Garia
 Garrya elliptica | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
garia |
| Nazwa systematyczna | |
| Garrya Douglas ex Lindl. Edwards's Bot. Reg. t. 1686. 1 Jul 1834[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
G. elliptica Douglas ex Lindl.[3] | |
Garia[4] (Garrya Douglas ex Lindl.) – rodzaj roślin z rodziny gariowatych Garryaceae Lindl. Obejmuje 17 gatunków[5]. Rośliny te występują naturalnie na obszarze od stanu Waszyngton w Stanach Zjednoczonych po Panamę[6]. Jeden gatunek (G. fadyenii) rośnie na Wielkich Antylach[5][7]. Są roślinami trującymi z powodu zawierania toksycznych alkaloidów diterpenowych[7]. Wyróżniają się jajowatymi, zimozielonymi liśćmi i srebrzystymi zimą i wczesną wiosną kotkami, z powodu których uprawiane są jako ozdobne. Nazwa rodzajowa upamiętnia Nicholasa Garry'ego (1781-1856), przyjaciela Davida Douglasa, który sprowadził przedstawicieli tego rodzaju do Europy w 1827[8].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Zimozielone krzewy, rzadziej niewielkie drzewa[7] osiągające do 15 m wysokości[8], o młodych pędach czterokanciastych, zwykle owłosionych, z włoskami jednokomórkowymi, rzadziej nagie (G. glaberrima)[7].
- Liście
- Naprzeciwległe, osadzone na ogonkach liściowych złączonych nasadami, o blaszce zwykle całobrzegiej, czasem o brzegu falistym lub wcinanym[7]. Nie mają przylistków[9].
- Kwiaty
- Rośliny dwupienne. Kwiaty są skupione w kwiatostanach w formie gron lub kotek. Zazwyczaj rozwijają się na szczytach pędów, rzadziej w kątach liści. Są zwisające, pojedyncze lub w pęczkach. Kwiaty są drobne i promieniste[9][8]. Kwiaty męskie są szypułkowe[7], skupione po trzy w kątach przysadek tworzących strukturę w kształcie kielicha. Składają się z 4 płatków korony (brak działek kielicha) z często zrośniętym wierzchołkiem. Pręciki są cztery, z krótkimi nitkami, ułożone są naprzemiennie z działkami kielicha. Pylniki są dwukomorowe, okazałe[9][8]. Kwiaty żeńskie są siedzące[7], pozbawione okwiatu i wyrastają pojedynczo w kącie 2–4 przysadek. Mają słupek dolny z 2–3 zrośniętymi owocolistkami, zwykle owłosiony. W zalążni znajdują się 2–3 zalążki na łożysku ściennym. Szyjka słupka jest wąska, dwudzielna[9][8].
- Owoc
- Nieregularnie pękające, ciemnoniebieskie lub szare jagody zawierające 1–, rzadko 3, czarne nasiona z małym zarodkiem i znacznym bielmem[9][8][7]. Początkowo owoce są soczyste i gorzkie, po dojrzeniu są suche[8].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Występowanie dwupiennych i pozbawionych płatków kwiatów zebranych w kotki, sprawiło, że taksonomowie w XIX wieku zaliczali rodzaj Garrya do rodziny wierzbowatych (Salicaceae Mirb.) i do rzędu woskownicowców (Myricales Engl. in Engl. & Prantl). Później zaczęto klasyfikować ten rodzaj w rodzinie dereniowatych (Cornaceae (Dumort.) Dumort.). W systemie Cronquista z 1981 roku wyodrębniony został do monotypowej rodziny gariowatych (Garryaceae Lindl.) w rzędzie gariowców (Garryales Lindl.)[9]. Tak samo klasyfikowany jest w systemie Takhtajana z 2009[7]. W systemie APG III z 2009 i APG IV z 2016 roku stanowi rodzaj siostrzany względem aukuby (Aucuba Thunb.) w ramach jednej rodziny – gariowatych (Garryaceae Lindl.)[2].
- Lista gatunków[5]
- Garrya buxifolia A.Gray
- Garrya corvorum Standl. & Steyerm.
- Garrya elliptica Douglas ex Lindl.
- Garrya fadyenii Hook.
- Garrya flavescens S.Watson
- Garrya fremontii Torr.
- Garrya glaberrima Wangerin
- Garrya goldmanii Wooton & Standl.
- Garrya grisea Wiggins
- Garrya laurifolia Benth.
- Garrya lindheimeri Torr.
- Garrya longifolia Rose
- Garrya mexicana (Dahling) G.L.Nesom
- Garrya ovata Benth.
- Garrya salicifolia Eastw.
- Garrya veatchii Kellogg
- Garrya wrightii Torr.
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek Garrya elliptica jest uprawiany jako roślina ozdobna. Kiedyś miał także zastosowanie w medycynie ludowej. W jego korze znajduje się co najmniej 5 alkaloidów, w tym delfinina, która poza tym gatunkiem występuje jeszcze tylko w tojadzie (Aconitum) i ostróżce (Delphinium)[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b Garrya. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2015-06-14]. (ang.).
- ↑ J. Hrynkiewicz-Sudnik, B. Sękowski, M. Wilczkiewicz: Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. T. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 23. ISBN 83-01-07153-2.
- ↑ a b c Garrya Douglas ex Lindl.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-23].
- ↑ a b D. J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 294. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 456. ISBN 978-1-4020-9608-2.
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. I. Trees and Shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 323. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e f Garryaceae. Plantes & botanique. [dostęp 2015-07-07]. (fr.).