George Orwell

George Orwell

Przed mikrofonem BBC
Imię i nazwisko	Eric Arthur Blair
Data i miejsce urodzenia	25 czerwca 1903 Motihari, Indie Brytyjskie
Data i miejsce śmierci	21 stycznia 1950 Londyn
Narodowość	angielska
Język	angielski
Alma Mater	Eton College
Dziedzina sztuki	antyutopia, satyra
Ważne dzieła
Folwark zwierzęcy Rok 1984

George Orwell, właściwie Eric Arthur Blair (ur. 25 czerwca 1903, zm. 21 stycznia 1950) – pisarz i publicysta angielski, uczestnik hiszpańskiej wojny domowej. Urodzony w Motihari w Bengalu, do Anglii przeprowadził się w 1907 roku. Jego dzieła odznaczają się inteligencją i dowcipem oraz wrażliwością na nierówności społeczne. Zagorzały krytyk systemów totalitarnych, zwolennik socjalizmu demokratycznego.

Często uznawany za najlepszego kronikarza angielskiej kultury XX wieku, Orwell pisał powieści i felietony; zajmował się także krytyką literacką. Za jego najbardziej znane dzieła uznawane są: futurystyczna, antyutopijna powieść Rok 1984 i satyryczna opowieść będąca alegorią systemu totalitarnego Folwark zwierzęcy. Obie te książki sprawiły, że Orwell należy do grona najchętniej czytanych pisarzy XX wieku.

Wywarł istotny wpływ na współczesną kulturę. Przymiotnik „orwellowski” określa sytuacje, w których system zagraża wolności jednostki bądź całych społeczeństw, szczególnie w zakresie prywatności. Zwroty takie jak „Wielki Brat patrzy”, czy „Wszystkie zwierzęta są równe, ale niektóre są równiejsze” są używane w potocznym języku. Powieść Rok 1984 była także inspiracją dla stworzenia popularnego reality-show Big Brother, emitowanego w kilkunastu krajach.

Życiorys

Eric Arthur Blair pochodził z przeciętnej rodziny klasy średniej. Był synem Richarda Walmesley Blaira, urzędnika administracji brytyjskiej i Idy Mabel Blair (z d. Limouzin). Miał dwie siostry. Od 1911 r. uczęszczał do St. Cyprian’s, prywatnej szkoły z internatem w Eastbourne. Stypendium (przyznane w 1917 r.) zapewniło mu miejsce w ekskluzywnej Eton College (którą opuścił w 1921). W listopadzie 1922 r. wstąpił do Królewskiej Policji Imperialnej w Birmie. 1 stycznia 1928 r. porzucił służbę i nie powrócił z urlopu w Anglii. W latach 1928–1929 przebywał w Paryżu, gdzie opublikował swoje pierwsze artykuły. W 1932 r. przybrał literacki pseudonim George Orwell.

W czerwcu 1936 r. ożenił się z Irlandką Eileen O’Shauhnessy.

Brał udział w wojnie domowej w Hiszpanii w latach 1936–1937, gdzie walczył na froncie po stronie republikańskiej w milicji robotniczej antystalinowskiej Robotniczej Partii Zjednoczenia Marksistowskiego (POUM), a następnie w przybyłych z Anglii oddziałach ochotników wystawionych przez brytyjską Independent Labour Party. Brał udział w walkach na froncie aragońskim. Po zdelegalizowaniu POUM oraz wybuchu w maju 1937 r. „wojny domowej w ramach wojny domowej” między anarchistami a stalinowcami, ukrywał się z żoną przed represjami. Był ścigany przez Gwardię Cywilną podczas nakazanej przez Moskwę (i kierowanej przez rezydenta NKWD Aleksandra Orłowa) akcji likwidacji POUM (w czerwcu 1937) i mordowania jej członków, łącznie z żołnierzami walczącymi na froncie. 20 maja 1937 r. został postrzelony przez snajpera w gardło. 20 czerwca przekroczył granicę francuską i wrócił do Anglii. Swoje wspomnienia z tego okresu zawarł w autobiograficznej książce W hołdzie Katalonii, wydanej w Anglii jeszcze w czasie trwania hiszpańskiej wojny domowej (1938), która demaskowała zbrodniczą rolę sowieckich służb specjalnych NKWD i GRU w Hiszpanii oraz faktyczne działania stalinowców zwalczających rewolucję.

