Teratogenność

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Działanie teratogenne)

Teratogenność (dosłownie potworotwórczość od teratos – potwór) – właściwość teratogenów powodująca wady (potworności) w rozwoju płodu (mają ją np. promieniowanie, wirusy, ksenobiotyki, niektóre lekarstwa).

Działanie teratogenne to działanie toksyczne substancji na zarodek lub płód (śmierć zarodka, zaburzenia czynnościowe, opóźnienie rozwoju, przedwczesne urodzenie).

Czynniki teratogenne dla zwierząt[edytuj | edytuj kod]

Czynniki teratogenne dla ludzi[edytuj | edytuj kod]

Grupa farmaceutyczna lub nazwa leku Działanie teratogenne
Antybiotyki[1][2]
Aminoglikozydy (Amikacyna, Gentamycyna, Kanamycyna, Tobramycyna, Neomycyna, Streptomycyna) i Polimyksyny (Polimyksyna B, Kolistyna) Odwracalne lub nieodwracalne uszkodzenie narządu Cortiego powodujące odbiorcze uszkodzenie słuchu (ototoksyczność), uszkodzenie niedojrzałych nefronów (nefrotoksyczność). Ototoksyczność i nefrotoksyczność występują również u dorosłych. Wobec polimyksyn nie potwierdzono działania teratogennego u ludzi, jednakże mają udowodnione działanie neurotoksyczne.
Chloramfenikol Powoduje zespół szarego dziecka.
Fluorochinolony (Ciprofloksacyna) Istnieje zbyt mało danych jednoznacznie przemawiających za teratogennym wpływem chinolonów. Badania wpływu leków tej grupy na inne gatunki ujawniły teratogenny wpływ na układ kostno-stawowy[3].
Flukonazol Narażenie w pierwszym trymestrze ciąży, powoduje deformacje płodu w postaci brachycefalii, zaburzeń rozwoju twarzy i czaszki, zajęczej wargi, spowolnienie ossyfikacji kości długich pod postacią cienkich żeber i wygięcia kości udowej, nadmiernie wydłużonych kości długich, artrogrypozy i wrodzonych wad serca.
Gryzeofulwina Udowodnione działanie embriotoksyczne oraz teratogenne u szczurów[4]. Nie został dotąd wykluczony wpływ teratogenny na ludzki płód[5].
Sulfonamidy (Sulfametoksazol, składnik Kotrimoksazolu) Narażenie w trzecim trymestrze ciąży. W związku z kompetycją leku z bilirubiną o wolne miejsca wiązania z albuminami występuje zwiększone ryzyko uszkodzenia jąder podstawy mózgu (kernicterus). Kotrimoksazol sprzyja powstawaniom wad serca i zajęczej wargi. U kobiet ciężarnych HIV (+) podczas terapii antyretrowirusowej stosowanie Kotrimoksazolu sprzyja powstawaniu przepukliny oponowo-rdzeniowej[6].
Tetracykliny (Doksycyklina, Minocyklina, Tetracyklina, Tygecyklina, Demeklocyklina) Zahamowanie wzrostu chrząstek nasadowych i zahamowanie wzrostu kości długich, depozycja leku w szkliwie i zmiana jego zabarwienia na odcień żółty, ciężkie uszkodzenie wątroby
Trimetoprim (składnik Kotrimoksazolu) Jako antagonista kwasu foliowego, sprzyja wadom rozwojowym ośrodkowego układu nerwowego (możliwe wodogłowie, uszkodzenie narządu słuchu, przepuklina oponowa, śmierć płodu). Kotrimoksazol sprzyja powstawaniom wad serca i zajęczej wargi.
Ryfampicyna Jako antagonista kwasu foliowego, sprzyja wadom rozwojowym ośrodkowego układu nerwowego (możliwe wodogłowie, uszkodzenie narządu słuchu, przepuklina oponowa, śmierć płodu).
