Eliezer Grynfeld
Eliezer Grynfeld (ps. Lolek, ur. 18 października 1923 w Łodzi, zm. 16 kwietnia 2020 w Holonie[1][2]) – polski kaletnik i handlowiec pochodzenia żydowskiego, przeżył Holocaust. Od 1957 mieszkał w Izraelu, działając na rzecz upamiętnienia dziejów Żydów łódzkich. Był współautorem autobiograficznej książki Gwizd życia.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]
Był jedynakiem, po rozwodzie rodziców pozostał z matką. Mieszkał w Łodzi przy ul. Nowomiejskiej 4. Uczył się w polskiej państwowej szkole powszechnej, w domu uzupełniał wykształcenie judaistyczne pod kierunkiem mełameda. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczęszczał do polskiego gimnazjum popołudniowego, zaś przed południem pracował w sklepie – najpierw obuwniczym, a potem papierniczym. Następnie 2 lata pracował w fabryce, której wyroby sprzedawano w tym sklepie.
W Litzmannstadt Getto[edytuj | edytuj kod]
W kwietniu 1940 roku, wraz z innymi rodzinami żydowskimi, został zamknięty w getcie, stworzonym przez hitlerowców na terenie dzielnicy Bałuty.
Pracował początkowo jako listonosz poczty gettowej, potem 2 lata jako urzędnik w szpitalu i ostatnie 2 lata w administracji getta jako urzędnik u Jakubowicza, pomocnika Chaima Mordechaja Rumkowskiego, Przełożonego Starszeństwa Żydów w Litzmannstadt Getto. Przez cały czas pobytu w getcie prowadził notatki, swoisty pamiętnik, który zaginął po przywiezieniu do obozu.
Getto zlikwidowano 29 sierpnia 1944, gdy wyjechał ostatni transport Żydów do Auschwitz. Do porządkowania terenów getta, a głównie odzyskiwania cennego mienia ukrytego przez mieszkańców przed deportacją, pozostawiono w Łodzi grupę żydowskich więźniów. Elizer Grynfeld należał do tej grupy. Wywieziony został dopiero 21 października 1944 do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen-Oranienburg. Otrzymał numer obozowy 107846.
W marcu 1945 wypędzono więźniów z obozu i szli w tzw. marszu śmierci, z którego udało mu się uciec.
Po wojnie w Łodzi[edytuj | edytuj kod]
Na jednym ze spotkań organizacji syjonistycznej poznał swoją przyszłą żonę, Rachel Grynglas. Pobrali się 26 marca 1946 roku i wkrótce wyjechali do Niemiec z zamiarem dotarcia do Izraela przez obóz UNRRA w Leipheim. Jednak Elizer Grynfeld zachorował i matka przywiozła go w październiku 1946 do Łodzi (żona wróciła rok później). Wstrzymano zezwolenia na wyjazd do Izraela, więc w Łodzi mieszkali i pracowali jeszcze prawie 10 lat.
W szkole ORT uczył się garbarstwa i kaletnictwa, uzyskując uprawnienia mistrzowskie. Razem ze znajomym, wspólnikiem założyli warsztat kaletniczy, który przynosił spore dochody. Mieszkał z żoną w maleńkim posklepowym pomieszczeniu kilka lat, dopiero niedługo przed wyjazdem przenieśli się do większego, normalnego mieszkania.
Po odwilży październikowej i Elizer Grynfeld otrzymał zgodę na wyjazd do Izraela. Sprzedał swoje udziały wspólnikowi, wyjechał z żoną i dwójką dzieci.
Matka jego wyszła ponownie za mąż za Mendla Koplowicza, który też przeżył getto, ale w Auschwitz zginął jego syn, Abramek Koplowicz, autor pisanych w getcie wierszy (wiersze zostały po wojnie odnalezione i dzięki Eliezerowi wydane drukiem, mówi o sobie, że jest przyrodnim bratem Abramka Koplowicza).
W Izraelu[edytuj | edytuj kod]
Do Izraela dotarli z żoną 21 października 1956. Asymilacja była trudna, szczególnie, że wkrótce po przyjeździe uległ wypadkowi samochodowemu. W 1957 otrzymał pracę w przemyśle zbrojeniowym, gdzie przepracował do emerytury.
Działalność społeczna[edytuj | edytuj kod]
Po przejściu na emeryturę poświęcił się działalności społecznej m.in. w Instytucie Jad Waszem upamiętniał dzieje polskich i łódzkich Żydów, dzieje Holocaustu. Także doprowadził do wydania wierszy Abramka Koplowicza po polsku, a potem w języku hebrajskim i innych językach.
Już na emeryturze zbudował dom w miejscowości Holon, w której się osiedlił, zostając jej honorowym obywatelem. Był członkiem zarządu Stowarzyszenia Łódzkich Żydów w Izraelu i Towarzystwa Przyjaźni Izraelsko-Polskiej.
Kilkakrotnie odwiedzili razem z żoną Łódź, uczestniczyli w obchodach 60. i 65. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto.
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej[3] (odznaczony w 2008 przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego).
- Ma swoje drzewko w Parku Ocalałych w Łodzi.
Publikacje[edytuj | edytuj kod]
- Razem z żoną napisał książkę biograficzną: Rachel i Eliezer Grynfeldowie Gwizd życia. Książka najpierw ukazała się w języku hebrajskim, a potem, przetłumaczona na język polski miała dwa wydania, wydanie II uzupełnione, Łódź 2009, ISBN 978-83-88552-66-3.
- Polonija „Tygiel Kultury” Łódź, 2009, nr 7-9, s. 170-171
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zmarł Eliezer „Lolek” Grynfeld – ocalały z łódzkiego getta [online], TVP3 Łódź, 16 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-17] (pol.).
- ↑ Zmarł ocalały z łódzkiego getta Eliezer „Lolek” Grynfeld [online], dzieje.pl, 16 kwietnia 2020 [dostęp 2020-04-16] (pol.).
- ↑ M.P. z 2008 r. nr 24, poz. 237
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Joanna Podolska Uratowała ich wiara, że zło musi mieć koniec „Gazeta Wyborcza. Łódź”, nr 199, 27 sierpnia 2005, s. 7
- Anna Gronczewska Życie ponad wszystko „Polska The Times Dziennik Łódzki” dodatek „Kocham Łódź” 2009 nr 38 s. 6
- Joanna Podolska Ocaleli. Rachela i Lolek Grynfeldowie, „Gazeta Wyborcza. Łódź”, nr 200, 27 sierpnia 2009, s. 6 „Historia. Łódź”.