Domestyk

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Domestyk (łac: "domesticus", z gospodarstwa domowego, gr: "δομέστικος") – tytuł wojskowy, cywilny i kościelny w późnym Cesarstwie rzymskim i w Bizancjum.

Tytuł wojskowy[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec III wieku została utworzona w Rzymie jednostka gwardii nazwana protectores domestici, obsługująca bezpośrednio cesarza, pełniąca ponadto funkcję szkoły oficerskiej[1]. W cesarstwie wschodnim istniała do VI wieku. Na początku VII wieku protectores domestici zniknęli z armii bizantyńskiej, utrzymała się jednak nazwa, jako tytuł związany z niektórymi oddziałami gwardii. Po utworzeniu w połowie VIII wieku tagmata, korpusów wojska zaciężnego stacjonowanych w stolicy państwa ich dowódcy zostali nazwani domestykami[2]. Istniały zresztą pewne oboczności. Dowódca tagma aritmon był określany jako drungariusz. Natomiast na czele thema Optimaton, jednego z oddziałów stacjonowanych na prowincji, którymi przeważnie dowodzili strategowie, stał również domestyk, zaliczany przez Filoteusza[3] do domestyków tagmata[4].

Do najznaczniejszych w tym czasie należały tagmata: scholon, ekskubiton, aritmon i hikanaton. Naczelnym wodzem armii bywał najczęściej domestyk scholon[4]. Jego roczne uposażenie wynosiło 48 funtów złota i cztery ubrania. Ponieważ o obsadzie stanowisk w cesarstwie decydował osobiście cesarz, naczelnym dowódcą zostawała często osoba cywilna lub urzędnik dworski. Według pragmatyki Filoteusza domestyk scholon zajmował piąte miejsce w państwie w hierarchii urzędniczej po synkeosie patriarchy Konstantynopola, rektorze, basileopatorze i strategu temu Antolikon[5].

W drugiej połowie X wieku wraz ze wzrostem zadań armii naczelne dowództwo zostało podzielone pomiędzy domestyka Wschodu i Zachodu[4]. Począwszy od XI wieku domestykowie Wschodu i Zachodu zaczęli być nazywani wielkimi domestykami (megas domestikos, gr.: μέγας δομέστικος)[6]. W epoce Paleologów tytuł wielkiego domestyka początkowo stracił na znaczeniu i był sytuowany poniżej prōtovestiariosa i megas stratopedarchēsa, stopniowo jednak ponownie odzyskał swe znaczenie[7]. W połowie XIV wieku za rządów Jana Kantakuzena oznaczał pierwszą po cesarzu osobie w państwie, faktycznego szefa rządu bizantyńskiego[8].

Tytuł cywilny[edytuj | edytuj kod]

Od 355 roku domestyk występuje również na czele różnych biur i na wysokich stanowiskach administracyjnych. Tytuł domestyka przetrwał w administracji Bizancjum aż do okresu późnego Cesarstwa[2].

Tytuł religijny[edytuj | edytuj kod]

W Kościele domestyk stał na czele grup związanych ze służbą liturgiczną, szczególnie często przewodził chórom śpiewaków. Jako kierownik chóru prowadził śpiewy i aklamacje przed cesarzem i patriarchą[2][9].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Pat Southern, Karen R. Dixon: The Late Roman Army. s. 56-57.
  2. a b c Alexander Kazhdan: Oxford Dictionary of Byzantium. s. 646-647.
  3. Filoteos Protospatharios autor Klerotologion hierarchicznego spisu urzędników z końca IX stulecia.
  4. a b c G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. s. 260.
  5. G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. s. 261.
  6. G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. s. 355.
  7. Alexander Kazhdan: Oxford Dictionary of Byzantium. s. 1330.
  8. G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. s. 466.
  9. Neil K. Moran: Singers in Late Byzantine and Slavonic Painting. s. 15-17.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]