Dzierżysławice
50°20′14″N 17°49′40″E/50,337222 17,827778| wieś | |
 Kaplica wiejska | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
376[2] |
| Strefa numeracyjna |
77 |
| Kod pocztowy |
48-250[3] |
| Tablice rejestracyjne |
OPR |
| SIMC |
0493770 |
Położenie na mapie gminy Głogówek  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu prudnickiego  | |
| 50°20′14″N 17°49′40″E/50,337222 17,827778[1]
| |
Dzierżysławice (dodatkowa nazwa w j. niem. Dirschelwitz, śl. Dziyrżysławice) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Głogówek[4]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Wysoczyzny Bialskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez nią rzeka Osobłoga.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.
Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 376 osób[2].
Nieoficjalną częścią wsi jest Kolonia[5].
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 7 km od granicy z Czechami, na Wysoczyźnie Bialskiej, tuż przy granicy powiatu prudnickiego z powiatem głubczyckim (gmina Głubczyce). Należy do Euroregionu Pradziad[6]. Leży na terenie Nadleśnictwa Prudnik (obręb Prudnik)[7]. Przez granice administracyjne wsi przepływa rzeka Osobłoga.
Środowisko naturalne[edytuj | edytuj kod]
W Dzierżysławicach panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,4 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Dzierżysławic wynoszą 623 mm. Dominują wiatry zachodnie[8].
Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| nie nadano | Kolonia | część wsi |
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa miejscowości wywodzi się od staropolskiego imienia Dzierżysław złożonego z dwóch członów Dzierży- („trzymać”) i -sław („sława”). Oznaczało ono – „tego, który posiada sławę” i należało prawdopodobnie do zasadźcy lub pierwszego właściciela miejscowości. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod niemiecką nazwą Dirschelwitz, a także wymienia historyczne polskie nazwy we fragmencie: „Dirschelwitz (1321 Dirislawicz, 1531 Dzierzyslawitze, 1534 Dirschlawitz, polnisch Dirslowice)”[9].
W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Dirislawicz (1321), Dirslawicz (1414), Dzierzyslawitze (1531), Dirschlawicz (1571), Dzierzislawie (1580), Dirschlawitzer Feld (1628), Dierschlewitz (1635), Dzierzyslaw (1679), Dirzlovicensis (1687), Droslawitz (1686), Dirschelwitz, P. Dzierzislow (1736), Dirschlowitz (1743), Dirschelwitz, Dirślowice oder Dzierzysław (1845), Dyrślowice, niem. Dirschelwitz (1881), Dzierżysławice – Dirschelwitz (1939), Dirschelwitz – Dzierżysławice, -ic, dzierżysławicki (1947), Dzierżysławice, -wic (1980)[10].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Ślady pobytu człowieka na terenie obecnej wsi Dzierżysławice, potwierdzone badaniami archeologicznymi, sięgają epoki neolitu. Znaleziska z epoki brązu wskazują, że istniała tu osada od okresu przedplemiennego. W czasie prac archeologicznych odkryte zostało cmentarzysko ciałopalne[11].
.jpg)
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 4 stycznia 1321 z dokumentu wydanego w Głogówku[12]. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1321. 20 lipca 1390 książę Władysław Opolczyk nakazał jej sołtysowi płacenie grzywny regularnie w dwóch ratach pod karą klątwy kościelnej, którą miał rzucić biskup wrocławski Wacław II legnicki[11].
Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów[13]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[14]. Przez długi czas składała się z dwóch części: Gräflich Dirschelwitz i Freiherrlich Dirschelwitz. W 1784 Gräflich Dirschelwitz, które należało do zarządców Głogówka, miało 25 rolników, dwa młyny, 23 ogrodników, 5 chałupników i 300 mieszkańców. Freiherrlich Dirschelwitz, którego właścicielem był baron von Gruttschreiber, miał barbakan, 11 ogrodników i 87 mieszkańców[15].
.jpg)
W połowie XIX wieku w miejscu dawnego kościoła wzniesiona została kapliczka[11]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu lemiesz pługa w słup, po prawej stronie G., po lewej stronie S, pod całością rosnące zboże, a w otoku napis: DIRSCHELWITZ / NEUSTÄDTER KREIS O/S. (pol. Dzierżysławice / Powiat Prudnicki, Górny Śląsk)[16].
Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 791 mieszkańców Dzierżysławic 47 posługiwało się językiem niemieckim, 677 językiem polskim, a 67 było dwujęzycznych[17]. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Dzierżysławice znalazły się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem[18]. Do głosowania uprawnione były w Dzierżysławicach 553 osoby, z czego 423, ok. 76,5%, stanowili mieszkańcy (w tym 533, ok. 96,3% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 539 głosy (ok. 97,2% uprawnionych), w tym 538 (99,8%) ważne; za Niemcami głosowało 467 osób (ok. 86,8%), a za Polską 71 osób (ok. 13,2%)[19]. W fundamentach stodoły Karola Jureckiego w Dzierżysławicach przechowywano materiały wybuchowe, pistolety i amunicję, wykorzystane przez grupę Wawelberg do wysadzenia trzech mostów kolejowych w ramach akcji „Mosty”, która rozpoczęła III powstanie śląskie. W gospodarstwie Jureckiego mieszkał m.in. Janusz Meissner[20]. Polscy dywersanci, pod dowództwem Stanisława Glińskiego, wysadzili koło Dzierżysławic most kolejowy nad Osobłogą[21].
