Głowaczów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Głowaczów
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Ulica Kozienicka
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

kozienicki

Gmina

Głowaczów

Prawa miejskie

1445–1870, od 2024

Burmistrz

Hubert Czubaj

Powierzchnia

5,9568[1] km²

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


825[2]
138,5 os./km²

Strefa numeracyjna

48

Kod pocztowy

26-903[3]

Tablice rejestracyjne

WKZ

Położenie na mapie gminy Głowaczów
Mapa konturowa gminy Głowaczów, w centrum znajduje się punkt z opisem „Głowaczów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Głowaczów”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Głowaczów”
Położenie na mapie powiatu kozienickiego
Mapa konturowa powiatu kozienickiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Głowaczów”
Ziemia51°37′27″N 21°19′02″E/51,624167 21,317222
TERC (TERYT)

1407024

SIMC

0619366[4]

Urząd miejski
Rynek 35
26-903 Głowaczów
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Głowaczów – miasto w Polsce, położone w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w miejsko-wiejskiej gminie Głowaczów[4][5]. Jest siedzibą gminy oraz parafii św. Wawrzyńca[6].

Głowaczów znajduje się na Mazowszu na terenie historycznego Zapilicza. Uzyskał lokację miejską od założenia w 1445 roku[7][8]. Został pozbawiony praw miejskich 13 stycznia 1870 i włączony do gminy Lipa w powiecie kozienickim, którą przekształcono w gminę Mariampol[9]. W latach 1870–1954 siedziba wiejskiej gminy Mariampol, 1954–1972 gromady Głowaczów[10], a od 1973 nowej gminy Głowaczów[11]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa radomskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta[1].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość leży nad rzeką Radomką[7][12] na trasie między Warką a Kozienicami, otoczona Puszczą Kozienicką i Puszczą Stromecką. Krzyżuje się tu droga krajowa nr 48 z drogą wojewódzką 730. Przez Głowaczów przebiega pieszy szlak turystyczny czerwony szlak im. Witaliusza Demczuka. Głowaczewo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[13].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Na początku XX w. prowadzone były prace archeologiczne m.in. „Na Trawce” koło młyna, które ujawniły pozostałości po pogańskim cmentarzysku (kultura Przeworska) z I i II w. p.n.e.

Miasto Głowaczów zostało założone w 1445 przez Sędziwoja Głowacza Leżeńskiego[7] herbu Nałęcz, na gruntach wsi Leżenice, za zezwoleniem księcia mazowieckiego Bolesława, na prawie chełmińskim. Wraz z miastem powstał kościół i parafia rzymskokatolicka[14]. Głowaczów był ośrodkiem garncarstwa, w którym wywarzane były przede wszystkim siwaki[15]. Mieszkańcy zajmowali się również handlem i tkactwem[7].

Kolejnymi dziedzicami Głowaczowa byli Leżeńscy, Wieszczyńscy i Boscy[7] wraz z rodziną Ostrorogów[16][17].

W 1576 roku w Głowaczowie przebywał król Stefan Batory, który zatrzymał się w mieście jadąc do Radomia by potwierdzić przywileje dla szlachty[18].

Głowaczów utracił prawa miejskie w 1869 roku[19]. Kiedy przestał być miastem został przyłączony do gminy Lipa[20].

W drugiej połowie XVII w. w Głowaczowie zaczęli osiedlać się Żydzi[21], a w następnym stuleciu powstała samodzielna gmina wyznaniowa[22]. W 1827 w 64 domach mieszkało 490 ludzi, w 1861 w 98 domach 3934 (z czego 396 Żydów), zaś pod koniec tamtego stulecia w 121 domach 1424 mieszkańców[potrzebny przypis]. W bitwie pod Lipą koło Głowaczowa 15 lutego 1864 poniósł klęskę oddział powstańczy „Dzieci Warszawy” pod dowództwem por. Pawła Gąsowskiego[23]. W 1899 r. powstała synagoga, wcześniej istniał już żydowski cmentarz[potrzebny przypis]. W 1921 r. było 2271 mieszkańców[24].

We wrześniu 1939 toczyły się tu walki oddziałów osłaniających wycofującą się za Wisłę Armię „Prusy”. 10 września 1939 roku odbyła się bitwa o Głowaczów, w której walczyła 13 Kresowa Dywizja Piechoty wspomagana przez 1 Batalion Czołgów Lekkich[25]. Podczas bitwy zniszczono przynajmniej dwa niemieckie czołgi, a w rezultacie walk Niemcy wycofali się za Radomkę[25][26]. Głowaczów został poważnie zniszczony podczas kampanii wrześniowej[27].