Doświadczenia tego okresu i wynikające stąd refleksje były również źródłem dwóch jego dzieł, dzięki którym jest najszerzej znany. Są to powieści: Folwark zwierzęcy – bajka polityczna (w tradycji Ezopa) – opisująca w formie przypowieści mechanizm przewrotu społecznego i jego konsekwencje oraz Rok 1984 (uznawana za jedną z pierwszych powieści fantastycznonaukowych prezentujących alternatywną przyszłość – wizję państwa totalitarnego sprawującego totalną kontrolę nad ludźmi, przeszłością i językiem, prowadzącego wojnę z innymi państwami totalitarnymi – określanej jako antyutopia).

Wiódł życie włóczęgi, był pomywaczem, nauczycielem, zbieraczem chmielu, żebrakiem, milicjantem, policjantem, hodowcą drobiu i uprawiał warzywa, współpracował z wieloma czasopismami, pracował w BBC i był korespondentem wojennym we Francji w 1945. W 1944 r. wraz z żoną adoptował urodzonego 14 maja Richarda Horatio, a po jej śmierci 29 marca 1945 powrócił do Anglii.

W czasie powstania warszawskiego ostro krytykował na łamach prasy postawę brytyjskiej lewicowej inteligencji wobec Polski i jej sytuacji międzynarodowej oraz uległość wobec Stalina, krytycznie odnosił się także do komentarzy lewicy na temat „procesu szesnastu”.

W PRL utwory Orwella były objęte zakazem publikacji (w pozostałych krajach komunistycznych samo nazwisko Orwell stanowiło tabu). Do upadku komunizmu była ona obecna w przekładzie polskim jedynie na emigracji (ukazała się bezpośrednio po wydaniu angielskim), w latach osiemdziesiątych XX wieku w wydawnictwach niezależnych (poza cenzurą) oraz w 1988 w obiegu oficjalnym (PIW).

George Orwell zmarł w Londynie w wieku czterdziestu siedmiu lat na gruźlicę (której nabawił się w 1938) na kilka dni przed zamierzoną podróżą do sanatorium w Szwajcarii. Czas ostatnich trzech lat życia dzielił pomiędzy łóżkiem szpitalnym, tworzeniem Roku 1984, wreszcie wyprawami ukochanym motocyklem Royal Enfield 350.

Z powieści Orwella pochodzą takie powiedzenia, jak „Wielki Brat patrzy” („Big Brother is watching you”) (Rok 1984) czy „Wszystkie zwierzęta są równe, ale niektóre są równiejsze od innych” („All animals are equal, but some animals are more equal than others”) (Folwark zwierzęcy) oraz takie pojęcia, jak „nowomowa” („new-speak”), „policja myśli” („thought police”), „dwójmyślenie” („doublethink”) i „myślozbrodnia” („thoughtcrime”). Pisarz jest uznawany za proroka elektronicznej inwigilacji totalnej.

Równo w 70 lat po spisaniu przez pisarza pamiętników Komitet Nagrody Orwellowskiej utworzył blog, na którym można śledzić przebieg życia pisarza.

Działalność społeczna i polityczna

• 1938 w czerwcu zapisuje się do Independent Labour Party
• 1939 pod koniec roku występuje z Independent Labour Party
• 1945 w sierpniu zostaje wiceprzewodniczącym The Freedom Defence Committee (rozwiązanej w 1949) – organizacji badającej przypadki naruszania swobód demokratycznych i praw obywatelskich

Poglądy polityczne

Bliski socjalistycznej lewicy (swoje poglądy określał mianem „demokratycznego socjalizmu”), a w czasie wojny hiszpańskiej anarchizmowi; krytyk i demaskator mechanizmów zniewolenia człowieka w totalitarnych systemach komunistycznym i narodowo socjalistycznym, a także w kapitalizmie i systemie politycznym panującym w Wielkiej Brytanii. W eseju „The Lion and the Unicorn: Socialism and the English Genius” (1940 r.) twierdził, że klasowy system w Wielkiej Brytanii jest przeszkodą w walce z III Rzeszą i jedynym rozwiązaniem tego problemu jest rewolucja socjalistyczna. W późniejszym okresie (po II wojnie światowej) Eric Arthur Blair był pesymistycznie nastawiony wobec wszystkich systemów politycznych, które jego zdaniem systematycznie zmierzały do narzucenia „powszechnego niewolnictwa”, jak i rewolucji, które według niego nie były już w stanie odwrócić tego trendu.

