Franciszek Masłowski (filolog klasyczny)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Franciszek Masłowski
Herb
Samson
Data urodzenia

1530

Data śmierci

1594

Ojciec

Piotr Masłowski

Matka

Anna z Gawłowskich[1]

Żona

Konstancja z Konar (zm. przed 1601[1]

Franciszek Masłowski (ur. w 1530, zm. w 1594) – sekretarz Stefana Batorego[2], polski grecysta z epoki renesansu, sekretarz królewski i pisarz ziemski wieluński w 1570 roku[3], padewczyk, brat Gabriela, przyjaciel Jana Kochanowskiego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Franciszek Masłowski (Maslovius) urodził się w 1530 roku jako syn Piotra, sędziego wieluńskiego. Szlachecka rodzina Masłowskich herbu Samson, z której pochodził, wywodziła się z ziemi wieluńskiej. Masłowscy używali przydomku „Watta” i pisali się „z Rudy”[4][5]. (Z. Gloger w swej „Geografii historycznej ziem dawnej Polski” podaje za Długoszem, że pierwszą stolicą ziemi wieluńskiej była Ruda, zanim wybrano dogodniej położony Wieluń). Rodzina Masłowskich znana była w ziemi wieluńskiej jako jedna ze znaczniejszych już w końcu XIV stulecia. Natomiast w połowie XVI wieku należały do niej działy w Łaszowie, Małyszynie, Okalewie, Olewinie i niemal cała Ruda[6].

Franciszek Masłowski był rówieśnikiem Jana Kochanowskiego, jego kolegą i przyjacielem ze studiów na Uniwersytecie w Padwie we Włoszech. Protektorem Franciszka Masłowskiego, który umożliwił mu studia we Włoszech, był Jan Przerębski – podkanclerzy koronny i sekretarz królewski, późniejszy (od 1559) arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski. Skierował on go tam w roku 1553 (prawdopodobnie razem z Piotrem Przerębskim).

Studia Masłowskiego na wydziałach filozofii i prawa Uniwersytetu w Padwie trwały do 1558. Obejmowały one między innymi retorykę u Franciszka Robortello i filozofię u Antoniego z Genui. Masłowski udzielał się czynnie w życiu polskiej kolonii na Uniwersytecie Padewskim wśród tak wybitnych jej przedstawicieli jak Jan Kochanowski, Andrzej Patrycy Nidecki (Patricius), Jan Grodziecki, Stanisław Warszewicki, Piotr z Goniądza (Gonesius), Mikołaj Śmieszkowic (Gelasinus). O jego aktywności świadczy fakt, że w 1555 powierzono mu funkcję konsyliarza polskiej nacji. Znacznym jego osiągnięciem było uzyskanie dla nacji polskiej dwu lektur: 1) dla Stanisława Warszewickiego – filozofii moralnej i 2) Piotra z Goniądza – filozofii sofistycznej. Wprawdzie w 1556 roku nie udało mu się uzyskać dla siebie lektury prawa. Wkrótce jednak doprowadził do pomyślnego wyboru Piotra Kostki na drugiego konsyliarza ultramontanów na wydziale filozofii[7]. W następnym okresie jego studiów na Uniwersytecie w Padwie, to jest w latach 1557 i 1558 funkcje konsyliarzy sprawowali: Piotr Przerębski, Mikołaj Śmieszkowic, Jan Grodziecki i Andrzej Nidecki.

O bliskim koleżeństwie i przyjaźni Masłowskiego z Janem Kochanowskim świadczą jego wiersze adresowane „do Franciszka”. Zawierają one zwięzłą charakterystykę Masłowskiego. W pierwszym Foricoenium 62 zatytułowanym „Na portret Franciszka Masłowskiego” („In maginem Franc. Maslovii”) – autor podkreśla uzdolnienia i wiedzę Franciszka pisząc (w przekładzie na polski): „Najmilszy Franciszku! Chociaż to portret biegle malowany, jednak maleńką tylko cząstkę Ciebie oddaje. W obrazie twarz Twoję poznaję i prawdziwe rysy, lecz nauki i umysłu wzniosłego nie widzę.”[8][9] Drugim wierszem jest skierowana „Do Franciszka” fraszka II 102, z której wynika, że opuściwszy Rzym, Masłowski odbywał podróże po licznych krajach (zwłaszcza w misjach dyplomatycznych – m.in. w 1573 r. do Francji z zaproszeniem Henryka Walezego na tron Polski)[10]. We wspomnianej fraszce czytamy bowiem:

„Ani Ulisses, ani Jazon młody,
 Choć o nich siła starzy nabajali,
 Tak wiele ziemie snać nie objechali,
 Jako ty, który od Tybrowej wody

 Szedłeś, Franciszku, przez różne narody,
 Aż tam, gdzie nigdy lata nie uznali
 I ogniów palić ludzie nie przestali,
 Prze mróz gwałtowny i prze wieczne lody.

