Dominik Tatarka

Dominik Tatarka

Tablica w Pradze
Data i miejsce urodzenia	14 marca 1913 Plevník-Drienové
Data i miejsce śmierci	10 maja 1989 Bratysława
Narodowość	słowacka
Alma Mater	Uniwersytet Karola
Dziedzina sztuki	proza publicystyka
Odznaczenia

Dominik Tatarka (ur. 14 marca 1913, Plevník-Drienové, zm. 10 maja 1989, Bratysława) – słowacki prozaik, publicysta, scenarzysta i tłumacz.

Życiorys

Pochodził z rodziny chłopskiej. Ojca, który zginął podczas I wojny światowej, nie pamiętał. Uczył się w gimnazjach w Nitrze i Trenczynie. Maturę zdał w 1934. Studiował w latach 1934–1938 na Wydziale Filozoficznym na Uniwersytecie Karola w Pradze kierunek język słowacki w połączeniu z romanistyką, wiedzę romanistyczną pogłębiał potem na paryskiej Sorbonie. Podczas II wojny światowej pracował jako nauczyciel języka słowackiego i francuskiego w szkołach średnich w Żylinie i Martinie. Brał udział w słowackim powstaniu narodowym, wstąpił wówczas do partii komunistycznej. Po wojnie pracował jako urzędnik, redaktor gazet codziennych, redaktor w wydawnictwie Tatran i scenarzysta filmowy. Z entuzjazmem przyjął idee komunizmu, ale dość szybko na jego wierze w nowy ustrój zaczęły się pojawiać rysy. W 1956 opublikował czasopiśmienniczo rozprawę z kultem jednostki i konformizmem społecznym, „fantastyczny traktat z końca epoki stalinowskiej” Démon súhlasu (Demon zgody, publikacja książkowa 1963). W latach 1968–1969 zaangażował się w proces przemian demokratycznych, potępił agresję armii państw Układu Warszawskiego na Czechosłowację. W 1969 wystąpił z KPCz. Był jednym z nielicznych pisarzy słowackich, którzy przez cały okres „normalizacji” objęci byli zakazem druku. Jego książki wycofano też z bibliotek, a jego nazwisko starano się wymazać ze świadomości społecznej. Tatarka utrzymywał stosunki z czechosłowackim ruchem dysydenckim i publikował a samizdacie i wydawnictwach emigracyjnych. Jako jeden z niewielu Słowaków podpisał Kartę 77.

Twórczość

Debiutował jako uczeń gimnazjum tekstami ogłoszonymi w czasopiśmie „Svojeť”. Jego pierwsze książki zdradzają fascynację filozofią egzystencji i słowackim nadrealizmem. Później w powieści Republika klechów użył metody realistycznej dla przedstawienia satelitarnego wobec Niemiec państwa słowackiego z okresu II wojny światowej. Po epizodzie socrealistycznym przyszedł czas na subtelne utwory psychologiczne. Szczytowym osiągnięciem pisarza są jego późne prozy, łączące poetykę powieści z esejem, i autobiografią, przesycone wybujałą erotyką oraz głęboką refleksją na tematy społeczne, polityczne, filozoficzne i literackie. Dominik Tatarka uważany jest za jedną z największych postaci w dziejach kultury słowackiej.

Najważniejsze utwory

• V úzkosti hľadania (Niepokój poszukiwań), opowiadania, 1942
• Panna zázračnica (Panna cudowna), mikropowieść, 1945
• Farská republika (Republika klechów), powieść, 1948
• Človek na cestách (Człowiek w podróżach), szkice z podróży (1957)
• Rozhovory bez konca, dwa długie opowiadania, 1959:
  • Kohútik v agónii (Kogucik w agonii)
  • Ešte s vami pobudnúť (Jeszcze z wami pobyć)
• Prútené kreslá (Wiklinowe fotele), powieść, 1963
• Písačky (Pisaniny), trylogia powieściowa:
  • Listy do večnosti (Listy do wieczności), Toronto 1988
  • Sám proti noci (Sam przeciw nocy), Monachium 1984 (w czeskim przekładzie)
  • Písačky (Pisaniny), Kolonia 1988
• Navrávačky (Nagadywanki), tom gawęd wspomnieniowych, Kolonia 1988

Nagrody i wyróżnienia

W 1969, tuż przed okresem prześladowań politycznych, otrzymał tytuł zasłużonego artysty. W 1986 Fundacja Karty 77 w Sztokholmie przyznała mu za trylogię Písaniny Nagrodę Jaroslava Seiferta.

Odznaczenia

• Order Tomáša Garrigue Masaryka I Klasy – 1991, CSRF, pośmiertnie
• Order Ľudovíta Štúra I Klasy – 1996, Słowacja, pośmiertnie

Recepcja polska

W Polsce ogłoszono książkowo tłumaczenie jednej tylko powieści Tatarki: Wiklinowe fotele, przeł. Zdzisław Hierowski, Warszawa 1965. Ponadto większą część numeru 3 z 1991 poświęciła mu „Literatura na Świecie”. Znalazły się w nim opowiadanie Kogucik w agonii oraz urywki większych całości w tłumaczeniach Danuty Abrahamowicz, Krystyny Moćko i Leszka Engelkinga. Fragment prozy Tatarki drukowała również „Gazeta Wyborcza”.

Literatura

• Bernard Noël, Spotkanie z Tatarką (fragment), przeł. Krystyna Rodowska. „Literatura na Świecie” 1991, nr 3
• Eva Štoblová, Jestem karpackim góralem, przeł. Leszek Engelking. „Literatura na Świecie” 1991, nr 3
• Leszek Engelking, [hasło] Tatarka, Dominik, [w:] Literatury zachodniosłowiańskie czasu przełomów 1890-1990, t. 1: Literatura łużycka i słowacka, red. Halina Janaszek-Ivaničková, Katowice 1994
• Tomasz Grabiński, Dominika Tatarki przygody z historią, [w:] Doświadczenia trzech generacji Polaków, Czechów i Słowaków 1918-1998, red. M. Pułaski, J. Valenta, Wrocław 1998
• „Slovenská literatura” 2003, nr 2 (numer monograficzny)
• Valér Mikula, [hasło] Tatarka, Dominik, [w:] Slovník slovenských spisovateľov, red. V. Mikula, Bratislava 2005
• Jelena Paštéková, [hasło] Panna zázračnica, [w:] Slovník diel slovenskej literatúry 20. storočia, red. Rudolf Chmel, Bratislava 2006
• Zora Prušková, [hasło] Prútené kresla, [w:] Slovník diel slovenskej literatúry 20. storočia
• Fedor Matejov, [hasło] Navrávačky, [w:] Slovník diel slovenskej literatúry 20. storočia