Fiołkowate
 Fiołek bagienny | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
fiołkowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Violaceae Batsch Tab. Affin. Regni Veg.: 57. 2 Mai 1802 | |
Fiołkowate (Violaceae Batsch.) – rodzina roślin zaliczana współcześnie do malpigiowców (Malpighiales). Należy do niej ok. 900[3]–985[2] gatunków skupionych w 25[4]–28[5] rodzajach. Większość należących tu rodzajów obejmuje rośliny drzewiaste, pnącza i rośliny zielne terenów nizinnych w tropikach i strefie subtropikalnej, jedyny wyjątek to rodzaj fiołek Viola, do którego należy aż 550 gatunków, którego przedstawiciele są rozpowszechnieni na całym świecie w różnych siedliskach, włączając w to strefę umiarkowaną, a nawet Arktykę i siedliska alpejskie[3][6]. W Polsce dziko rosną przedstawiciele też tylko tego jednego rodzaju (ponad 20 gatunków fiołka)[7]. Fiołki uprawiane są jako rośliny ozdobne, rzadziej stosowane są jako jadalne (liście i kwiaty). Rośliny z tego rodzaju oraz Rinorea, ze względu na zawartość m.in. salicylanu metylu wykorzystywane są w medycynie. Rośliny z rodzaju Rinorea jako metalofity mogą być stosowane do fitoremediacji, poza tym gatunki drzewiaste z tego rodzaju dostarczają drewna. Kilka gatunków Hybanthus wykorzystywanych jest do sporządzania pułapek do łapania ptaków[6].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Byliny i rośliny jednoroczne, krzewy, drzewa i pnącza[6][3].
- Liście
- Z przylistkami, u większości przedstawicieli skrętoległe, naprzeciwległe tylko u części gatunków z rodzajów Hybanthus i Rinorea. Blaszka jest pojedyncza, tylko u niektórych gatunków z rodzaju Viola bywa podzielona. Jej kształt jest zmienny – od równowąskiego do nerkowatego, brzeg cały lub piłkowany[6].
- Kwiaty
- Pojedyncze lub w pęczkach (głównie u gatunków zielnych) lub zebrane w różnorodne kwiatostany: groniaste, wiechowate, wierzchotkowate (głównie u gatunków drzewiastych). Na szypułkach kwiatów występuje para liści przykwiatowych (podkwiatków). U połowy rodzajów (w tym zwłaszcza starszych linii rozwojowych jak np. w rodzaju Fusispermum) kwiaty są promieniste, u pozostałych – mniej lub bardziej grzbieciste. Mogą być drobne lub okazałe. Zwykle są obupłciowe (jedno- tylko u niektórych przedstawicieli rodzaju Melicytus)[6]. Działek kielicha jest 5, mają różną wielkość[6] i są trwałe[2]. Płatków korony jest 5, przeważnie wolnych[8], równowąskich do okrągławych[6]. Pręcików jest 5 (rzadko 3) wolnych lub w różnym stopniu zrośniętych, często także z gruczołkami miodnikowymi[6]. Łączniki w pylnikach zakończone okazałymi lub szczątkowo wykształconymi łuskami lub ostrogami[3][6]. Zalążnia górna powstaje zwykle z 3 (rzadko 2 lub 5) owocolistków[6]. Zawsze jest jednokomorowa[8]. Na łożyskach ściennych rozwijają się pojedyncze do licznych zalążków[6]. Znamię o bardzo zróżnicowanej budowie[3].
- Owoce i nasiona
- Najczęściej wielonasienne torebki otwierające się wzdłuż nerwów środkowych owocolistków[3]. Czasem są one drewniejące, czasem wykształcają się jako mięsista jagoda (Gloeospermum i Melicytus), orzech (Leonia), czy mieszek. Nasiona są kulistawe lub jajowate, rzadko oskrzydlone (Agatea i Anchietea). U wielu przedstawicieli nasiona zaopatrzone są w ciała tłuszczowe (elajosomy), które stanowiąc pożywienie dla mrówek powodują, że owady te przyczyniają się do rozprzestrzeniania diaspor (myrmekochoria)[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzina przedstawiana jest jako siostrzana dla Goupiaceae i blisko spokrewniona z męczennicowatymi Passifloraceae i wierzbowatymi Salicaceae, wraz z którymi zaliczana jest do obszernego rzędu malpigiowców (Malpighiales) i wraz z nim do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2].
| ← |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Pozycja systematyczna według systemu Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Violanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd fiołkowce (Violales Perleb), rodzina fiołkowate (Violaceae Batsch)[9].
Podrodzina Fusispermoideae Hekking
- Fusispermum Cuatrec.
Podrodzina Leonioideae
- Leonia Ruiz & Pav.
Podrodzina Violoideae
- Afrohybanthus Flicker
- Agatea A.Gray
- Allexis Pierre
- Amphirrhox Spreng.
- Anchietea A.St.-Hil.
- Bribria Wahlert & H.E.Ballard
- Calyptrion Ging.
- Decorsella A.Chev.
- Hybanthopsis Paula-Souza
- Hybanthus Jacq.
- Isodendrion A.Gray
- Ixchelia H.E.Ballard & Wahlert
- Melicytus J.R.Forst. & G.Forst.
- Noisettia Kunth
- Orthion Standl. & Steyerm.
- Paypayrola Aubl.
- Phyllanoa Croizat
- Pigea Ging.
- Pombalia Vand.
- Rinorea Aubl.
- Schweiggeria Spreng.
- Scyphellandra Thwaites
- Viola L. – fiołek
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-01-04] (ang.).
- ↑ a b c d e f Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 35-38. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b Violaceae Batsch. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-20].
- ↑ List of Genera in VIOLACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-01-04] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 331-333. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 219. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ Crescent Bloom: Violaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-11-30]. (ang.).
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 967, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.