Leki przeciwmalaryczne[7]
Pirymetamina U szczurów pirymetamina powoduje rozszczep górnej wargi, skrócenie żuchwy, oligodaktylię i mikroftalmię. U ludzi lek stosowany jest w profilaktyce malarii i w leczeniu toksoplazmozy ośrodkowego układu nerwowego. Pirymetamina jest antagonistą kwasu foliowego[8].
Prymachina Może powodować wewnątrznaczyniową hemolizę u matki i płodu.
Halofantryna Jest lekiem kardiotoksycznym i wykazującym działanie embriotoksyczne u zwierząt. Nie ma dostępnych danych na temat stosowania leku u kobiet ciężarnych.
Witaminy i hormony
Witamina A Suplementacja witaminy A w dawce >10.000 IU/d w okresie organogenezy (<9 Hbd) może sprzyjać powstawaniu malformacji ośrodkowego układu nerwowego i twarzoczaszki, wad serca, wad układu moczowo-płciowego oraz aplazji grasicy[9][10][11].
Izotretynoina (kwas 13-cis-retinowy) Lek wykorzystywany do leczenia ciężkiej, bardzo ciężkiej i piorunującej postaci trądzika. Retinoidy są naturalnymi sygnalizatorami kształtowania łuków skrzelowych. Hiperwitaminoza A w 4 tygodniu ciąży sprzyja malformacjom twarzoczaszki (defekty oczu, uszu, rozszczep podniebienia i górnej wargi, mikrognatyzm, spłycenie grzbietu nosa, dysmorfizm, hiperteloryzm), malformacjom ośrodkowego układu nerwowego (mikroencefalia, porażenie nerwu twarzowego, wodogłowie, wady kory mózgowej i móżdżku), wadom serca (Tetralogia Fallota, ubytki przegrody międzykomorowej, całkowite przełożenie wielkich pni tętniczych), hipoplazji lub aplazji grasicy[12]. Stosując lek kobieta w wieku rozrodczym musi stosować skuteczną metodę antykoncepcji przez 1 miesiąc przed rozpoczęciem leczenia, podczas leczenia i 1 miesiąc po jego zakończeniu[13].
Etretynat (Tigason) Lek stosowany w leczeniu łuszczycy, jest wysoce teratogenny, utrzymuje działanie teratogenne do 3 lat od zakończenia leczenia (wymaga stosowania leków antykoncepcyjnych). [1]
Acytretyna (Neotigason) Lek stosowany w leczeniu ciężkiej łuszczycy i zaburzeń rogowacenia skóry. Jest wysoce teratogenny i utrzymuje działanie teratogenne do 2 lat od zakończenia leczenia (wymaga stosowania leków antykoncepcyjnych). [2]
Dietylstilbestrol (DES) U córek, których matki zażywały DES, stwierdzany był rak jasnokomórkowy pochwy i szyjki macicy. Stwierdzano u nich również inne malformacje narządów rodnych. Wśród męskiego potomstwa nie odnotowano zwiększonej częstości nowotworów, lecz zauważono zwiększenie częstości malformacji narządów rodnych i zaburzenia zachowania[14][15].
Etysteron, Noretysteron, Testosteron U potomstwa żeńskiego - maskulinizacja zewnętrznych narządów płciowych (przerost łechtaczki, częściowe zrośnięcie warg sromowych).
Estrogen, progesteron w hormonalnej terapii zastępczej U potomstwa męskiego - malformacja zewnętrznych narządów płciowych (spodziectwo, wnętrostwo, wodniak jądra)[16].
Metizol (Tiamazol), Karbinazol Leki wykorzystywane w leczeniu nadczynności tarczycy. Metizol może powodować całkowitą atrezję nozdrzy oraz wrodzoną aplazję skóry. Preferuje się bezpieczniejszy Propylotiouracyl, który jednakże charakteryzuje się hepatotoksycznością[17][18].
Radioaktywny Jod 131 Może powodować niedoczynność tarczycy i nowotwory tarczycy u płodu.
Leki antyretrowirusowe[19]
Zydowudyna Wady serca - ubytek przegrody międzykomorowej i rzadszy ubytek przegrody międzyprzedsionkowej. Spodziectwo[20].
Didanozyna, Nelfinawir, Efawirenz Statystycznie istotne ryzyko teratogenne.
