Folwark
Folwark (niem.: Vorwerk) – istniejący od XII wieku rodzaj wielkiego gospodarstwa rolnego, a od XIV wieku także rolno-hodowlanego, nastawionego na masową produkcję zboża przeznaczonego na zbyt, wykorzystującego pracę pańszczyźnianą chłopów.
Pierwsze folwarki i wsie folwarczne powstawały w dobrach kościelnych i klasztornych. Także gospodarstwa sołtyskie miały zbliżony do folwarków charakter.
Historia
Na dynamiczny rozwój folwarków miało wpływ rosnące zapotrzebowanie na zboże na ziemiach polskich i w zachodniej Europie. Do pracy w folwarkach potrzebna była siła robocza, którą stanowili chłopi. W XV wieku doszło do zmiany charakteru renty feudalnej. Zamiast naturalno-czynszowej (danina i czynsz), zaczęła przeważać odrobkowa (pańszczyzna). Działania właścicieli folwarków związane z podnoszeniem ich wydajności i ulepszaniem gospodarki folwarcznej polegało przede wszystkim na wzroście wymagań wobec chłopów. W niektórych krajach m.in. w Polsce w wyniku tych praktyk chłopi stawali się niemal niewolnikami swych panów[1].
Folwarki na ziemiach polskich
Należące do feudała gospodarstwo posługiwało się głównie darmową, przymusową pracą chłopa pańszczyźnianego. Statuty piotrkowskie i toruńskie doprowadziły do zwiększenia wyzysku chłopstwa, co z biegiem czasu zaczęło wywierać negatywny wpływ.
W XVI wieku wykształciły się dwa typy folwarków:
- ekspansywne – nastawione na eksport zboża chlebowego (głównie ziemie położone wzdłuż Wisły oraz na Litwie);
- autonomiczne – nastawione na lokalny zbyt produktów rolnych łącznie ze zwierzętami hodowlanymi (Wielkopolska).
Na przełomie XVII i XVIII wieku doszło do kryzysu gospodarki folwarcznej, wywołanej spadkiem cen produktów rolnych. Nie udało się go właściwie przezwyciężyć mimo powiększania areału gospodarstw i wymiaru pańszczyzny. Do końca XVIII wieku folwarki były podstawą znaczenia gospodarczego i politycznego szlachty. Z uwłaszczeniem chłopów miejsce folwarku pańszczyźnianego zajął folwark oparty na najemnej sile roboczej.
W Polsce kres gospodarce folwarcznej położył dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 6 września 1944 o reformie rolnej[2]. Po II wojnie światowej gospodarstwa folwarczne zostały rozparcelowane lub utworzono z nich państwowe gospodarstwa rolne.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ J. M. Roberts, Ilustrowana historia świata. Od wieków średnich po wiek oświecenia, Łódź 1987, s.139.
- ↑ Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. z 1944 r. nr 7, poz. 17).