolsk, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014.
| Miasta | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osada | |
| Osady leśne | |
| Integralne części wsi |
|