Leki przeciwpadaczkowe
Kwas walproinowy (Walproinian sodu) Płodowy zespół walproinianowy. Rozszczep kręgosłupa, spodziectwo, nieprawidłowy zgryz, opóźnione wyrzynanie zębów stałych, rozszczep podniebienia i wargi górnej (tzw. zajęcza warga), wady serca, wady układu moczowo-płciowego, opóźnienie rozwoju, zaburzenia endokrynologiczne, zniekształcenia kończyn, autyzm[21].
Fenytoina Płodowy zespół hydantoinowy (IUGR, mikrocefalia, hiperteloryzm, ptoza, szeroka nasada nosa, wewnętrzna zmarszczka nakątna, opóźnienie rozwoju umysłowego, hipoplazja dystalnych paliczków)
Lamotrygina Lewetiracetam Topiramat Niskie ryzyko teratogenne[22].
Karbamazepina Niskie ryzyko teratogenne[22]. Rozszczep kręgosłupa[23]. Malformacje twarzoczaszki[24].
Sól litu Ryzyko wad serca (ubytek przegrody międzykomorowej, anomalia Ebsteina)[25].
Leki układu sercowo-naczyniowego[26][27]
Diltiazem Jest blokerem kanałów wapniowych służącym w nadkomorowych zaburzeniach rytmu serca. Jest teratogenem sprzyjającym powstawaniu wrodzonych wad serca. U kobiet w ciąży preferowane jest stosowanie Digoksyny oraz betablokerów do kontroli odpowiedzi komór serca, kiedy zaś te leki wymagają dołączenia blokera kanałów wapniowych stosuje się Werapamil.
Amiodaron Jest najskuteczniejszym lekiem stosowanym w kardiowersji farmakologicznej wobec VT opornego na kardiowersję elektryczną. Jest stosowany, gdy korzyści z jego podania przeważają nad ryzykiem związanym z jego zastosowaniem. Występuje ryzyko teratogenności pod postacią nadczynności lub niedoczynności tarczycy, IUGR, powiększenia ciemiączka, hipotonii i porodu przedwczesnego.
Aspiryna, kwas acetylosalicylowy (ASA) Przedwczesne zamknięcie przewodu tętniczego, przetrwałe nadciśnienie płucne u noworodka, ubytki przegrody międzykomorowej. Zespół Reye'a u noworodków. Mała dawka ASA < 100 mg/d jest akceptowana w ciąży[28].
Kumaryny (Warfaryna, Acenokumarol) Hypoplazja kości nosowej, chondrodysplazja punktowa. Embriopatia kumarynowa występuje u 6–8% płodów, szczególnie gdy są podawane między 6 a 9 tygodniem ciąży[29][30]. W trzecim trymestrze ciąży sprzyjają krwawieniom u ciężarnej i u płodu, a później u noworodka (choroba czarna noworodków), dlatego gdy zachodzi potrzeba stosowania leków przeciwkrzepliwych w ciąży stosuje się heparyny, a szczególnie heparynę drobnocząsteczkową o dobrym profilu bezpieczeństwa[31].
Inhibitory Enzymu Konwertującego Angiotensynę (IKA); Sartany Malformacja rozwojowa nerek w 2 i 3 trymestrze ciąży oraz nieprawidłowe zrastanie mózgoczaszki[26]. W rezultacie IKA/sartany mogą spowodować małowodzie, które sprzyja deformacjom kończyn, twarzy i hipoplazji płuc.[32]
Hydralazyna Może wywoływać toczeń rumieniowaty polekowy i prowadzić do bloku przedsionkowo-komorowego serca płodu[26].
Flekainid Może powodować hiperbilirubinemię u płodu i w konsekwencji kernikterus[26].
Tiazydy (Hydrochlorotiazyd) Wrodzone wady serca[33].
Leki onkologiczne[34]
Talidomid Lek niegdyś stosowany u kobiet w ciąży, hamujący poranne mdłości. Wykazuje duże działanie teratogenne (fokomelia, spowodowana hamowaniem angiogenezy w kończynach). Obecnie jest wykorzystywany w leczeniu szpiczaka plazmocytowego[35].
