Emirat Sycylii

Emirat Sycylii

إمارة صقلية

831-1091
Stolica	Bal'harm (obecnie Palermo)
Ustrój polityczny	monarchia
Typ państwa	część emiratu Aghlabidów (831–909), część kalifatu Fatymidów (909–948), od 948 muzułmańskie państwo pod rządami Kalbidów
Mapa Włoch w roku 1000. Emirat Sycylii zaznaczony na jasnozielono.

Emirat Sycylii (ar. إمارة صقلية trb. imārat ṣuqulliya) – muzułmańskie państwo istniejące w latach 831-1091 na Sycylii. Najazdy wojsk arabskich w pierwszej połowie IX wieku doprowadziły do zdobycia przez Arabów władzy na wyspie. Do 902 roku muzułmanom udało się podporządkować większość terenów Sycylii, a podczas ich rządów ponownie wzrosło znaczenie państwa. Sycylia była wówczas najbogatszą krainą basenu Morza Śródziemnego, co przyczyniło się do znacznego rozwoju kultury oraz sztuki w regionie. Od 1061 roku zamieszkujący wyspę muzułmanie byli stopniowo wypierani przez chrześcijan.

Pierwsze arabskie najazdy

W 536 roku wojska bizantyjskie z rozkazu Justyniana I odzyskały Sycylię. Jednak z biegiem czasu słabła obecność Cesarstwa Wschodniorzymskiego w zachodniej części Morza Śródziemnego. W roku 652, za rządów Kalifa Usmana, Arabowie podjęli pierwszą próbę najazdu. Do końca VII w. Umajjadzi opanowali wybrzeże północnej Afryki, wraz z portem w Kartaginie, w którym założyli swoją główną bazę, gdzie rozbudowywali flotę i wyruszali na kolejne wyprawy.

Około 700 roku muzułmanie zajęli wyspę Pantellerię, ale niezgoda w ich szeregach doprowadziła do zaniechania najazdu na Sycylię. Zamiast tego zawarli traktat handlowy z Bizantyńczykami umożliwiający arabskim kupcom handel w portach sycylijskich. Ataki floty muzułmańskiej powtarzały się bezskutecznie w latach od 703 do 734. W trakcie dwóch ostatnich ataków cesarstwo stawiało wyraźny opór.

Pierwsza wyprawa, która mogła zakończyć się podbiciem wyspy, rozpoczęła się w 740 roku, kiedy muzułmański książę Abd al-Rahman ibn Habib al-Fihri i uczestnik najazdu z 728 roku zajął Syrakuzy, jednak bunt Berberów w Afryce Północnej zmusił go do wycofania się z wyspy. Kolejny najazd w roku 752 miał za cel jedynie okraść miasto.

Bunt Eufemiusza i stopniowy podbój wyspy przez muzułmanów

W 826 roku Eufemiusz, dowódca floty bizantyjskiej stacjonującej na Sycylii, ożenił się z zakonnicą. Cesarz Michał II, zdając sobie sprawę z czynu popełnionego przez swojego podwładnego, wysłał jednego ze swoich generałów – Konstantyna – by ten ukarał winnego obcięciem nosa. Eufemiusz zabił Konstantyna i zajął Syrakuzy, jednak został pokonany i zbiegł do północnej Afryki. Po przybyciu na miejsce poprosił Zijadat Allaha – aghlabidzkiego emira Tunisu – o pomoc w przejęciu władzy nad wyspą i zapewnienie mu bezpieczeństwa. Emir zgodził się udzielić wsparcia, pod warunkiem składania przez Greka rocznego trybutu i powierzył podbój wyspy swojemu generałowi, siedemdziesięcioletniemu kadiemu Asadowi ibn al-Furatowi.

Siły muzułmańskie po zacumowaniu w Mazara del Vallo liczyły 10 tys. pieszych, 700 konnych i 100 statków wzmocnionych flotą Eufemiusza. Pierwsza bitwa z oddziałami lojalnymi Bizancjum odbyła się 15 lipca 827 roku w pobliżu Mazary i zakończyła się zwycięstwem Aghlabidów. Asad następnie zajął południowy brzeg wyspy i rozpoczął oblężenie Syrakuz. Po rocznym oblężeniu i próbie buntu był on w stanie pokonać wielką armię wysłaną z Palermo wspieraną przez dożę Wenecji, Giustiniano Participazio. Jednak zwycięski pochód armii Asada został przerwany przez zarazę, której ofiarą padł sam wódz, jak również wielu z jego poddanych, przez co siły muzułmańskie wycofały się do zamku Mineo. Później podjęły drugą ofensywę, ale po nieudanym oblężeniu Castrogiovanni (obecnie Enna), gdzie zmarł Eufemiusz, wojska wycofały się do Mazary.

W 830 roku resztki armii Asada otrzymały wsparcie 30 000 współwyznawców z Afryki i Andaluzji. Na przełomie lipca i sierpnia siły muzułmańskich Iberów odniosły zwycięstwo nad oddziałami Teodotusza, ale kolejny raz plaga zmusiła ich do powrotu do Mazary, a następnie do Afryki. Tymczasem berberyjska część armii po rocznym oblężeniu we wrześniu 831 roku zdobyła Palermo, które po przemianowaniu na Bal'harm stało się stolicą Emiratu Sycylii. Dalszy podbój przebiegał powoli z powodu silnego oporu miejscowej ludności oraz armii bizantyjskiej. Przez długi czas niepokonane utrzymywały się Syrakuzy (do 878 r.), Taormina padła dopiero w 902 roku, a całą wyspę udało się opanować dopiero w 965 roku.