Po II wojnie światowej, od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[22]. Mieszkańcom Dzierżysławic, posługującym się dialektem śląskim bądź znającym język polski, pozwolono pozostać we wsi po otrzymaniu polskiego obywatelstwa.
W latach 1945–1950 Dzierżysławice należały do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Racławice Śląskie[23], a w latach 1954–1972 do gromady Racławice Śląskie.
W 1952 założono rolniczą spółdzielnię wytwórczą w Dzierżysławicach[24]. Orkiestra dęta z Dzierżysławic występowała podczas pobytu papieża Jana Pawła II w Częstochowie 15 czerwca 1979 i na Górze Świętej Anny 21 czerwca 1983[11]. W maju 1996 zburzono remizę ochotniczej straży pożarnej. Nowa remiza została oddana do użytku w maju 1998[25]. Wieś ucierpiała podczas powodzi w lipcu 1997[26]. W 2001 Dzierżysławice przystąpiły do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[27].
Uchwałą z 21 grudnia 2020 Rady Miejskiej Głogówka wyznaczono na terenie gminy Głogówek aglomerację Głogówek o równoważnej liczbie mieszkańców 8057 oraz zlokalizowaną na terenie miejscowości: Głogówek, Dzierżysławice, Mochów, Racławice Śląskie, Rzepcze z oczyszczalnią ścieków w Głogówku[28].
Mieszkańcy[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Należą do podgrupy gwarowej nazywanej Kapuściołrzy[29].
Liczba mieszkańców wsi[edytuj | edytuj kod]
- 1910 – 705[30]
- 1933 – 808[31]
- 1939 – 770[31]
- 1966 – 588[32]
- 1998 – 439[33]
- 2002 – 416[33]
- 2009 – 388[33]
- 2011 – 376[33]
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Dzierżysławicach chronione są[34]:
- kaplica pw. NMP „Na Glinianej Górce” po południowej stronie drogi Mochów–Wierzch
- kapliczka dzwonnica przy domu nr 84A
- dom mieszkalny nr 1
- stodoła
Pomniki i obiekty upamiętniające[edytuj | edytuj kod]
- Pomnik poległych w I i II wojnie światowej – pomnik przy drodze głównej w Dzierżysławicach powstały w latach 20. XX wieku jako upamiętnienie mieszkańców wsi, którzy polegli w I wojnie światowej. Po II wojnie światowej został rozbudowany[35].
Transport[edytuj | edytuj kod]
Dzierżysławice posiadają połączenia autobusowe z Głogówkiem, Głuchołazami, Kędzierzynem-Koźlem, Nowymi Kotkowicami, Prudnikiem. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy[36].
W rejonie miejscowości przebiega linia kolejowa nr 137 łącząca Katowice z Legnicą przez Gliwice, Kędzierzyn-Koźle, Prudnik, Nysę, Świdnicę i Strzegom. Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Głogówku.
Kultura[edytuj | edytuj kod]
W Dzierżysławicach działa Niemieckie Koło Przyjaźni (Deutscher Freundeskreis) – oddział terenowy Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim[37].
Etnograf Adolf Dygacz w latach 1953–1954 zebrał wśród mieszkańców Dzierżysławic śląskie pieśni ludowe: „Z tamtej strony uOdry dziwium się niedżwiejdzie”[38], „Powiadają ludzie”[39], „Jou ubogou gdowa”[40], „Niedalecko bez poleczko”[41]. Zapisy pieśni zostały przekazane muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny”[38].
Religia[edytuj | edytuj kod]
.JPG)
Katolicy z Dzierżysławic należą do parafii Trójcy Świętej i Matki Bożej Częstochowskiej w Mochowie (dekanat Głogówek). We wsi znajduje się kaplica św. Antoniego[42]. Na gruntach sołectwa znajduje się również kościół Najświętszej Marii Panny na Glinianej Górce, do którego corocznie odbywa się procesja mieszkańców Głogówka i okolic[43].
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Dzierżysławicach[44].
Szlaki rowerowe[edytuj | edytuj kod]
Przez Dzierżysławice prowadzi szlak rowerowy[45]:
Trasa rowerowa PTTK nr 34-n: Głogówek – Mochów – Dzierżysławice – Racławice Śląskie
Bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]
W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Dzierżysławicach działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej[46].
Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 13 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku (Komisariat Policji w Głogówku)[47].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 28905
- ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 242 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ a b Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2023
- ↑ Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-05-24].
- ↑ Bank Danych o Lasach – Mapa [online], bdl.lasy.gov.pl [dostęp 2021-01-23].
- ↑ Klimat: Dzierżysławice: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-05-24].
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 1072.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II, C-D, hasło „Dzierżysławice”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1997, s. 502. ISBN 83-85579-64-8.
