Dziwonia
| Erythrina erythrina[1] | |||
| (Pallas, 1770) | |||
 Samiec | |||
.jpg) Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
Erythrina | ||
| Gatunek |
dziwonia | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 tylko w sezonie lęgowym zimowiska | |||
Dziwonia[2] (Erythrina erythrina) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae), zamieszkujący Eurazję. Nie jest zagrożony.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Jest jedynym przedstawicielem rodzaju Erythrina[2]. Wielu autorów umieszcza ją jednak w rodzaju Carpodacus[3][5].
Podgatunki[edytuj | edytuj kod]
Wyróżniono kilka podgatunków E. erythrina[5][3][2]:
- dziwonia (zwyczajna), dziwonia (E. erythrina erythrina) – północna, środkowa i wschodnia Europa do środkowej Syberii.
- dziwonia kamczacka (E. erythrina grebnitskii) – wschodnia Syberia, północna Mongolia, północno-wschodnie Chiny i Korea.
- dziwonia kaukaska (E. erythrina kubanensis) – Turcja, Kaukaz, północny Iran i Turkmenistan.
- E. erythrina ferghanensis – wschodni Kazachstan do zachodnich Chin, zachodnie Himalaje, Pakistan i Afganistan.
- E. erythrina roseata – środkowe i wschodnie Himalaje do środkowych i południowych Chin.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
W sezonie lęgowym zamieszkuje Eurazję pomiędzy 25º a 68º szerokości geograficznej – od północnej, środkowej i wschodniej Europy przez Syberię i tereny na południe od niej aż do Morza Beringa, Morza Ochockiego i północnej części Morza Japońskiego, a także Azję Środkową, Kaukaz, północny Iran, Afganistan, Pakistan i zachodnie Himalaje, Tybet i Chiny oraz Japonię. Zimuje w południowej Azji od południowego Iranu po Indie, Mjanmę, Indochiny i południowo-wschodnie Chiny. Stopniowo rozprzestrzenia się ze swych leśnych stanowisk we wschodniej Europie i Syberii w kierunku zachodnim. W regionach górskich, południowej Europie aż po środkowe Chiny populacje są izolowane.
W Polsce nieliczny ptak lęgowy, lokalnie (w dolinach dużych rzek i na wybrzeżu) średnio liczny[6]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 krajowa populacja dziwonii liczyła 32–59 tysięcy par lęgowych[7]. Spotykana jest w całej Polsce, w tym w niższych górach, choć rozmieszczenie jest bardzo nierównomierne i przeważnie związane z wodą – głównie w dolinach dużych i mniejszych rzek, wokół jezior i stawów hodowlanych, np. na wybrzeżu Bałtyku, Mazurach i Lubelszczyźnie. Przeloty w maju–czerwcu oraz sierpniu–wrześniu. Dziwonie to ptaki, które gnieżdżąc się w Polsce, nietypowo migrują zimą do południowej Azji (a nie jak większość tutejszej awifauny do Afryki lub śródziemnomorskiej Europy).
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Wygląd[edytuj | edytuj kod]
Ptak o krępej sylwetce, dużej głowie i dość długim ogonie. Dziób w kształcie stożka, mocny i o wypukłych krawędziach. Samiec na piersi, szyi, głowie i kuprze lśni czerwoną (szkarłatną) barwą, skrzydła ciemnobrązowe. Właściwą szatę zyskuje dopiero w 3–4 roku życia. Wierzch ciała jest brązowy, a na grzbiecie widnieją brązowawe smugi. Samica i młode oliwkowobrązowe, podobne do wróbla. Ubarwione są skromnie, jak też niewybarwione jeszcze samce, od spodu widać ciemne plamkowanie. U obu płci biały spód ciała i dwie niezbyt wyraźne płowe pręgi na skrzydłach.
Gatunek podobny do gila, choć mniejszy od niego i nie ma w ubarwieniu czarnej barwy. Kształtem i barwami bardziej przypomina makolągwę zwyczajną.
Wymiary średnie[edytuj | edytuj kod]
Głos[edytuj | edytuj kod]
Charakterystyczny śpiew samca na wiosnę jest krótką, fletową, kilkusylabową gwiżdżącą piosenką i przypomina melodię wydawaną przez wilgę. To czyste „titu tejutja”. Najintensywniej go słychać rano, choć roznosi się też w godzinach południowych i nawet w lipcu, gdy większość śpiewających ptaków milczy. Samce, choć dopiero po paru latach mają szatę dojrzałą, to już w pierwszym roku życia zaczynają śpiewać (może więc z pozoru wyglądać, że to samica wykonuje pieśń godową).
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Bujne, gęste zarośla, wikliny nadrzeczne, doliny rzek i stawów (obrzeża olsów), zadrzewienia, zakrzewione torfowiska wysokie, tereny podmokłe, strefy przybrzeżne, mokradła, kępy i pasy zieleni, a niekiedy zaniedbane ogrody. Zamieszkuje siedliska, które sąsiadują z obszarami otwartymi. Istotna jest też dobrze wykształcona warstwa krzewów i pokrywa ziół.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
W gęstych gałązkach krzewu, rzadziej w trawie na wysokości od 30 do 150 cm nad ziemią, bardziej na skraju niż w głębi roślinności. Jest dobrze ukryte nisko w krzewie lub w zielnej roślinności. Konstrukcja uwita jest luźno z łodyżek i gałązek, a wyścielenie stanowią suche trawy i włosie.
Jaja[edytuj | edytuj kod]
W czerwcu składa 3–5 jaj z tłem jasnoniebieskim z nielicznymi, czerwonymi lub brązowymi plamkami o średnich wymiarach 19×14 mm. Wyprowadza jeden lęg w ciągu roku.
Wysiadywanie, pisklęta[edytuj | edytuj kod]
Od złożenia ostatniego jaja trwa ok. 12 dni. Pisklęta przebywają w gnieździe ok. 11–12 dni.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Drobne owady, nasiona mniszka lekarskiego, jagody i babki oraz nasiona, pączki drzew i krzewów, drobne listki. Pokarm dla piskląt jest podobny do diety ptaka dorosłego.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje dziwonię za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 60–120 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[4].
Na terenie Polski dziwonia jest objęta ścisłą ochroną gatunkową[8]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)[9].
Utrata siedlisk lęgowych dziwonii powodowana jest przez osuszanie terenów podmokłych i wycinanie roślinności w dolinach rzecznych.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Erythrina erythrina, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Carpodacini Bonaparte, 1853 (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-24].
- ↑ a b c d e f Clement, P. & Christie, D.A.: Common Rosefinch (Carpodacus erythrinus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].
- ↑ a b BirdLife International, Carpodacus erythrinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2019-2 [dostęp 2019-11-27] (ang.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Finches, euphonias, longspurs, Thrush-tanager. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-06-24]. (ang.).
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 762. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a średnio liczny – 10–100 par na 100 km².
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Carpodacus erythrinus (Dziwonia). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 378–381. ISBN 83-86564-43-1.