Feminizm w badaniach literackich

Feminizm w badaniach literackich (krytyka feministyczna) – metodologia badań literackich stworzona w latach 70. XX wieku, związana z tzw. drugą falą feminizmu, stawiająca sobie za cel badanie literatury uwzględniające kobiece doświadczenie i sposób opisywania świata, poszukiwanie kobiecej obecności w tekstach literackich oraz stworzenie nowego języka opisu literatury, uwzględniającego kobiecy punkt widzenia. Krytyka feministyczna wykorzystuje w swoich badaniach teorie strukturalizmu, dekonstrukcjonizmu, psychoanalizy i badań kulturowych.

Feminizm w badaniach literackich jest bardzo bogatym i zróżnicowanym nurtem badawczym, według niektórych badaczy każda z jego wybitniejszych przedstawicielek tworzy własną postawę teoretyczną. Uporządkowaniem myśli feministycznej zajęła się po raz pierwszy Elaine Showalter w artykule Krytyka feministyczna na rozdrożu opublikowanym w 1981 r.

Rewizjonistyczna krytyka feministyczna

Jeden z nurtów krytyki feministycznej, wykształcony w czasie drugiej fali feminizmu. Jego celem było przede wszystkim poszukiwanie w tekstach literackich i literaturoznawstwie wątków patriarchalnych, mizoginicznych oraz utrwalonych stereotypów. Nastawiony był też na rewizję dotychczasowego, ustalonego z męskiego punktu widzenia, kanonu literackiego, a także demaskowanie przemilczeń i zakłamań dotyczących kobiecej roli w literaturze.

Do tego nurtu należały m.in. Judith Fetterley i Mary Ellmann.

Współcześnie nurt ten rozwija się w związku z zaangażowaniem krytyki feministycznej w tropienie wszelkich form dyskryminacji zawartych w tekstach literackich i w literaturoznawstwie.

Ginokrytyka

Nurt krytyki feministycznej, powstały w drugiej połowie tzw. drugiej fali feminizmu, rezygnujący z rewizjonizmu i jakiejkolwiek zależności od męskiej perspektywy i skupiający się na afirmatywnych badaniach kobiecego pisarstwa i kobiecych tradycji literackich. Jego celem była próba odkrycia specyfiki tworzonej przez kobiety literatury – czy kobiecość takich tekstów należy do ich właściwości wewnętrznych (a jeśli tak, to jakich) czy też jest tworzona w ramach odbioru, analizy tekstu. Termin ginokrytyka został wprowadzony przez Elaine Showalter w 1979.

Modele definiowania kobiecości

Według Elaine Showalter w ramach ginokrytyki można wyróżnić cztery grupy, odpowiadające kryteriom, które określają specyfikę kobiecego pisarstwa:

• model biologiczny – za specyfikę kobiecego pisarstwa odpowiada kobieca cielesność i zmysłowość. Owocował odwagą w ukazywaniu cielesności. Niebezpieczeństwo tego modelu polegało na przypisywaniu zbyt wielkiego znaczenia ciału w procesie czytania i pisania.
• model językowy i tekstualny – odpowiada na pytania dotyczące specyficznego kobiecego użycia języka. W ramach tego modelu wielokrotnie postulowano skonstruowanie specyficznego języka kobiecego. Modelowi temu zagrażać miała, według Showalter, skłonność do izolacji od wpływów innych języków i rozmaitych konwencji i norm literackich.
• model psychoanalityczny – porusza temat związków pomiędzy kobiecą psychiką a kobiecym pisarstwem, stara się również uzupełnić braki w tradycyjnej psychoanalizie, związane z pominięciem specyficznego doświadczenia kobiecego, a więc np. rozwinąć wiedzę związaną z psychologicznymi aspektami relacji matka–córka lub kobiecymi przyjaźniami. Niebezpieczeństwem tego modelu było niezauważanie i niedocenianie wpływu czynników kulturowych na specyfikę pisarstwa kobiecego.
• odmiana kulturowa – porusza wszystkie z wymienionych zagadnień, dodatkowo umieszczając je w szerokim kontekście kulturalnym. Showalter uważa ją za najbardziej obiecującą metodę badań.

Arachnologia

Styl krytyki feministycznej, odwołujący się polemicznie do idei hyfologii Rolanda Barthes’a (tekst jest Tkaniną, w której teksturze rozpada się i ginie autor) oraz do mitu o Arachne, przeciwstawionego mitowi o Ariadne. Pomysłodawczynią tego nurtu była Nancy K. Miller. Według Miller specyfika kobiecego pisarstwa opiera się na założeniu, że pisząca kobieta, podobnie jak Arachne, pozostawia w tworzonym przez siebie dziele wyraźne ślady swojego autorstwa, jest silnie obecna w tekście jako podmiotowość twórcza. Idea pisarki–pająka podkreśla również silny związek ciała z kobiecą twórczością, a także połączenie sfery twórczości ze sferą domowo–rodzinną (w przeciwieństwie do charakterystycznej męskiej idei oderwania aktu twórczego od spraw codziennych, jego ekscentryczności).

Écriture féminine

Pokrewny ginokrytyce nurt krytyki feministycznej, sformułowany we Francji w latach 70., inspirowany dokonaniami poststrukturalizmu. Nurt ten rezygnował ze stworzenia dogłębnej teorii (uznając to za charakterystyczne dla mężczyzn) i skoncentrował się na praktyce pisarskiej, w której dominować miał erotyzm, cielesność i nieciągłość. Jako przedstawicielki tego nurtu wymieniane są m.in.: Hélène Cixous i Julija Krystewa.

Krytyka feministyczna w Polsce

Do polskich badaczek feministycznych zalicza się:

• Ewę Kraskowską
• Grażynę Borkowską
• Ingę Iwasiów
• Kingę Dunin
• Krystynę Kłosińską
• Elżbietę Adamiak
• Marię Janion
• Kazimierę Szczukę

Zobacz też

• literatura feministyczna

Bibliografia

• Anna Burzyńska: Teorie literatury XX wieku. Podręcznik. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 2006.brak strony w książce
• Bogumiła Kaniewska, Anna Legeżyńska: Teoria literatury. Skrypt dla studentów filologii polskiej (studium zaoczne). Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2005. ISBN 83-88176-60-9.brak strony w książce