W 1944 roku w czasie Powstania warszawskiego wystąpił w obronie Polaków i skrytykował zachowawcze nastawienie angielskiej inteligencji wobec polityki Józefa Stalina. Zarzucił jej tchórzostwo i obłudę oraz cichą aprobatę sowieckiej polityki wobec Polski.

Twórczość

Powieści

Rok wydania	Rok wydania w Polsce	Tytuł polski	Tytuł oryginalny
1933	1992	Na dnie w Paryżu i w Londynie	Down and out in Paris and London
1934	1997	Birmańskie dni	Burmese Days: A Novel
1935	1992	Córka proboszcza	A Clergyman’s Daughter
1936	1985	Wiwat Aspidistra	Keep the Aspidistra Flying
1937	2005	Droga na molo w Wigan	The Road to Wigan Pier
1938	1985	W hołdzie Katalonii	Homage to Catalonia
1939	1997	Brak tchu	Coming Up for Air
1945	1947	Folwark zwierzęcy	Animal Farm
1949	1953	Rok 1984	Nineteen Eighty-Four

Felietony i eseje

• „The Spike” (1931)
• „A Hanging” (1931)
• „Shooting an Elephant” (1936)
• „Bookshop Memories” (1936)
• „Charles Dickens” (1939)
• „Boys’ Weeklies” (1940)
• „Inside the Whale” (1940)
• „The Lion and the Unicorn: Socialism and the English Genius” (1941)
• „Wells, Hitler and the World State” (1941)
• „The Art of Donald McGill” (1941)
• „Rudyard Kipling” (1942)
• „Looking Back on the Spanish War” (1943)
• „W. B. Yeats” (1943)
• „Benefit of Clergy: Some notes on Salvador Dali” (1944)
• „Arthur Koestler” (1944)
• „Raffles and Miss Blandish” (1944)
• „Notes on Nationalism” (1945)
• „How the Poor Die” (1946)
• „Politics vs. Literature: An Examination of Gulliver’s Travels” (1946)
• „Politics and the English Language” (1946)
• „Second Thoughts on James Burnham” (1946)
• „Decline of the English Murder” (1946)
• „Some Thoughts on the Common Toad” (1946)
• „A Good Word for the Vicar of Bray” (1946)
• „In Defence of P. G. Wodehouse” (1946)
• „Why I Write” (1946)
• „The Prevention of Literature” (1946)
• „The Moon Under Water” (1946)
• „Such, Such Were the Joys” (1946)
• „A Nice Cup of Tea” (1946)
• „Lear, Tolstoy and the Fool” (1947)
• „Reflections on Gandhi” (1949)

Poezje

• Untitled poem, 1914 (poezja publikowana w prasie lokalnej)
• Kitchener, 1916
• The Pagan, 1918
• Our Hearts Are Married, But We Are Too Young, 1918
• Ironic Poem about Prostitution
• The Lesser Evil
• Poem from Burma, ~1922
• A Little Poem, 1936

W języku polskim wydano zbiory: Eseje (1981), I ślepy by dostrzegł (1981), Historię piszą zwycięzcy (1991), Jak mi się podoba (2009), Hitler, Stalin, Dali i Czerwony Kapturek (2013) oraz Dzienniki wojenne (2006) zawierające m.in. fragmenty dziennika z czasów wojny, teksty audycji BBC, które Orwell przygotowywał jako pracownik Ministerstwa Propagandy, instrukcje dla dowodzonego przezeń oddziału Home Guard oraz korespondencje wojenne z wyzwolonej Europy.

Miejsca publikacji

• Monde
• Tribune
• Partisan Review
• Observer
• Horizon
• New Statesman and the Nation
• Nation
• Poetry London
• New Road
• Manchester Evening Nevs
• New Leader

Bibliografia

• Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberg Print, W-wa 1999, t. 39/17. ISBN 83-87697-00-1 ISBN 83-87697-66-4.
• George Orwell: I ślepy by dostrzegł – wybór esejów i felietonów. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990. ISBN 83-03-03075-2.brak strony w książce
• Encyklopedia popularna PWN. [T.] 7, Ork – Psy. Warszawa: Świat Książki, 1998. ISBN 83-7129-542-1.brak strony w książce
• George Orwell W hołdzie Katalonii Gdynia 1990.

Linki zewnętrzne

• George Orwell Resources (ang.)
• Zobacz zbiór prac George'a Orwella w Wikilivres (dawniej Bibliowiki)