Dzbankówka kulista
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
dzbankówka kulista |
| Nazwa systematyczna | |
| Sarcosoma globosum (Schmidel) Casp. Winter, Rabenh. Krypt.-Fl., Edn 2 (Leipzig) 1.3(lief. 35): 497 (1891) | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |
 | |
Dzbankówka kulista (Sarcosoma globosum (Schmidel) Casp.) – gatunek grzybów z rodziny Sarcosomataceae[2].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum
Sarcosoma, Sarcosomataceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[2].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1793 Casimir Christoph Schmidel nadając mu nazwę Burcardia globosa. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę, nadał mu w 1891 r. Robert Caspary przenosząc go do rodzaju dzbankówka (Sarcosoma)[2].
- Bulgaria globosa (Schmidel) Fr. 1822
- Burcardia globosa Schmidel 1793
- Sarcosoma globosum var. platydiscus Casp. 1891
- Sarcosoma platydiscus (Casp.) Sacc. 1892
Nazwa polska według Komisji do spraw polskiego nazewnictwa grzybów[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Zewnętrzna powierzchnia brązowo-czarna; bezwłosy, ale często pomarszczony. Wymiary 3–8 (–10) cm średnicy i 3,5–7,0 cm wysokości, łuszczący się, gruboskórny. Najpierw prawie okrągły, potem w kształcie stożka zwężającego się ku górze. Brak wyraźnego trzonu. Od góry ma kształt wklęsłej miseczki czarnego koloru[5][6].
- Cechy mikroskopowe
Miąższ galaretowaty, z wiekiem wodnisty. Hymenium ma kolor od ciemnoszaro–brązowego do oliwkowo–brązowego. Worki o rozmiarze 250–300 × 35–38 μm, mają po 8 zarodników i są nieamyloidalne, a wąskie parafizy są zwykle brązowe. Zarodniki elipsoidalne, hialinowe, gładkie, mają małe krople na końcach i mają wymiary 20–30 (–34) x 7–10 (–13) μm[5][6][7].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Znane jest występowanie tego gatunku w Ameryce Północnej, Europie i Azji[8]. W polskim piśmiennictwie naukowym do 2020 r. podano 13 stanowisk, ale wszystkie są już historyczne (dawne)[9]. W Polsce podlega ochronie ścisłej[10]. Na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ma kategorię E (Wymierające – krytycznie zagrożone)[11]. Gatunek wpisany do Czerwonej księgi gatunków zagrożonych IUCN – kategoria zagrożenia NT bliskie zagrożenia (near threatened)[1]. Pojawia się od zimy do wczesnego lata[12][5].
Choć gatunek ten znajduje się w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN, to w Finlandii zaobserwowano wzrost jego populacji w przeciągu ostatnich trzech dziesięcioleci (dane z 2013). Naukowcy upatrują jednej z przyczyn tego zjawiska w zmianie klimatu, objawiającej się tamże cieplejszymi zimami i deszczowymi wiosnami[7].
Jest to bardzo rzadki gatunek, występujący głównie w chłodniejszym klimacie. Owocniki pojawiają się pojedynczo lub w grupach, częściowo zakopane w ziemi. Występuje w wilgotnych lasach świerkowych (Picea sp.) z grubym dywanem z mchu, często wzdłuż strumieni[13][5][12]. Gatunek prawdopodobnie saprotroficzny[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b The IUCN Red List of Threatened Species, IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/iucn.uk.2015-4.rlts.t58515314a58515381.en [dostęp 2020-01-29].
- ↑ a b c Index Fungorum – Names Record [online] [dostęp 2020-01-28].
- ↑ Species Fungorum – GSD Species [online] [dostęp 2020-01-28].
- ↑ r, Decyzja Komisji ds. polskiego nazewnictwa grzybów | Polskie Towarzystwo Mykologiczne [online] [dostęp 2020-01-28].
- ↑ a b c d Thomas Læssøe, Jens H. Petersen, Fungi of Temperate Europe, Princeston and Oxford: Princeston University Press, 2019, s. 1295, ISBN 978-0-691-18037-3.
- ↑ a b Kent H. McKnight, Vera B. McKnight, A Field Guide to Mushrooms: North America, Houghton Mifflin Harcourt, 15 lutego 1998, s. 35, ISBN 978-0-395-91090-0 [dostęp 2020-01-28] (ang.).
- ↑ a b c Esteri Ohenoja, Maarit Kaukonen, Anna L. Ruotsalainen, Sarcosoma globosum – an indicator of climate change?, „Acta Mycologica”, 48 (1), 2013, s. 81–88, DOI: 10.5586/am.2013.010, ISSN 2353-074X [dostęp 2020-01-29] (ang.).
- ↑ Mapa występowania Sarcosoma globosum na świecie [online], Discover Life [dostęp 2020-01-28].
- ↑ Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-01-28].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ a b Kutorga Ernestas, Juzenas Sigitas, Evelina Gorbikova, Habitats and conservation of endangered fungus Sarcosoma globosum in Lithuania [online], 22 września 2014 [dostęp 2020-01-28].
- ↑ Tab. 3. Gatunki grzybów wielkoowocnikowych włączone do kategorii ochrony ścisłej w stosunku do listy poprzedniego Rozporządzenia. | Polskie Towarzystwo Mykologiczne [online] [dostęp 2020-01-28].