Zjednoczona Organizacja Partyzancka

Aba Kowner z partyzantami ZOP w Wilnie, 14 lipca 1944

Zjednoczona Organizacja Partyzancka (jid. ‏פֿאַראייניקטע פּאַרטיזאַנער־אָרגאַניזאַציע‎, Farejnikte Partizaner-Organizacje, FPO) – konspiracyjna organizacja zbrojnego oporu Żydów uwięzionych w getcie wileńskim w czasie Holocaustu. Organizacja miała charakter paramilitarny, a po wyjściu jej członków z getta do lasu przerodziła się w oddziały partyzanckie. Przez niektórych publicystów, jak Tomasz J. Kazimierski, wymieniana jest jako pierwsza konspiracyjna organizacja żydowska na terenach okupowanej Polski. Powstała 23 stycznia 1942, a jej charakter został zatwierdzony ostatecznie na posiedzeniu w lutym.

Powstała na skutek międzypartyjnego porozumienia przedstawicieli Ha-Szomer Ha-Cair, Ha-noar Ha-cijoni, Betaru, Bundu oraz komunistów. Jednym z jej twórców i pierwszym przywódcą był Icchak Wittenberg.

W początkowym okresie organizacja zajmowała się przede wszystkim propagandą, wydawaniem biuletynów, podrabianiem dokumentów, sabotażem i zdobywaniem broni, którą Żydzi wykradali lub zdobywali od Litwinów, jak Julian Jankauskas, oraz członków polskiego podziemia.

W styczniu 1942 zatrudnieni przy katalogowaniu zrabowanych dzieł sztuki i księgozbiorów pochodzących z żydowskich i polskich muzeów, bibliotek, bożnic, mieszkań prywatnych oraz YIVO na zlecenie Einsatzstab-Reichsleitera Rosenberga, przyszli członkowie FPO podjęli się organizacji schowków i zdeponowania w nich najcenniejszych ze zrabowanych dzieł, którym groziło zniszczenie, w tym około dwóch tysięcy ksiąg z biblioteki Straszuna, rzeźb z Muzeum An-skiego, oryginału niewydanego dotąd słownika dra Alfreda Landaua, listów Szolema Alejchema, rękopisów Chajima Nachmana Bialika, Maksyma Gorkiego i Dawida Bergelsona.

FPO wysłało również emisariuszy do innych gett w tym warszawskiego i białostockiego, próbując bezskutecznie nawiązać kontakt z tamtejszym podziemiem.

Organizacja pozostała w getcie do momentu, kiedy rozpoczęła się likwidacja getta, wtedy jego członkowie ukryli się w piwnicach i kanałach lub wyszli z getta i zorganizowali oddziały partyzanckie. Dowódcą oddziałów partyzanckich był Aba Kowner.

Wśród członków organizacji byli poeci Hirsz Glik, autor słynnej pieśni partyzanckiej „Nie mów nigdy”, Szmerke Kaczergiński oraz Abraham Suckewer.

Bibliografia

• Daniel Kac: Wilno Jerozolimą było. Rzecz o Abrahamie Sutzkeverze. Sejny: Wydawnictwo Pogranicza, 2003. ISBN 83-86872-51-9.brak strony w książce
• Bernard Mark; „Walka i zagłada Warszawskiego Getta”; Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej,Warszawa, 1959
• Dia–pozytyw: Ruch oporu w gettach i obozach. [dostęp 2013-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-12)].
• Artykuł Tomasza J. Kazimierskiego „Lecz wyście podnieśli kamień” na str. Zwoje-scrolls
• Artykuł 1942-1945 Holocaust na stronie Izrael.badacz.org.
• Encyklopedia interia.pl