Dzików (Tarnobrzeg)
| osiedle Tarnobrzega | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| W granicach Tarnobrzega |
1 października 1976[1] |
| SIMC |
0980122 |
| Zarządzający |
Bożena Kapuściak[2] |
| Populacja (2006) • liczba ludności |
|
| Strefa numeracyjna |
15 |
| Kod pocztowy |
39-400 |
| Tablice rejestracyjne |
RT |
Położenie na mapie Tarnobrzega  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
| 50°34′45,1200″N 21°40′32,1600″E/50,579200 21,675600 | |
Dzików, łac. Dzikovia – część Tarnobrzega, dawniej osobny obszar słynący z Pałacu Tarnowskich wraz z dworem i kompleksem parkowo-ogrodowym.
Pałac, potocznie nazywany Zamkiem Dzikowskim, stanowił siedzibę rodu Tarnowskich. Miały tu miejsce ważne wydarzenia historyczne, z których najważniejszym była konfederacja dzikowska zawiązana w celu obrony tronu polskiego dla króla Stanisława Leszczyńskiego (1734) oraz zjazd stronnictwa konserwatywnego w 1927. Konfederacja dzikowska przegrała, a król musiał wyemigrować do Francji. Zamek słynie także jako pierwotna siedziba obrazu Matki Bożej, która z racji tej do dziś nazywana jest Dzikowską.
W 1934 częściowo włączony do Tarnobrzega[3], a w 1976 całkowicie[4]. W latach 1973–1976 w gminie Tarnobrzeg[5].
Dzikowskie ogrody[edytuj | edytuj kod]
Dzików słynie z najpiękniejszego parku Tarnobrzega – miejsca częstych spacerów mieszkańców miasta. Pierwsze zachowane wzmianki o ogrodzie w Dzikowie pochodzą z XIX wieku, kiedy Jan Feliks Tarnowski postanowił urządzić tu swą stałą siedzibę. W 1830 roku przebudował zamek według projektu Franciszka Marii Lanciego (neogotyk). Zaprojektował też szereg budowli ogrodowych: neogotycką kapliczkę, oranżerię, fontannę oraz ażurowe kute ogrodzenie. Najprawdopodobniej taki park oglądała przejeżdżająca nieopodal Klementyna z Tańskich Hoffmanowa: „Widziałam (za pomocą perspektywy, z wielkim żalem, że z daleka) Dzików głośny czarującym położeniem, dawnym zamkiem, zbiorem ksiąg, zabytków ojczystych i sztuk pięknych; rzadkich roślin dobrem, przyjemnym ogrodem”[6]. Idee narodowe były wpisane w założony przez Jana Feliksa park, w którym otoczył on szczególną pieczą drzewa zasadzone za czasów konfederacji barskiej, walk pod Sandomierzem pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego czy też konfederacji zawiązanej w obronie Stanisława Leszczyńskiego. Rósł tu także miłorząb japoński, sadzony ręką Tadeusza Czackiego, szwagra Jana Feliksa.
Dzikowskie zbiory[edytuj | edytuj kod]
Jan Feliks Tarnowski, przejęty puławską ideą zbierania pamiątek narodowych, postanowił stworzyć w posiadłości ich kolekcję. Do najcenniejszych z nich należały:
- najstarszy rękopis „Kroniki Polskiej” Galla Anonima,
- pierwszy odpis „Bogurodzicy”,
- oryginał „Kronik” Wincentego Kadłubka,
- oryginał „Statutów Wiślickich”,
- rękopis „Pana Tadeusza”.
W zbiorach dzikowskich znajdowały się liczne inkunabuły oraz komplet wszystkich tłumaczeń „Biblii” na język polski (bez względu na wyznanie). W Dzikowie mieściła się także najsłynniejsza w Polsce XIX-wieczna kolekcja malarstwa, zawierająca między innymi takie arcydzieła jak:
- „Lisowczyk” Rembrandta,
- „Matka Boska Bolesna” Tycjana,
- „Chrystus po Zmartwychwstaniu” Rubensa,
- portret „Henrietty Marii” pędzla Antoon van Dyck’a.
Na Dzikowie znajduje się Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega ze stałą ekspozycją, ukazującą losy rodu Tarnowskich JHS. Biblioteka dzikowska stanowiła największą i najważniejsza część całej kolekcji, na którą składały się również galeria rzeźb i obrazów oraz archiwum. Jej geneza sięga początków XIX wieku, kiedy to Jan Feliks Tarnowski (1777–1842) postanowił wzorem innych rodzin szlacheckich gromadzić skarby literatury; polskiej i obcej. Zbierany przez lata księgozbiór był odzwierciedleniem jego pasji bibliofilskich, a także wiązał się z jego działalnością literacką, publicystyczną i naukową. Książki i dokumenty pozyskiwał poprzez liczne zakupy, dary, a także dziedziczenie zbiorów. Znalazły one swe docelowe miejsce w zamku dzikowskim, w pomieszczeniach dawnego skarbczyka, i w specjalnie na ten cel zaprojektowanych szafach bibliotecznych. Jan Feliks Tarnowski stworzył główny zrąb biblioteki, a jego spadkobiercy księgozbiór ten przez lata powiększali. W chwili śmierci swojego twórcy, biblioteka liczyła ok. 13–15 tys. dzieł, natomiast w przededniu wybuchu II wojny światowej ponad 30 tys. pozycji.