 Więc i w to nie wierz, aby w tej krainie
 Medea jaka i Circe nie była,
 Która by ludzi obracała w świnie.
 Tak się tu dobrze druga wyćwiczyła,
 Żeby tę samę, co tak bardzo słynie,
 W niedźwiedzia Circę łatwie obróciła.”

Za czołowe osiągnięcie Masłowskiego z okresu jego studiów w Padwie uznawany jest przekład z greckiego na łacinę traktatu o retoryce Demetriusza z Faleronu. Zachętą do podjęcia tego ambitnego zadania były dla niego filologiczne zainteresowania środowiska, w którym przebywał, a zwłaszcza kolegów grecystów: Grodzieckiego i Warszewickiego. Podstawą przekładu był tekst grecki opublikowany drukiem we Florencji w 1552 przez Piotra Victoriusa. Pomocą w pracy zaś służył mu znakomity badacz i wydawca spuścizny antyku, a zarazem nauczyciel filozofii, retoryki i etyki Francesco Robortello (Franciscus Robortellus, 1516–1567), który udostępnił mu ze swej biblioteki tekst grecki w rękopisie. Pracę przy przekładzie zakończył Masłowski 5 kwietnia 1556, lecz drukowane wydanie ukazało się w Padwie w 1557 roku i nosiło tytuł: „Demetrii Phalerei De elocutione liber a Francesco Maslovio Polono in latinum conversus et ab eodem obscuriorum locorum explicationibus illustratus”[11]. Masłowski miał wątpliwości, czy autorem tłumaczonego dzieła jest istotnie Demetriusz z Faleronu, mimo to zachował tradycyjną formę tytulatury (rezygnując jednak z tekstu greckiego, z wyjątkiem cytowanych w oryginale przykładów). Jako dodatek opracował ponadto i opublikował równocześnie scholia (komentarze) pt. „Francisci Maslovii Poloni Scholia quibus obscuriores loci in Demetrii De elocutione libro explicantur.” Z przekładu i opracowanych przez Masłowskiego scholiów korzystał jeszcze w XVII wieku Thomas Gale wydając zbiór retoryk („Rhetores selecti”, Oxonii, 1676). Warto wspomnieć, że równolegle z Masłowskim traktat Demetriusza z Faleronu przełożył i opublikował w tymże 1557 roku w Bazylei inny Polak grecysta Stanisław Iłowski (pt.: „Demetrii Phalerei De elocutione Liber, a Stanislao Ilovio Polono Latinitate donatus et Annotationibus illustratus”)[12][13] Kolejności obu przekładów nie ustalono, a w niektórych dawnych informacjach bibliograficznych autorzy obu podobnie zatytułowanych tłumaczeń są utożsamiani jako jedna i ta sama osoba[14].

Po powrocie do kraju Masłowski w 1570 reprezentował województwo sieradzkie jako poseł na sejmie warszawskim. Był zarazem sekretarzem królewskim. Zasiadł w tym czasie na rokach ziemskich ostrzeszowskich. Zaś w latach 1571–1594 był pisarzem ziemskim wieluńskim[15].

W 1573 Masłowski wszedł w skład poselstwa Olbrachta Łaskiego (wojewody sieradzkiego) do Paryża z zaproszeniem Henryka Walezego na tron króla Polski. François Baudouin – współczesny mu francuski historyk i prawnik – określił go wówczas w swym „De Legatione Polonica, oratio” (wyd. Lutetiae 1573) jako: „vir doctissimus et humanissimus”[16]. Zaś w okresie drugiego bezkrólewia (1575) Masłowski (wraz ze swym bratem Gabrielem) był stronnikiem cesarza Maksymiliana Habsburga, którego akt elekcji podpisał w 1575. W 1587 roku podpisał elekcję Maksymiliana III Habsburga[17].