Cyklofosfamid Nisko osadzone uszy, anomalie oczu, niewykształcenie paluchów, rozszczep podniebienia, blepharophimosis, płytka rynienka nosowa, mikrocefalia.
Busulfan IUGR, mikrognatyzm, rozszczep podniebienia, upośledzony rozwój kości czaszki, wady kręgosłupa, wady słuchu, zaburzenia rozwoju dystalnych części kończyn[32].
5-Fluorouracyl (5-FU) Ekspozycja w pierwszym trymestrze ciąży prowadzi do poważnych malformacji płodu i do śmierci.
Cytarabina Jest wysoce teratogenna i jej stosowanie powinno ograniczać się do drugiego i trzeciego trymestru, wtedy jednak nadal sprzyja zmianom teratogennym. Powoduje zniekształcenia kończyn, IUGR, drgawki u noworodka, śmierć płodu lub tuż po urodzeniu. Wywołuje również pancytopenię i poród przedwczesny.
6-Merkaptopuryna Powoduje zmiany hematologiczne, immunologiczne i chromosomowe. Jest wysoce teratogenna.
Antracykliny Przejściowa mielosupresja, zniekształcenia kończyn (po ekspozycji w pierwszym trymestrze ciąży), IUGR, śmierć płodu. W drugim i trzecim trymestrze względnie bezpieczniejszą antracykliną jest Doksorubicyna, która przejawia silniejsze wiązanie z albuminami w stosunku do Epirubicyny i Idarubicyny.
Taksany Powodują śmierć zwierząt doświadczalnych. Brakuje danych dotyczących wpływu na ludzki płód.
Platyna Utrata słuchu, kardiomegalia, zaburzenia rozwoju kory mózgu, IUGR, obumarcie płodu. Cisplatyna jest bardziej zalecana w ciąży, ponieważ ma mniejszy potencjał wywoływania trombocytopenii wobec karboplatyny oraz jest większą cząsteczką, która słabiej przenika przez barierę krew-łożysko.
Chlorambucyl Małe działanie teratogenne. Może powodować uszkodzenie siatkówki oka[36].
Metotreksat, Aminopteryna Bardzo częste występowanie działania teratogennego (50%) pod postacią wodogłowia, rozszczepu podniebienia, przepukliny oponowo-rdzeniowej. Metotreksat jest środkiem poronnym, wykorzystywanym w spędzaniu ciąży jajowodowej.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Teratology and Drug Use During Pregnancy: Overview, Approach to Patients Needing Medication During Pregnancy, Example Mechanisms of Teratogenesis [online], 14 grudnia 2017 [dostęp 2017-12-31].
  2. ↑ H. Knothe, GA. Dette. Antibiotics in pregnancy: toxicity and teratogenicity.. „Infection”. 13 (2), s. 49-51, 1985. PMID: 2987132. 
  3. ↑ Ciprofloxacin Use During Pregnancy | Drugs.com [online], www.drugs.com [dostęp 2020-07-09] (ang.).
  4. ↑ M.F. Klein, J.R. Beall, Griseofulvin: a teratogenic study, „Science”, 175 (4029), 1972, s. 1483–1484, ISSN 0036-8075, PMID: 5013681 [dostęp 2017-12-31].
  5. ↑ AE. Czeizel, J. Métneki, Z. Kazy, E. Puho. A population-based case-control study of oral griseofulvin treatment during pregnancy.. „Acta Obstet Gynecol Scand”. 83 (9), s. 827-31, Sep 2004. DOI: 10.1111/j.0001-6349.2004.00598.x. PMID: 15315593. 
  6. ↑ Jeffrey K. Aronson, Meyler's Side Effects of Drugs: The International Encyclopedia of Adverse Drug Reactions and Interactions, Elsevier, 15 października 2015, ISBN 978-0-444-53716-4 [dostęp 2017-12-31] (ang.).
  7. ↑ Francois Nosten i inni, Antimalarial Drugs in Pregnancy: A Review, t. 1, 1 lutego 2006 [dostęp 2017-12-31].
