Franciszek Mertens
| |
| Data i miejsce urodzenia |
20 marca 1840 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
5 marca 1927 |
| Profesor nauk matematycznych | |
| Specjalność: teoria liczb, algebra, analiza matematyczna | |
| Alma Mater | |
| Profesor | |
| Uczelnia |
Uniwersytet Wiedeński |
Franciszek Karol Józef Mertens, znany też jako Franz Carl Joseph Mertens (ur. 20 marca 1840 w Środzie Wielkopolskiej, zm. 5 marca 1927 w Wiedniu) – polsko-austriacki matematyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmował się głównie teorią liczb, geometrią, algebrą i analizą[1].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Po ukończeniu gimnazjum w Trzemesznie[2] Mertens studiował na Uniwersytecie Berlińskim, gdzie słuchał m.in. wykładów Karla Weierstrassa. Tam też w 1865 obronił rozprawę doktorską pod kierunkiem Kroneckera i Kummera. W tymże roku objął, w wieku 25 lat, katedrę matematyki na Uniwersytecie Jagiellońskim i kierował nią przez kolejnych 19 lat. W 1882 odmówił objęcia katedry matematyki na uniwersytecie w Halle (zwolnionej po śmierci Heinego).
W 1884 przeniósł się z Krakowa do Grazu, gdzie objął katedrę na Politechnice; wkrótce został jej rektorem. W 1894 objął katedrę na Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie pracował do przejścia na emeryturę w 1911; jako Profesor emeritus dalej prowadził wykłady. Był tam nauczycielem m.in. fizyka Erwina Schrödingera[3] oraz matematyków Aleksandra Axera[4] i Eduarda Helly'ego, który doktoryzował się pod jego opieką.
Był członkiem towarzystw naukowych w Berlinie, Getyndze, Krakowie, Pradze i Wiedniu, a także zagranicznym („zakrajowym” jako obywatel C.K. monarchii) członkiem Polskiej Akademii Umiejętności od 1885.
W niektórych opracowaniach Mertens przedstawiany jest jako matematyk niemiecki, co nie wydaje się właściwe, gdyż jego rodzina miała korzenie polskie, niemieckie i francuskie, cały zaś okres pracy zawodowej spędził na ziemiach polskich i austriackich[5]. Według części autorów uważał się za Polaka[6].
Dorobek naukowy[edytuj | edytuj kod]
Główne wyniki Mertensa dotyczą analitycznej i algebraicznej teorii liczb, algebry, analizy matematycznej i teorii potencjału. Opublikował ponad 120 prac naukowych. Jego nazwisko nosi kilka twierdzeń z teorii liczb, klasyczne dziś już twierdzenie o mnożeniu szeregów, a także lemat Dedekinda-Mertensa w teorii pierścieni[7].
Wkład w teorię liczb[edytuj | edytuj kod]
Mertens podał również elementarny dowód twierdzenia Dirichleta o formach kwadratowych i liczbach pierwszych. Z nazwiskiem Mertensa wiąże się też stała Meissela-Mertensa w teorii liczb.
Wielkie zainteresowaniu budziła przez lata sformułowana przez niego hipoteza[8] stwierdzająca, że pewna funkcja nazywana obecnie funkcją Mertensa jest ograniczona na moduł przez pierwiastek kwadratowy[9]. Z prawdziwości hipotezy Mertensa wynikałaby hipoteza Riemanna, jednak pierwsza z nich okazała się fałszywa, co pokazali w 1985, niemal wiek po jej sformułowaniu, Odlyzko i te Riele.
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Franciszka Mertensa upamiętnia stypendium jego imienia przeznaczone dla wyróżniających się uczniów zagranicznych szkół średnich zamierzających podjąć studia na Wydziale Matematyki i Informatyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, którzy są finalistami krajowych olimpiad matematycznych lub informatycznych, lub też uczestnikami jednej z następujących olimpiad międzynarodowych:
- matematycznej (IMO),
- informatycznej (IOI),
- astronomicznej (IAO),
- fizycznej (IPhO),
- lingwistycznej (IOL),
- Europejskiej Olimpiady Matematycznej Dziewcząt (EGMO)[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Mertens Franz Carl Joseph, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-09-15].
- ↑ Wpisani w historię nauki i Trzemeszna. CZAT. Cyfrowe Zbiory Archiwów Trzemeszeńskich. [dostęp 2017-05-16].
- ↑ W. Moore, Schrödinger Life and Thought, Cambridge UP, Cambridge (2015), p.52.
- ↑ Z. Andrzejewski, Dr Aleksander Axer - matematyk niespełniony (1880-1948), Rocznik Przemyski nr 40 (2004), z. 4, Historia, 101-106. [dostęp 2017-10-18].
- ↑ C. Binder, The appointment policy in the Austrian-Hungarian Empire, w: Martina Bečvářová, Christa Binder (ed.), Mathematics in the Austrian-Hungarian Empire, Praga, Matfyzpress, 2010, str. 43–54.. [dostęp 2017-05-16].
- ↑ K. Ciesielski, Z. Pogoda, On Mathematics in Kraków Through the Centuries, European Mathematical Society Nesletter nr 86 (4/2012), 19–24. [dostęp 2017-05-16].
- ↑ K. Rusek, Lemat Dedekinda–Mertensa, Prace Koła Matematyków Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie nr 2 (2015), 5-9. [dostęp 2017-05-16].
- ↑ D. Ciesielska, Najsłynniejsza hipoteza matematyki i jej wiedeński trop. [dostęp 2017-05-16].
- ↑ A. Grzesik, Pierwiastek albo śmierć, mmm - Magazyn Miłośników Matematyki nr 20 (3/2007), 31-33. [dostęp 2017-05-16].
- ↑ Stypendium im. Franciszka Mertensa. [dostęp 2019-01-20].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- A. Schinzel, Teoria liczb w pracach Franciszka Mertensa. Antiquitates Mathematicae nr 5 (2011), 215-226.
- K. Ciesielski, A. Pelczar, Z. Pogoda, Franciszek Mertens (1840-1927). Złota Księga Wydziału Matematyki i Fizyki UJ, red. B.Szafirski, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2000, 301–311.
- S. Domoradzki, Franciszek Mertens (1840-1927), Opuscula Mathematica nr 13 (1993), 109-115.
- Z. Opial, Zarys dziejów matematyki na Uniwersytecie Jagiellońskim w drugiej połowie XIX wieku. Wiadomości Matematyczne nr 8(1) (1965), 25-39.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Franciszek Mertens w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) [dostęp 2021-10-24].- Franciszek Mertens w bazie Mathematics Genealogy Project
- Dzieła Franciszka Mertensa w bibliotece Polona
- Polscy matematycy XIX wieku
- Polscy matematycy XX wieku
- Wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Urodzeni w 1840
- Zmarli w 1927
- Ludzie urodzeni w Środzie Wielkopolskiej
- Ludzie upamiętnieni nazwami twierdzeń
- Ludzie upamiętnieni nazwami stałych matematycznych
- Ludzie upamiętnieni nazwami funkcji matematycznych
- Osoby upamiętnione nazwami hipotez matematycznych
- Autorzy hipotez w teorii liczb