Czasy emiratu

O sukcesję nad emiratem spierały się dwie muzułmańskie dynastie – Aghlabidzi z Tunisu i Fatymidzi z Kairu. Na tym konflikcie skorzystał Konstantynopol, zajmując na kilka lat wschodnie krańce wyspy. Po stłumieniu rewolty, fatymidzki kalif Ismail al-Mansur mianował Hassana al-Kalbiego (948-964) emirem Sycylii. Z powodzeniem udało mu się powstrzymać stale powracające oddziały Bizancjum i założyć dynastię Kalbidów. Pod ich panowaniem ataki na południe Italii trwały do XI w. i pociągnęły za sobą wyprawę Cesarza Rzymskiego Ottona II w 982 roku, która poniosła klęskę w bitwie w pobliżu miejscowości Crotone w Kalabrii. Za panowania emira Yusufa al-Kalbiego jego władztwo zaczęło się rozpadać, a pod rządami emira Al-Akhala (1017-1037) wybuchł konflikt dynastyczny, w trakcie którego pretendenci do tronu sprzymierzali się z Bizancjum i zirydzkimi władcami Tunezji, co doprowadziło do rozpadu emiratu za panowania Hasana as-Samsama (1040-1053) na kilka udzielnych państewek.

Po zakończeniu podboju wyspy, Arabowie rozpoczęli reformę gruntów, która doprowadziła do zwiększenia produktywności, rozwoju małych gospodarstw i dominacji majątków ziemskich. Rozwinęli również system irygacji oraz sprowadzili na wyspę sadzonki takich roślin jak: pomarańcze, cytryny, pistacje oraz trzcina cukrowa. Bagdadzki kupiec Ibn Haukala podczas swojego pobytu na Sycylii w 950 roku sporządził opis miasta Palermo.

Mury dzielnicy Kasr (pałac) znajdującej się w centrum metropolii przetrwały do naszych czasów. Na terenie, na którym znajdował się wielki meczet, postawiono następnie katedrę rzymską. W dzielnicy Al-Khalisa (Kalsa) znajdowały się takie budynki jak: Pałac Sułtański, łaźnie, meczety, siedziby urzędów i prywatne więzienie. Ibn Hawqual doliczył się 7000 rzeczników handlu w 150 sklepach. W 1050 roku Palermo liczyło 350 000 mieszkańców, co czyniło je jednym z największych miast w Europie, ustępującym jedynie stolicy Andaluzji, Kordobie, która liczyła wtedy 450 000 obywateli. Dla porównania, za chrześcijańskiego Królestwa Sycylii, liczba ludności w Palermo spadła do 150 000, choć stało się największym miastem w Europie ze względu na większy spadek populacji w Kordobie, natomiast w 1330 roku, populacja Palermo liczyła już tylko 51 000 mieszkańców.

Arabski podróżnik, geograf i poeta Ibn Dzubair odwiedził emirat pod koniec XII w. i opisał dzielnice Al-Kasr i Al-Khalisa (Kalsa):

Emirat jest wyposażony w dwa najbardziej pożądane atrybuty – splendor i bogactwo. Zawiera on wszystkie prawdziwe i wyimaginowane piękna, które można sobie wyobrazić. Splendor i łaski zdobią place i tereny wiejskie, ulice i drogi są szerokie, a oko jest olśnione pięknem sytuacji. Jest to miasto pełne cudów, z zabudową podobną do tej występującej w andaluzyjskiej Cordobie, zbudowanej z wapienia. Stałe strumienie wody z czterech źródeł dzielą miasto na cztery części. Jest tak wiele meczetów, że są one niemożliwe do zliczenia. Większość z nich służy również jako szkoły. Oko jest oszołomione całym tym splendorem.

Podczas jego wyprawy Bizantyjczycy (zwani Rumijczykami) w dalszym ciągu próbowali odzyskać panowanie nad wyspą, natomiast muzułmanie próbowali odzyskać panowanie nad okupowaną przez Bizancjum wschodnią częścią wyspy.

Upadek

Emirat Sycylii zaczął się rozpadać pod wpływem sporów wewnątrz dynastii, które miały miejsce na początku XI w. Do XI w. południowa Italia dostała się pod panowanie Normanów, którzy byli chrześcijańskimi potomkami wikingów. Wśród nich znajdował się Roger I, który w przyszłości miał odbić wyspę spod panowania Arabów. W 1060 roku wyspa została najechana przez Normana Roberta Guiscarda, syna Tankreda. W wyniku najazdu Sycylia została podzielona na trzy niezależne emiraty z głównymi ośrodkami w Syrakuzach, Palermo i Qas'r Ianni. Po zdobyciu Apulii i Kalabrii, Roger I podjął się podboju Mesyny z armią 700 rycerzy. W 1068 roku Roger de Hauteville i jego ludzie pokonali muzułmanów pod Misilmeri. Najważniejszą bitwą było oblężenie Palermo, w którym złamano opór sił muzułmańskich, co doprowadziło do opanowania wyspy do 1091 roku. Po zakończeniu podboju Normanowie odsunęli od władzy lokalnego emira Yusufa ibn Abdallaha.

Strata wcześniej wymienionych miast zadała poważny cios dla muzułmańskiej władzy na wyspie. Miastem Qas'r Ianni (nowoczesne Enna) nadal rządził emir, Ibn Al-Hawas, który zajmował je od lat. Jego następca, Ibn Hamud, zrzekł się władzy i nawrócił się na chrześcijaństwo w 1087 roku. Po nawróceniu Ibn Hamud wszedł w szeregi chrześcijańskiej szlachty i wycofał się z rodziną do posiadłości w Kalabrii, za zgodą Rogera I. W 1091 roku upadły ostatnie twierdze muzułmańskie w południowej części Sycylii i na Malcie – Butera i Noto – co zapoczątkowało upadek muzułmańskiej potęgi w basenie Morza Śródziemnego.