  8. ↑ Pyrimethamine (Daraprim) Use During Pregnancy, „Drugs.com” [dostęp 2017-12-31] (ang.).
  9. ↑ K.J. Rothman i inni, Teratogenicity of high vitamin A intake, „The New England Journal of Medicine”, 333 (21), 1995, s. 1369–1373, DOI: 10.1056/NEJM199511233332101, ISSN 0028-4793, PMID: 7477116 [dostęp 2018-01-02].
  10. ↑ Véronique Azaïs-Braesco, Gérard Pascal, Vitamin A in pregnancy: requirements and safety limits, „The American Journal of Clinical Nutrition”, 71 (5), 2000, 1325s–1333s, ISSN 0002-9165, PMID: 10799410 [dostęp 2018-01-02] (ang.).
  11. ↑ Leo M.Y. Lee i inni, A paradoxical teratogenic mechanism for retinoic acid, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 109 (34), 2012, s. 13668–13673, DOI: 10.1073/pnas.1200872109, ISSN 1091-6490, PMID: 22869719, PMCID: PMC3427051 [dostęp 2018-01-02].
  12. ↑ Hannah Browne, Gerald Mason, Thomas Tang, Retinoids and pregnancy: an update, „The Obstetrician & Gynaecologist”, 16 (1), 2014, s. 7–11, DOI: 10.1111/tog.12075, ISSN 1744-4667 [dostęp 2018-01-02] (ang.).
  13. ↑ Izotretynoina (opis profesjonalny) - Medycyna Praktyczna: opis, ceny, refundacja [online], bazalekow.mp.pl [dostęp 2018-01-02] (pol.).
  14. ↑ R. Mittendorf, Teratogen update: carcinogenesis and teratogenesis associated with exposure to diethylstilbestrol (DES) in utero, „Teratology”, 51 (6), 1995, s. 435–445, DOI: 10.1002/tera.1420510609, ISSN 0040-3709, PMID: 7502243 [dostęp 2018-01-02].
  15. ↑ Kumar i inni, Robbins patologia, wyd. 1 pol, Wrocław: Urban & Partner, [cop. 2005], ISBN 978-83-89581-92-1, OCLC 69448413.
  16. ↑ E Hemminki, M Gissler, H Toukomaa, Exposure to female hormone drugs during pregnancy: effect on malformations and cancer, „British Journal of Cancer”, 80 (7), 1999, s. 1092–1097, DOI: 10.1038/sj.bjc.6690469, ISSN 0007-0920, PMID: 10362122, PMCID: PMC2363045 [dostęp 2018-01-02].
  17. ↑ RS Porter, The Merck Manual's Online Medical Library. Whitehouse Station: Merck Research Lab;, 2004.
  18. ↑ Rinat Hackmon, Monica Blichowski, Gideon Koren, The safety of methimazole and propylthiouracil in pregnancy: a systematic review, „Journal of obstetrics and gynaecology Canada: JOGC = Journal d'obstetrique et gynecologie du Canada: JOGC”, 34 (11), 2012, s. 1077–1086, DOI: 10.1016/S1701-2163(16)35438-X, ISSN 1701-2163, PMID: 23231846 [dostęp 2018-01-03].
  19. ↑ Teratogenicity General Principles Regarding Use of Antiretroviral Drugs during Pregnancy Perinatal [online], AIDSinfo [dostęp 2018-01-02] (ang.).
  20. ↑ D. Heather Watts, Teratogenicity risk of antiretroviral therapy in pregnancy, „Current HIV/AIDS reports”, 4 (3), 2007, s. 135–140, ISSN 1548-3568, PMID: 17883999 [dostęp 2018-01-02].
  21. ↑ Rachel Alsdorf, Diego F. Wyszynski, Teratogenicity of sodium valproate, „Expert Opinion on Drug Safety”, 4 (2), 2005, s. 345–353, ISSN 1744-764X, PMID: 15794725 [dostęp 2018-01-02].