Na tle innych, biblioteka dzikowska odznaczała się wysoką jakością zbioru, w którym znalazły się dzieła bezcenne dla polskiej literatury i historii m.in.: komplet biblii w tłumaczeniu polskim, XVI- i XVII-wieczne dzieła klasyków polskich, komplet konstytucji sejmowych i uchwał synodalnych, a także dzieła z czasów panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego i okresu reform oświeceniowych. Najcenniejszy był zbiór 25 inkunabułów. W skład Biblioteki wchodziły także rękopisy. Znaczną ich część stanowiło archiwum rodowe Tarnowskich, natomiast inną grupę stanowiły rękopisy o treści politycznej, tj. manifesty i pisma w sprawach politycznych, konstytucje, mowy sejmowe, memoriały, pisma polemiczne, a także akta dotyczące stosunków z Krymem i Wołoszczyzną za panowania Stefana Batorego i Jana III Sobieskiego. W kolekcji nie zabrakło także średniowiecznych kodeksów. Najważniejszym dziełem prawniczym były „Statuty Kazimierza Wielkiego” w przekładzie polskim z 1501 roku, znane jako tzw. Kodeks Dzikowski, a także najstarszy odpis „Kroniki polskiej” Mistrza Wincentego Kadłubka, datowany na rok 1476. Bardzo cenne są także dokumenty dotyczące Konfederacji Dzikowskiej i Barskiej oraz epizodów powstania styczniowego.
W XX wieku biblioteka dzikowska wzbogaciła się o kolejne „białe kruki”, w tym rękopis „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza i „Balladyny” Juliusza Słowackiego.
Rękopisy i książki z Biblioteki Dzikowskiej będzie można podziwiać na wystawie zorganizowanej w Muzeum Historycznym Miasta Tarnobrzega. Większość z nich będzie prezentowana publicznie po raz pierwszy od 1939 roku. Oprócz ksiąg i rękopisów przedstawiona jest historia biblioteki, losy jej twórcy Jana Feliksa Tarnowskiego i bibliotekarzy, którzy pracowali w Dzikowie. Specjalne miejsce na wystawie poświęcono Michałowi Marczakowi, człowiekowi, który dla zbiorów poświęcił swoje życie.
W Muzeum Historycznym Miasta Tarnobrzega od kilku miesięcy można oglądać obrazy i miniatury z dawnej kolekcji dzieł sztuki rodziny Tarnowskich. Od 6 grudnia będzie można podziwiać książki i rękopisy z tejże kolekcji, które zostały przekazane do muzeum przez rodzinę Tarnowskich, a które przez 70 lat znajdowały się w Bibliotece UJ[7].
Osiedle Dzików[edytuj | edytuj kod]
W latach 90. XX w. na terenach położonych na północ od kompleksu pałacowo-parkowo-ogrodowego Tarnowskich zaczęto budowę osiedla mieszkaniowego. Mimo iż teren ten nazywany był Wymysłowem, administracja Tarnobrzeskiej Spółdzielni Mieszkaniowej postanowiła nazwać nowo powstające osiedle „Dzikowem”. Uzasadnieniem tej decyzji było „sąsiedztwo z Zamkiem Dzikowskim”, które to nawet nie ma uzasadnienia logicznego, gdyż znacznie bliżej położone Zamku Dzikowskiego są Serbinów czy Centrum. W maju 2010 r. część osiedla położona nad Wisłą zostało zalane w wyniku powodzi i podtopień. Administracyjnie zalana część należy współcześnie do Osiedla Dzików, natomiast historycznie zalane zostało Podłęże.
Zabudowa osiedla[edytuj | edytuj kod]
Osiedle spełnia przede wszystkim funkcję sypialni miasta. Zabudowę stanowią głównie bloki wielorodzinne budowane w latach 90. XX wieku (ulice Konfederacji Dzikowskiej, Marczaka, Tarnowskiego, Słomki) oraz domki jednorodzinne (ulice: Pawłowskiego, Wiejska, Paderewskiego, Szewery, Aleja Lipowa). W 1996 r. zbudowano kościół pw. Miłosierdzia Bożego, a w 1997 r. erygowano parafię Miłosierdzia Bożego. Na osiedlu w dawnym spichlerzu znajduje się Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega.
Komunikacja na osiedlu[edytuj | edytuj kod]
Główną linią autobusową spełniającą funkcje łączące z centrum miasta jest linia „10”. Na osiedlu kursują również takie linie jak „A”, „4” czy „C”.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dz.U. z 1976 r. nr 32, poz. 193
- ↑ Biuletyn Informacji Publicznej – Osiedla Miasta
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 25, poz. 188
- ↑ Dz.U. z 1951 r. nr 35, poz. 269
- ↑ Uchwała Nr XVIII/56/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie rzeszowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1972, Nr 16, Poz. 193).
- ↑ Helena Maria Grad i Małgorzata Kostuchowska, Ogrody historyczne, [w:] „Podkarpacie”. Wyd. LIBRA i PROT, Rzeszów 2008
- ↑ biblioteka dzikowska. [dostęp 2020-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-12)].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Dzików, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 294.
- Na podstawie bazy TERYT/SIMC oraz Państwowego rejestru nazw geograficznych – stan danych na 16-10-2017