Głożyna cierń Chrystusa
.JPG)
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
głożyna cierń Chrystusa | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Ziziphus spina-christi (L.) Willd. Sp. Pl. 1105-1106 1105[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
Głożyna cierń Chrystusa (Ziziphus spina-christi (L.) Willd.) – gatunek wiecznie zielonego drzewa z rodziny szakłakowatych. Występuje w północno-wschodniej i wschodniej Afryce (Egipt, Etiopia, Somalia, Sudan, Kenia), na Półwyspie Arabskim (Arabia Saudyjska, Jemen, Oman), Półwyspie Indyjskim (Indie, Pakistan) i w Azji Zachodniej (półwysep Synaj, Irak, Iran, Izrael, Jordania, Syria, Liban, Afganistan). Jest uprawiany w wielu krajach świata[5]. Roślina ta brana jest pod uwagę jako materiał, z którego wykonano koronę cierniową Jezusa Chrystusa. Stąd pochodzi nazwa epitetu gatunkowego rośliny[6].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Drzewo o wysokości do 20 m, średnicy pnia 60 cm i szerokiej, parasolowatej koronie. Zwisające gałązki są cienkie i zygzakowate. Pień poskręcany, kora jasnoszara, bardzo popękana i łuszcząca się[7].
- Liście
- Lancetowate lub elipsowate, o ostrym wierzchołku, całobrzegie, z dobrze widocznym użyłkowaniem. Górna powierzchnia naga, dolna delikatnie owłosiona. U podstawy każdego liścia wyrastają dwa ciernie, jeden, wyprostowany o długości 1,5 cm, drugi, krótszy, hakowato zagięty[7].
- Kwiaty
- Zielone i żółte, na szypułkach o długości 2–3 mm. Zebrane są w groniasty kwiatostan[7].
- Owoc
- Pestkowiec o średnicy 1 cm[7].
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Preferuje brzegi stawów, rzek i wód gruntowych oraz wadi, ale jest rośliną odporną na suszę i upały, rośnie także na obszarach pustynnych, w których średnia roczna ilość opadów nie przekracza 100 mm. Ma rozległy system korzeniowy i gromadzi pewną ilość wody, tak że może wytrzymać przez długi okres bez opadów. Tworzy trudne do przejścia, kolczaste zarośla. Wytrzymuje nocne przymrozki oraz dosyć duże zasolenie gleby. W górach sięga do wysokości 2000 m[7].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Owoce są jadalne, czasami nawet słodkawe. Średnia masa jednego owocu wynosi 50 g, owoce zawierają 14,16% cukru i około 1,6% witaminy C. Wytwarza się z nich napój alkoholowy[7].
- Liście są objadane przez wypasane owce i bydło, ale ich wartość odżywcza jest niewysoka[7].
- Z drewna powstaje bardzo dobry węgiel drzewny, ale biorąc pod uwagę coraz rzadsze występowanie tego gatunku, jego produkcja ma niewielkie znaczenie[7].
- Drewno jest cennym materiałem stolarskim. Jest twarde i ciężkie, wytwarza się z niego słupy, belki dachowe, drzewca włóczni, meble[7].
- Roślina lecznicza. Liście zawierają różne alkaloidy, w tym ziziphinę, jubaninę i amfibinę, alfa terpinol, linalol i różne saponiny. W Sahelu korzenie są stosowane do leczenia bólów głowy, a popiół uważa się za skuteczny na ukąszenia węży. Gotowane liście są stosowane w różnych ranach powierzchniowych, a także przy helmintozach. W Egipcie i południowej Saharze z owoców wykonuje się narkotyczny napój uznawany za środek usypiający i uspokajający. W Maroku owoce są stosowane jako środek ściągający i zmiękczający skórę, również do leczenia ropni i czyraków. Okład z młodych liści jest stosowany w celu zmniejszenia stanów zapalnych[7].
Udział w kulturze[edytuj | edytuj kod]
Głożyna cierń Chrystusa występuje w Biblii i to w trzech wątkach. Pierwszym jest przypowieść Jotama o drzewach, które spośród siebie wybierały króla (Księga Sędziów 9,14-15). Według izraelskich znawców roślin biblijnych drzewo opisane w Biblii hebrajskim słowem 'āṭāḍ to właśnie głożyna cierń Chrystusa. Znajomość wydarzeń historycznych i cech tego drzewa pozwala zrozumieć sens przypowieści Jotama. Potężne drzewo głożyny góruje nad innymi, miejscowymi gatunkami drzew, jego mało smaczne owoce i ciernie oznaczają złe uczynki Abimeleka, a samo drzewo jest jak Abimelek niebezpieczne dla tych, którzy chcieliby żyć w jego cieniu; nawet świeże jego gałązki spalają się bardzo gwałtownie. W tradycji chrześcijańskiej utrwaliło się, że z pędów Zizyphus spina christi żołnierze wykonali cierniową koronę Jezusa Chrystusa. Jest to prawdopodobne, drzewo to występuje bowiem do dzisiaj w Jerozolimie, a jego młode pędy są wiotkie i łatwo je spleść. Trzecia grupa cytatów, w których może występować ten gatunek drzewa, to spotykane w wielu miejscach Biblii cytaty z ogólnym określeniem “ciernie”[6]. Gatunek ten jest przez niektórych etnobotaników uznawany za jeden z pierwowzorów mitycznego drzewa lotosu, zwłaszcza gatunku opisywanego przez Teofrasta jako lotos cyrenajski[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2012-09-04].
- ↑ Ziziphus spina-christi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2015-02-03].
- ↑ a b Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
- ↑ a b c d e f g h i j Zizyphus spina-christi – World Agroforestry Centre. [dostęp 2015-02-12].
- ↑ Antonello Prigioniero i inni, Plants Named “Lotus” in Antiquity: Historiography, Biogeography, and Ethnobotany, „Harvard Papers in Botany”, 25 (1), 2020, s. 59, DOI: 10.3100/hpib.v25iss1.2020.n8, ISSN 1043-4534 [dostęp 2024-01-14].