  22. ↑ a b F.J.E. Vajda i inni, The teratogenicity of the newer antiepileptic drugs - an update, „Acta Neurologica Scandinavica”, 130 (4), 2014, s. 234–238, DOI: 10.1111/ane.12280, ISSN 1600-0404, PMID: 25040242 [dostęp 2018-01-02].
  23. ↑ Alberto Verrotti i inni, Foetal safety of old and new antiepileptic drugs, „Expert Opinion on Drug Safety”, 14 (10), 2015, s. 1563–1571, DOI: 10.1517/14740338.2015.1084288, ISSN 1744-764X, PMID: 26329145 [dostęp 2018-01-02].
  24. ↑ I. Nulman i inni, Findings in children exposed in utero to phenytoin and carbamazepine monotherapy: independent effects of epilepsy and medications, „American Journal of Medical Genetics”, 68 (1), 1997, s. 18–24, ISSN 0148-7299, PMID: 8986270 [dostęp 2018-01-02].
  25. ↑ Elisabetta Patorno i inni, Lithium Use in Pregnancy and the Risk of Cardiac Malformations, „The New England journal of medicine”, 376 (23), 2017, s. 2245–2254, DOI: 10.1056/NEJMoa1612222, ISSN 0028-4793, PMID: 28591541, PMCID: PMC5667676 [dostęp 2018-01-02].
  26. ↑ a b c d Pharmacologic Options for Treating Cardiovascular Disease During Pregnancy, [w:] Elliott M. Antman, Cardiovascular Therapeutics: A Companion to Braunwald's Heart Disease, Elsevier Health Sciences, 2007, s. 721, ISBN 1-4160-3358-0 [dostęp 2018-01-02] (ang.).
  27. ↑ Zdzisława Kornacewicz-Jach, Małgorzata Peregud-Pogorzelska, Zaburzenia rytmu serca u kobiet w ciąży. Przegląd praktyczny. Maternal arrhythmias during pregnancy. Practical review [online], 2014 [dostęp 2020-09-22].
  28. ↑ Czeizel AE, Rockenbauer M., A population-based case–control teratologic study of oral oxytetracycline treatment during pregnancy. Eur. J. Obstet. Gynecol. Reprod. Biol. 88(1), 27–33 (2000).
  29. ↑ Hanania G, Nassivera L., Anticoagulant therapy during pregnancy in patients with mechanical valvular prostheses. Arch. Mal. Coeur Vaiss. 94(10), 1073–1076., 2001.
  30. ↑ Vitale N i inni, Dose-dependent fetal complications of warfarin in pregnant women with mechanical heart valves. J. Am. Coll. Cardiol. 33(6), 1637–1641., 1999.
  31. ↑ C Lebaudy i inni, Changes in enoxaparin pharmacokinetics during pregnancy and implications for antithrombotic therapeutic strategy, „Clinical Pharmacology & Therapeutics”, 84 (3), 2008, s. 370–377, DOI: 10.1038/clpt.2008.73, PMID: 18431408.
  32. ↑ a b Punam Sachdeva, B.G. Patel, B.K. Patel, Drug Use in Pregnancy; a Point to Ponder!, „Indian Journal of Pharmaceutical Sciences”, 71 (1), 2009, s. 1–7, DOI: 10.4103/0250-474X.51941, ISSN 0250-474X, PMID: 20177448, PMCID: PMC2810038 [dostęp 2018-01-03].
  33. ↑ Chlorothiazide Use During Pregnancy | Drugs.com [online], www.drugs.com [dostęp 2018-01-03] (ang.).
  34. ↑ Sai-Ching Jim Yeung, Carmen P. Escalante, Robert F. Gagel, Medical Care of Cancer Patients, PMPH-USA, 2009, ISBN 978-1-60795-008-0 [dostęp 2018-01-02] (ang.).
  35. ↑ http://www.ihit.waw.pl/talidomid.html
  36. ↑ Thomas J. Haley, William O. Berndt, Toxicology, CRC Press, 27 lutego 2002, s. 346, ISBN 978-0-89116-810-2 [dostęp 2018-01-03] (ang.).

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Teratogenność&oldid=73472762”