W latach 1580–1581 Franciszek Masłowski zajmował się w województwie sieradzkim egzekwowaniem podatków. W czasie elekcji 1587 roku głosował na Zygmunta Wazę[18]. Z dostępnych materiałów można także dowiedzieć się, że w 1590 r. powierzono mu zabezpieczenie wieluńskich ksiąg ziemskich[19]. Dokładna data śmierci Franciszka Masłowskiego nie jest znana. Nastąpiła ona po 1590 roku (nie zaś – jak to twierdził Franciszek Maksymilian Sobieszczański w Encyklopedii Orgelbranda[20] – w młodym wieku w Padwie, gdzie jakoby ufundowano mu nagrobek w kościele św. Antoniego). Świadczy o tym również informacja, że pisarzem ziemskim wieluńskim był do roku 1594[21].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Zob: http://maciejmazur.cba.pl/mazurowie/-_drzewa_gen_2.html[dostęp: 10.10.2021]. Uwaga: Drzewo genealogiczne rodziny Masłowskich udostępniono dzięki uprzejmości p. dr med. Andrzeja Masłowskiego (Września k. Poznania) i p. Macieja Mazura twórcy witryny dotyczącej Rodu Samsonów.
  2. ↑ Leszek Kieniewicz, Sekretariat Stefana Batorego. Zbiorowość i kariery sekretarzy królewskich, w: Studia staropolskie, t. IV, Warszawa 1986, s. 64.
  3. ↑ Mirosław Korolko, Seminarium Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego. Humaniści w kancelarii królewskiej Zygmunta Augusta, Warszawa 1991, s. 221.
  4. ↑ Zob.: Tomasz Stolarczyk: Szlachta wieluńska od XIV do połowy XVI wieku, Wieluń 2005, wyd. Wieluńskie Towarzystwo Naukowe, t. 3, s. 168, praca dostępna pod adresem: dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/131/Wielu%c5%84%20ksi%c4%85%c5%bcka.zip?sequence=1, ponadto szerzej na ten temat: Ród Samson: http://maciejmazur.cba.pl/mazurowie/-_rod_samsonow.html.
  5. ↑ Zob.: Piotr Jankiewicz, Marek Piotrowski:Podziały administracyjne i urzędnicy (XIII-XVIII w.) – Przynależność administracyjna Wielunia (do XVI wieku). – Z Rudy do Wielunia – http://www.historiawielunia.uni.lodz.pl/urzedy.html.
  6. ↑ Ryszard Rosin: Hasło: Masłowski Gabriel, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 1975, tom XX/1, zeszyt 84, s. 127.
  7. ↑ Studenci byli zrzeszeni w tzw. nacjach, które związane były z pochodzeniem studentów. Były dwie grupy nacji: cismontańskie – dla studentów włoskich oraz ultramontańskie dla studentów pozaalpejskich.
  8. ↑ Zob.: Janina Czerniatowicz: Masłowski (Maslovius) Franciszek, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 1975, tom XX/1, zeszyt 84, s. 124.
  9. ↑ Zob. tekst łaciński: Jan Kochanowski: Elegiarum libri IV, eiusdem Foricoenia sive epigrammatum libellus, Kraków, 1584, Drukarnia Łazarzowa, https://web.archive.org/web/20131031155203/http://neolatina.bj.uj.edu.pl/page/show/id/794.html.
  10. ↑ Janina Czerniatowicz, ibid.
  11. ↑ Zob.: https://books.google.pl/books?id=Szw8AAAAcAAJ&pg=PA1&lpg=PT95&focus=viewport&dq=de+elocutione+Maslovius&hl=pl.
  12. ↑ Władysław Syrokomla (Dzieje literatury w Polsce od pierwiastkowych czasów do XVII wieku, Warszawa 1875, nakładem Gebethnera i Wolffa, t. 1, s.250) pisał: „Franciszek Masłowski pięknie przełożył dziełko Demetryusza Falerijskiego „O wysłowieniu” (de elocutione), które niewiedząc snadź o jego pracy, przełożył po raz drugi przyjaciel Masłowskiego młody Stanisław Iłowski (1554).
  13. ↑ P. Jasienica w swej „Rzeczypospolitej Obojga Narodów” pisał o przekładach z greki na łacinę „De Elocutione” przez S. Iłowskiego i F.Masłowskiego – w sposób następujący: „[...] Dokładnie w tym samym roku ukazał się w Padwie inny przekład tej samej rozprawy. Autorem jego był niejaki Franciszek Masłowski. [...]” – zob.: Paweł Jasienica: Rzeczpospolita Obojga Narodów, Warszawa 1985, Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 13.
  14. ↑ Janina Czerniatowicz, op.cit., s. 125.
  15. ↑ Zob.: Janina Czerniatowicz, ibidem, s. 124, także: Piotr Jankiewicz, Marek Piotrowski: Podziały administracyjne i urzędnicy (XIII-XVIII w.) – Przynależność administracyjna Wielunia (do XVI wieku). – Z Rudy do Wielunia – zob.: http://www.historiawielunia.uni.lodz.pl/urzedy.html.
  16. ↑ Zob.:http://www.estreicher.uj.edu.pl/staropolska/baza/22121.html.
  17. ↑ Akt elekcji arcyksięcia Maksymiliana Habsburga na króla polskiego z 22 VIII 1587 roku, AGAD.
  18. ↑ Anna Pieńkowska, Zjazdy i sejmy z okresu bezkrólewia po śmierci Stefana Batorego, Pułtusk 2010, s. 366.
  19. ↑ Janina Czerniatowicz, ibidem, s. 125.
  20. ↑ S.Orgelbranda Encyklopedia Powszechna (1859) Samuela Orgelbranda, 28 tomów, Warszawa, 1859-1868; reprint 1984-1985.
  21. ↑ Piotr Jankiewicz, Marek Piotrowski: Podziały administracyjne i urzędnicy (XIII-XVIII w.) – Przynależność administracyjna Wielunia (do XVI wieku). – Z Rudy do Wielunia – zob.: http://www.historiawielunia.uni.lodz.pl/urzedy.html.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Franciszek_Masłowski_(filolog_klasyczny)&oldid=71225056”