Pewną liczbę Żydów z Głowaczowa wywieziono do obozów pracy w dystrykcie lubelskim w 1940 r.[28] Wiosną 1940 mieszkańcy Głowaczowa, a więc i Żydzi, zostali wysiedleni w związku z budową poligonu lotniczego w okolicy. Żydów przeniesiono na nieużytki między Jasieńcem a Mariampolem, gdzie żyli w prowizorycznych budach z dykty, blachy itp.[29] Rozlokowanie przesiedleńców odbyło się przy udziale i wedle wskazań Naczelnej Rady Starszych z Radomia[30]. W drugiej połowie sierpnia 1942 r. Żydów z Głowaczowa przeniesiono do getta w Kozienicach[31], skąd zostali później wywiezieni do Treblinki, gdzie ich wymordowano[potrzebny przypis].

W sierpniu 1944 podczas walk na przyczółku warecko-magnuszewskim miały miejsce ciężkie walki najpierw w dniach 9–16 sierpnia kilka kilometrów na północ od Głowaczowa znane jako bitwa pod Studziankami. Następnie w dniach 19–22 sierpnia odbyła się równie ciężka bitwa o Głowaczów. Najpierw oddziały Armii Czerwonej pod dowództwem marszałka Czujkowa w ramach planowanej szerszej operacji zdobyły miasto, które następnie zostało odbite przez Wehrmacht[32]. Wygranie przez Niemców bitwy o Głowaczów zatrzymało planowaną sowiecką ofensywę na Radom[32]. Następnie front zatrzymał się na tym odcinku do stycznia 1945. W wyniku działań wojennych w sierpniu 1944 roku miasto zostało prawie całkowicie zniszczone.

W 1949 została utworzona gmina Głowaczów z siedzibą w Głowaczowie[33]. Wcześniej Głowaczów był siedzibą gminy Mariampol[34][35].

Religia[edytuj | edytuj kod]

Od 1390 roku w Leżenicach istniał pierwotny drewniany kościół wraz z parafią, wybudowany staraniem Jana Głowacza Leżeńskiego. W 1445 r., gdy powstało miasto, powstała jako druga parafia Głowaczów oraz kościół pw. św. Wawrzyńca. Parafia Leżenice przetrwała do 1621 roku w dekanacie zwoleńskim. Obydwa kościoły zostały zniszczone przez Szwedów. W roku 1675 został wybudowany nowy kościół, ufundowany przez biskupa Tomasza Leżeńskiego. Świątynia ta przetrwała do 1944 r., kiedy to została wysadzona w powietrze przez Niemców[36].

Obecny kościół został wybudowany w latach 1956–1966 według projektu Władysława Pieńkowskiego. Świątynia jest przejawem szukania stylu narodowego w architekturze. Budowniczym kościoła był ks. Stanisław Sikorski[36].

Obecny cmentarz parafialny w Głowaczowie pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku[37].

Parafia św. Wawrzyńca jest siedzibą dekanatu głowaczowskiego, należącego do diecezji radomskiej[38].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Do rejestru zabytków nieruchomych wpisany jest parafialny cmentarz rzymskokatolicki (najstarsza część, z nagrobkami) z pierwszej połowy XIX, nr rej.: A-1243 z 6.05.2014[39].

Ważniejsze obiekty[edytuj | edytuj kod]

Oświata[edytuj | edytuj kod]

Dokumenty wymieniają szkołę elementarną działającą w Głowaczowie w roku 1827[45].

Obecnie na terenie Głowaczowa działają[46]:

  • Publiczna Szkoła Podstawowa w Głowaczowie im. Tadeusza Kościuszki
  • Niepubliczne Liceum dla dorosłych w Głowaczowie

Wcześniej istniało Publiczne Gimnazjum w Głowaczowie im. Jana Pawła II.

Sport[edytuj | edytuj kod]

Na terenie Głowaczowa działają[47]:

  • KS Legion Głowaczów (Klub Sportowy Legion Głowaczów)[48] – klub piłkarski z siedzibą w Głowaczowie, założony w 1954[48] roku z inicjatywy mieszkańca Głowaczowa – Euzebiusza Małaśnickiego, który był jego zawodnikiem. Legion obecnie jest klubem tylko piłkarskim, jednak w przeszłości istniało wiele sekcji min. szermierka. Najwyższą ligą w jakiej znajdował się klub to klasa okręgowa[49],
  • UKS Jastrząb Głowaczów – klub piłkarski założony w 2000 roku, przez Krzysztofa Wolskiego, trenera i jednocześnie prezesa klubu[50]. Do największych sukcesów klubu należą: zajęcie 7 miejsca w finale krajowym Turnieju Marka Wielgusa w 2003 roku oraz zajęcie 2 miejsca w półfinale krajowym w 2004 roku. Wychowankiem UKS Jastrząb Głowaczów jest reprezentant Polski Rafał Wolski[50].

