Dom Gotycki w Puławach

Dom Gotycki
	nr rej. A/150
	; Dom Gotycki widziany od strony Świątyni Sybilli.
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Miejscowość	Puławy
Styl architektoniczny	neogotyk
Architekt	Piotr Aigner
Rozpoczęcie budowy	1801
Ukończenie budowy	1809
	Położenie na mapie Puław Dom Gotycki
	Położenie na mapie Polski Dom Gotycki
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Dom Gotycki
	Położenie na mapie powiatu puławskiego Dom Gotycki
	51°24′40,41″N 21°57′47,03″E/51,411225 21,963064
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dom Gotycki w Puławach – niewielki neogotycki budynek wchodzący w skład zespołu pałacowo-parkowego przy pałacu Czartoryskich w Puławach. Ze względu na rozmiary zwany też jest Domkiem Gotyckim.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Dom Gotycki został wybudowany w latach 1801−1809. Powstał według projektu Chrystiana Piotra Aignera na fundamentach dawnego barokowego pawilonu ogrodowego zniszczonego przez wojska rosyjskie w 1794. Usytuowany jest w niewielkim obniżeniu terenu na końcu parkowej alei wejściowej. Wykorzystano w jego budowie, część wmurowując w nowe ściany, zgromadzone przez księżną Izabelę Czartoryską lapidarialne fragmenty przywiezione z Włoch i Hiszpanii lub zabrane z historycznych miejsc i budowli w Polsce.

Postawiony został z myślą o rozszerzeniu zbiorów narodowych gromadzonych w położonej obok Świątyni Sybilli i lokowania w nim kolekcji sztuki światowej. Powierzchnię ekspozycyjną stanowiły zarówno ściany zewnętrzne z wmurowanymi historycznymi elementami kamiennymi (częściowo zachowane), jak i wnętrza.

Po upadku powstania listopadowego i konfiskacie dóbr Czartoryskich przez rząd carski, większość elementów kamiennych umieszczonych w ścianach została przez Rosjan usunięta i zniszczona. Jeszcze w 1869 rosyjski minister oświaty Dmitrij Tołstoj polecił usunąć wszelkie świadectwa polskości, a wartościowsze rzeczy wywieźć do Petersburga. Te, które zostały odnalezione, wróciły w miarę możliwości na swoje miejsce. Głowy wawelskie w liczbie 24, umieszczone przez księżną Izabelę pod drewnianym stropem gotyckich arkad, w wyniku postanowień traktatu ryskiego wróciły z Rosji i trafiły do Sali Poselskiej na Zamku Królewskim na Wawelu. Obecny wygląd Domu Gotyckiego różni się od jego wyglądu w czasach świetności. Współcześnie obok budynku znajduje się kamienne źródełko oraz kopia posągu Tankred i Klorynda. Dom Gotycki i zgromadzone w nim zbiory wchodzą w skład Muzeum Regionalnego w Puławach, prowadzonego przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.

Konstrukcja[edytuj | edytuj kod]

Ściany zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Dom Gotycki zbudowano w modnym na początku XIX wieku stylu angielskim. Budynek złożony jest z dwóch skrzydeł przecinających się pod kątem prostym, ozdobiony kolumienkami, na których wspierają się ostrołukowe arkady, zamykające podcienie, z dwóch stron przylegające do ścian budynku. Kolumny i ostrołukowe arkady są wykonane z piaskowca. Jego ściany, pierwotnie z czerwonej cegły, były pokryte prawie w całości fragmentami architektonicznymi i rzeźbami ze starych zamków, kościołów i pałaców, a każda ściana otrzymała nazwę związaną z tymi lapidariami: Kościuszki, Długosza, Żółkiewskiego, Kazimierza Wielkiego, Cyda i Ksymeny, Rzymska, Litewska.

Główne wejście znajduje się w ścianie wschodniej pod arkadami. Do wnętrza prowadziły drzwi żelazne, nad którymi na marmurowej tablicy widniały dwa napisy – fragment Eneidy Wergiliusza^[3] (Śunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt – I pamiątki łzy wyciskają i znikome rzeczy duszę rozczulają) i wiersz Delille'a w języku francuskim z tłumaczeniem:

Que jusque dans ces lieux la gloire a ses honneurs L'humanite ses droits et la pitie ses pleurs.
Aż w te strony rozniosłaś czyny nasze sławo I tu do łez litości ma nieszczęście prawo.

Powyżej tablicy umieszczony był także rzeźbiony orzeł polski, pochodzący prawdopodobnie z zamku królewskiego w Łobzowie.

Po przeciwległej stronie, zwróconej ku pałacowi, znajduje się druga galeria zamknięta od zewnątrz również rzędem kolumienek, pozbawionych jednak arkad. Ściana ta ozdobiona była kolumnami pochodzącymi z Pałacu Błękitnego w Warszawie, na których wypisane były słowa: "Oby odtąd zwycięstwa nasze zatrzeć mogły pamięć klęsk doznanych", oraz nieprzyjacielskimi kulami armatnimi, opatrzonymi datami bitew stoczonych przez wojska polskie ze Szwedami pod Zamościem i Rosjanami pod Racławicami, Szczekocinami, Sandomierzem i Puławami.

Wnętrza[edytuj | edytuj kod]

Wnętrze podzielone było na dwie kondygnacje.

Parter[edytuj | edytuj kod]

Na parterze otwiera je przedpokój z kolorowym witrażem. Pod gotyckim sklepieniem, w okresie świetności na ścianach zawieszone były portrety poetów polskich, a pod ścianą stała dębowa szafa gdańska.

Za przedsionkiem znajduje się półokrągła sala herbowa, na której środku stoi kolumna dźwigająca belkę stropową z napisem: "Wszystkiemu co los zmienia i co czas pożera, człowiek tkliwem wspomnieniem znikomość odbiera". Za czasów świetności dworu w Puławach umieszczono tu galerię obrazów i portretów, niekiedy o wysokiej wartości artystycznej, a w gablotkach zbiór starożytnych przedmiotów, pochodzących z różnych części świata (np. z Indii), rozmieszczonych przypadkowo. Nazwa tej sali zawdzięcza swe powstanie szeregowi barwnych polskich herbów rodowych, pokrywających sufit, wspierający się na jednej, pośrodku sali umieszczonej kolumnie.

Piętro[edytuj | edytuj kod]

Na górę wiodły schody ciosowe wykute z piaskowca. Pierwsze piętro zawierało zbiory uporządkowane i rozdzielone na poszczególne działy. W pierwszej sali znajdowała się zbrojownia, gromadząca okazy broni, w tym również z czasów wypraw krzyżowych. Dalsze dwa pokoje zawierały plafony i cenną posadzkę. Szczególną rolę odgrywała duża sala zwana zieloną lub szmaragdową, z mozaikowym parkietem, boazerią i intarsjowanymi drzwiami. W sali tej znajdowały się kiedyś najcenniejsze eksponaty, m.in. Dama z łasiczką Leonarda da Vinci, Autoportret Rafaela, Miłosierny Samarytanin Rembrandta, a także cenne rękopisy (Psałterz Puławski), stare druki i listy od sławnych ludzi oraz galeria portretów Flemingów, Sieniawskich i Czartoryskich. Współcześnie w sali tej i w przyległym gabineciku znajdują się portrety książąt Czartoryskich: Izabelli, Adama Kazimierza i ich dzieci.