II powstanie pruskie
 Późniejsza ilustracja upamiętniająca krzyżackie zwycięstwo | |||
| Czas |
1260-1274 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Wynik |
zwycięstwo zakonu krzyżackiego | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
II powstanie pruskie 1260-1274 (Wielkie Powstanie Pruskie) rozpoczęło się we wrześniu 1260 roku, po klęsce wojsk krzyżackich w bitwie ze Żmudzinami nad jeziorem Durbe. W bitwie zginęli: marszałek Henryk Botel, mistrz krajowy Inflant Burchard von Hornhausen oraz ok. 150 rycerzy zakonu.
Pierwsza faza powstania: 1260-1265[edytuj | edytuj kod]
Do powstania przyłączyły się niemal wszystkie plemiona pruskie zamieszkujące tereny pomiędzy Niemnem a Wisłą oprócz Pomezanii i ziemi chełmińskiej[1]. Każde plemię obrało sobie własnego wodza. Sambom dowodził Glande, Natangom: Herkus Monte, Bartom: Dziwan, Warmom: Glappe, Pogezanom: Autume, Jaćwięgom: Skomand. Prusowie opanowali otwarte przestrzenie oraz zdobyli kilka grodów: Bartoszyce, Reszel, Heilsberg (Lidzbark), Braunsberg (Braniewo). Biskupi sambijski i warmiński zmuszeni zostali do opuszczenia swych diecezji. Ostatnimi bastionami zakonu pozostały warownie położone nad rzekami i Zalewem Wiślanym: Welawa, Królewiec, Bałga i Elbląg. Sytuację wojsk krzyżackich pogarszał fakt opanowania przez powstańców zaawansowanych technik walk, stosowanych wcześniej na tym terenie wyłącznie przez chrześcijan, takich jak atakowanie wrogich umocnień[2].
Interwencja litewska[edytuj | edytuj kod]
Wsparcia powstańcom udzielił król Litwy (Aukszoty) Mendog starający się wykorzystać okazję do zwiększenia swoich wpływów w tym regionie. Litwini zaatakowali również ziemie sprzymierzonego z Krzyżakami księcia mazowieckiego Siemowita I, który poniósł śmierć w roku 1262 podczas obrony grodu Jazdów[3]. W roku 1263 Mendog został zamordowany, jednak wielu ochotników z Litwy nadal wspierało powstanie. Po stronie Prusów opowiedzieli się również Żmudzini oraz książę Nowogrodzki Aleksander Newski. W 1263 r. wódz pruski Herkus Monte uderzył na ziemię chełmińską, pokonał mistrza krajowego Helmeryka von Würzburga w bitwie pod Lubawą. W związku z dramatyczną sytuacją zakonu krzyżackiego, papież Urban IV zaapelował o wsparcie dla braci zakonnych do rycerstwa zachodniego. W zamian za udział w walkach obiecywał on odpuszczenie grzechów, niezależnie od długości okresu służby[2]. Krzyżakom pośpieszyli na pomoc krzyżowcy z Niemiec, m.in. Wilhelm IV, hr. Jülich, Engelbert I, hr. Mark. Skomand podszedł aż pod mury Torunia, musiał jednak ustąpić. Zniszczono jednak zamek w Kwidzynie. W 1264 Krzyżacy spacyfikowali Sambię, wznieśli nowy gród na granicy z Natangią, w Tapiawie.
Druga faza powstania 1265-1273[edytuj | edytuj kod]
Począwszy od 1265 układ sił zaczął zmieniać się na korzyść Zakonu. Niemożność zdobycia warowni zakonu spowodowała załamanie się pospolitego ruszenia Prusów i przechylenie szali zwycięstwa na stronę Krzyżaków. Papież Klemens IV ogłosił nową wyprawę krzyżową do Prus. Jesienią 1265 roku przybył do Królewca książę brunszwicki Albrecht I Wielki, i landgraf Turyngii Albrecht II Wyrodny. W roku następnym przybył margrabia brandenburski Otton III, który założył gród Brandenburg (Pokarmin). Gród został zniszczony przez przywódcę Warmów, Glape, ale margrabia odbudował go ponownie. Na przełomie lat 1267/1268 w walkach wziął udział po raz drugi Przemysł Ottokar II, król czeski, jednak wobec braku sukcesów, zawrócił on do kraju[4]. Walki przybrały charakter podjazdowy. Ziemia chełmińska i Pomezania, będące ostoją krzyżackiej okupacji, stały się celem napadów ze strony Bartów i Jaćwięgów. Podczas jednej z wypraw zginął przywódca Bartów, Dziwan (1271). Ostateczną klęskę powstania przypieczętowało przybycie margrabiego miśnieńskiego, Dytryka II, który spustoszył Natangię. W roku 1273 polegli w walce przywódca Natangów, Monte, i przywódca Warmów, Glape. Niedługo potem złamano opór Pogezanów. Zdobycie przez Krzyżaków w roku 1274 Lidzbarka zmusiło niemal wszystkie plemiona do kapitulacji. Broni nie złożyły tylko plemiona peryferyjne: Skalowowie, Nadrowowie i Jaćwięgowie. Ziemie te ujarzmiono ostatecznie dopiero w roku 1284. Lepsza organizacja bojowa wojsk zakonu i oddziałów krzyżowców, wsparta nieprzerwaną pomocą z Rzeszy i innych państw Zachodu, złamała opór pospolitego ruszenia ludności pruskiej.
Skutki powstania[edytuj | edytuj kod]
Efektem ponownego odzyskania kontroli nad Prusami przez Zakon Krzyżacki był znaczący wzrost napływu ludności pochodzenia niemieckiego na te tereny. W ciągu 50 lat koloniści założyli około tysiąca pięciuset miast i osad, ich populacja była szacowana na sto pięćdziesiąt tysięcy ludzi[2]. Osadników zachęcały do osiedlania korzystne warunki na jakich przyznawano im ziemię i znaczna swoboda, którą mogli się tam cieszyć.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Marian Biskup, Gerard Labuda: Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986, s. 180. ISBN 83-215-7220-0.
- ↑ a b c Christopher. Farman: Najazdy Mongołów : 1200-1300. Warszawa: Wydawnictwo "Amber", 1999, s. 123. ISBN 83-7245-059-5.
- ↑ Benedykt Zientara: Historia powszechna średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2006, s. 117,118. ISBN 978-83-7436-092-0.
- ↑ Marian Biskup, Gerard Labuda: Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986, s. 182. ISBN 83-215-7220-0.