Galeria zdjęć[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
  2. ↑ GUS - Bank Danych Lokalnych [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-04-23].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 313 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  5. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. ↑ Opis parafii na stronie diecezji radomskiej.
  7. ↑ a b c d e Oskar Kolberg: Dzieła Wszystkie – Radomskie część I. Wrocław-Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1887, s. 7.
  8. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30–31.
  9. ↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419).
  10. ↑ Uchwała Nr 13e/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu kozienickiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104).
  11. ↑ Uchwała Nr XVII/80/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie kieleckim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 9 grudnia 1972, Nr 26, Poz. 174).
  12. ↑ Rzeka Radomka od Głowaczowa do Ryczywołu | wędkarstwo i ryby wędkuje.pl [online], wedkuje.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  13. ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
  14. ↑ Gmina Głowaczów [online], kozienice.msib.pl [dostęp 2019-05-05].
  15. ↑ Powiat Kozienice – Głowaczów [online], kozienicepowiat.pl [dostęp 2019-05-05].
  16. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2020-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-01)].
  17. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II – wynik wyszukiwania – DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2020-05-15].
  18. ↑ Attention Required! [online], kozienice.dt.pl [dostęp 2020-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-25].
  19. ↑ Głowaczów. Starostwo Powiatowe w Kozienicach. [dostęp 2020-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-05)].
  20. ↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419).
  21. ↑ Głowaczów. Muzeum Historii Żydów Polskich.
  22. ↑ Zobacz stronę Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęconą Głowaczowowi https://archive.ph/20070818071029/http://www.jewishinstitute.org.pl/pl/gminy/miasto/397.html.
  23. ↑ Zespół Szkół Informatycznych – Technikum nr 7 [online], powstanie1863.zsi.kielce.pl [dostęp 2020-08-27] (pol.).
  24. ↑ Attention Required! [online], kozienice.dt.pl [dostęp 2020-05-07] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-25].
  25. ↑ a b Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2020-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-21)].
  26. ↑ Krzysztof Urbański Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim s. 23, za Czesławem Zwolskim.
  27. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 58.
  28. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 63.
  29. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 137, za Lipcem.
  30. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 85.
  31. ↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 165.
  32. ↑ a b Głowaczów 1944. Najbardziej tajemnicza bitwa frontu wschodniego.. [dostęp 2024-01-27].
  33. ↑ Dz.U. z 1949 r. nr 24, poz. 167.
  34. ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933.
  35. ↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
  36. ↑ a b Oficjalna strona diecezji radomskiej – Parafia Głowaczów. [dostęp 2020-06-14].
  37. ↑ Strona powiatu kozienickiego. [dostęp 2020-06-07].
  38. ↑ GŁOWACZÓW – Parafia pw. św. Wawrzyńca | Portal Diecezji Radomskiej [online], diecezja.radom.pl [dostęp 2019-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-04].
  39. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 37 [dostęp 2018-04-28].
  40. ↑ Bank Spółdzielczy [online], bsglowaczow.pl [dostęp 2018-05-29].
  41. ↑ Okolice Kozienic II. Mazowiecka Regionalna Organizacja Turystyczna.
  42. ↑ Zabytki i miejsca pamięci. Urząd Gminy Głowaczów.
  43. ↑ Okolice Kozienic II [online], mazowsze.travel [dostęp 2017-11-23].
  44. ↑ Gmina Głowaczów [online], glowaczow.pl [dostęp 2017-11-23].
  45. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2020-05-15].
  46. ↑ Oświata – Szkoły podstawowe i gimnazja. Urząd Gminy Głowaczów.
  47. ↑ Sport – Organizacje sportowe. Urząd Gminy Głowaczów.
  48. ↑ a b 90minut.pl – Legion Głowaczów. [dostęp 2020-06-14].
  49. ↑ Tygodnik OKO [online], tygodnikoko.pl [dostęp 2018-07-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  50. ↑ a b 90minut.pl – Jastrząb Głowaczów. [dostęp 2020-06-14].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Głowaczów
Miasto
Wsie
Osady leśne
Integralne
części wsi
  • Bronisławów
  • Buszyna
  • Cegielnia (Brzóza)
  • Cegielnia (Studzianki)
  • Chmielnik
  • Choiniak
  • Dukt
  • Gajki
  • Gajówka Przejazd
  • Głogowa
  • Klin
  • Lipy
  • Parcela
  • Parowa
  • Piaski
  • Podlas
  • Przecinka
  • Przyluśnia
  • Sokoły
  • Stara Wieś
  • Śródborze
  • Trawka
  • Zaluśnia
  • Zapole
Nazwy zniesione
  • Dąbrówka
  • Grobie
  • Nowiny

Herb gminy Głowaczów

Powiat kozienicki
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu kozienickiego

Powiat kozienicki (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Miasta województwa mazowieckiego
Na prawach powiatu
Powiatowe
Gminne

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Głowaczów&oldid=73581815”