- ↑ a b c d Sołectwa Gminy Głogówek [online], www.gminaglogowek.info [dostęp 2020-05-24].
- ↑ Konrad Wutke (red.), Colmar Grünhagen (red.), Codex Diplomaticus Silesiae T.18 Regesten zur schlesischen Geschichte 1316-1326, Breslau, 1898 [dostęp 2020-05-24].
- ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
- ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
- ↑ Friedrich-Albert Zimmermann, Beyträge zur beschreibung von Schlesien ..., Tramp, 1784 [dostęp 2020-05-24] (niem.).
- ↑ 863 Dirschelwitz (Dzierżysławice) III [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 13 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
- ↑ Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 73.
- ↑ Natomiast z pow. prudnickiego należą do terenu plebiscytowego tylko następujące gminy, które tutaj poniżej według polskich i niemieckich nazw imiennie podajemy, „Instrukcja dla Komitetów Parytetycznych”, 2, 1921, s. 22.
- ↑ Landsmannschaft der Oberschlesier in Karlsruhe [online], web.archive.org, 4 kwietnia 2015 [dostęp 2020-05-24] [zarchiwizowane z adresu 2015-04-04].
- ↑ Krzysztof Marcinkiewicz, W nocy 2 na 3 maja 1921 roku niebem wstrząsnęły wybuchy. W powietrze wyleciało 9 mostów. Właśnie wybuchło III Powstanie Śląskie [online], Nowa Trybuna Opolska, 3 maja 2023 [dostęp 2023-05-05] (pol.).
- ↑ Piotr Kopczyk, Polskie oddziały dywersyjne w maju 1921 roku na ziemi prudnickiej [online], raclawice.net [dostęp 2023-05-05] (pol.).
- ↑ Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
- ↑ Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250.
- ↑ Cztery nowe spółdzielnie produkcyjne na Opolszczyźnie, „Trybuna Opolska”, Aleksander Masiewicki – redaktor naczelny, 298, Opole: Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa”, 13 grudnia 1952, s. 1.
- ↑ Nowa remiza, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 21 (392), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 31 maja 1998, s. 9, ISSN 1231-904X.
- ↑ Wylała Osobłoga, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 29 (348), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 20 lipca 1997, s. 11, ISSN 1231-904X.
- ↑ Dzierżysławice, gm. Głogówek [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 23 listopada 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
- ↑ Uchwała Rady Miejskiej w Głogówku nr XXXII/317/2020 z dnia 21 grudnia 2020 r. w sprawie wyznaczenia obszaru i granic aglomeracji Głogówek [online], g.ekspert.infor.pl [dostęp 2023-09-01].
- ↑ Robert Hellfeier, Chrzelicka mowa? cz. I, „Panorama Bialska”, Rafał Magosz – redaktor naczelny, 6 (279), Biała: Gminne Centrum Kultury, czerwiec 2018, s. 8, ISSN 1232-7352.
- ↑ Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], www.gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-05-24].
- ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2020-05-24].
- ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 225.
- ↑ a b c d Wieś Dzierżysławice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-05-24] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Studium 2016 ↓, s. 58.
- ↑ Pomnik w Dzierżysławicach upamiętniający mieszkańców poległych podczas I i II wojny światowej [online], upamietnienia.e-wojewoda.pl [dostęp 2023-12-28].
- ↑ Rozkład jazdy PKS na przystanku Dzierżysławice, gm. Głogówek [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-18].
- ↑ DFK Dzierżysławice / Dirschelwitz
- ↑ a b Adolf Dygacz, Z tamtej strony uOdry dziwium się niedżwiejdzie – Dzierżysławice, pow. Prudnik, sbc.org.pl, 1954 [dostęp 2023-12-11].
- ↑ Adolf Dygacz, Powiadają ludzie – Walce, pow. Prudnik [online], sbc.org.pl [dostęp 2023-12-11].
- ↑ Adolf Dygacz, Jou ubogou gdowa – Dzierżysławice, pow. Prudnik, sbc.org.pl, 1954 [dostęp 2023-12-11].
- ↑ Adolf Dygacz, Niedalecko bez poleczko – Dzierżysławice, pow. Prudnik, sbc.org.pl, 1953 [dostęp 2023-12-11].
- ↑ Parafie według dekanatów [online], www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
- ↑ Andrzej Dereń, Kościół na Glinianej Górce w remoncie [online], Teraz Prudnik!, 20 listopada 2023 [dostęp 2023-12-20] (pol.).
- ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
- ↑ Okolice Prudnika, [w:] Karol Kawałko, Szlaki rowerowe Śląska Opolskiego, Piła: Wydawnictwo BIK: na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, 2009, s. 14, ISBN 978-83-7618-031-1.
- ↑ Jednostki OSP oraz OSP KSRG – Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Prudniku [online], gov.pl [dostęp 2024-02-25] (pol.).
- ↑ Komisariat Policji w Głogówku [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-25] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Głogówek [online], 2016 [dostęp 2023-02-10].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Dzierżysławice, [w:] Archiwum wycinków prasowych, Instytut Śląski [dostęp 2023-10-09].
