Getto w Górze Kalwarii

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Getto w Górze Kalwariigetto dla ludności żydowskiej utworzone przez Niemców w Górze Kalwarii w 1940 roku i zlikwidowane w 1941 roku.

Powstanie getta[edytuj | edytuj kod]

Ulica Pijarska w Górze Kalwarii, teren dawnego getta

W sierpniu 1940 r. niemiecki burmistrz miasta Ewald Jahnke wydał zarządzenie o utworzeniu żydowskiego getta, ograniczonego obecnymi ulicami: ul. Pijarską, ul. Biskupa Stanisława Wierzbowskiego, ul. Księdza Zygmunta Sajny, oraz placem i ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego[1]. Getto pokrywało się niemal całkowicie z rewirem żydowskim wytyczonym w 1834 r. Na jego terenie znajdowała się siedziba cadyka i główna bożnica.

Do getta przesiedlono niemal wszystkie rodziny żydowskie Góry Kalwarii, 30 rodzin z okolicznych gmin i wsi[1]. W getcie znaleźli się także Żydzi z innych miast (m.in. z Łodzi, Aleksandrowa Łódzkiego, Sierpca, Włocławka i Kalisza)[2]. Ogółem w getcie znalazło się ok. 3500 osób[2].

Getto nie było odgrodzone od miasta, strzegły go jedynie stałe posterunki - z wyjątkiem ulicy Senatorskiej (obecnie ks. Sajny), która została przegrodzona u wylotu ulicy St. Wierzbowskiego zasiekami z drutu kolczastego. W tym miejscu służbę wartowniczą pełnili funkcjonariusze żydowskiej policji porządkowej, którzy nie mieli broni palnej. Posiadali jedynie gumowe pejcze i opaski identyfikacyjne na rękawach[1].

Życie codzienne[edytuj | edytuj kod]

Mieszkańcy getta mieli zakaz samowolnego opuszczania jego granic, zawierania związków małżeńskich i odbywania zbiorowych modlitw. Byli zobowiązani do noszenia opasek z Gwiazdą Dawida oraz do świadczenia robót przymusowych, m.in. prac budowlanych na terenie koszar wojskowych, remontów dróg oraz prac porządkowych na terenie miasta. Pracowali po 10 godzin dziennie, bez wynagrodzenia i wyżywienia, pod nadzorem niemieckiej policji pomocniczej, Hilfspolizei. Podczas tych prac dochodziło do celowego upokarzania, np. przez nakaz zgarniania rękoma nieczystości z ulic[3].

Do połowy 1940 r. Żydzi kupowali jedzenie na podstawie specjalnych kart żywnościowych. W późniejszym okresie żywność była wydzielana przez gminę żydowską. Standardowa dzienna racja żywnościowa wynosiła zaledwie 12 dag chleba na osobę[potrzebny przypis]. Warunki mieszkaniowe były bardzo trudne, ponieważ w jednej izbie mieszkało po 10-12 osób. Szerzył się głód i choroby, głównie tyfus.

15 października 1941 r. gubernator generalny Hans Frank wydał w Warszawie rozporządzenie o karze śmierci dla Żydów opuszczających tereny getta oraz dla Polaków udzielających im pomocy. Było to tzw. trzecie rozporządzenie o ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie i odwoływało się do dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939 r. W art. I p.4b karze śmierci podlegali zarówno Żydzi opuszczający teren getta, jak również osoby pomagające uciekinierom oraz ich ukrywające. Śmierci podlegały również osoby zachęcające do takich aktów, a czyn usiłowany karany był tak samo, jak dokonany[4].

Pomnik Ofiar Obozu Zagłady w Treblince. Kamień upamiętniający Żydów z Góry Kalwarii

Likwidacja getta[edytuj | edytuj kod]

Likwidacja getta nastąpiła 25 i 26 lutego 1941 r. Wszystkich mieszkańców zgromadzono na placu targowym, a następnie większość wywieziono w wagonach towarowych kolejki wąskotorowej do getta warszawskiego. Część rozlokowano w pobliskich miasteczkach. Część osób rozstrzelano[2]. Judenrat getta pozostał w nim jeszcze przez osiem dni, m.in. w celu wywiezienia z getta ocalałej żywności[5].

Majątek gminy żydowskiej został skonfiskowany 8 sierpnia 1942 r[6].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c Władysław Kraska, Getto w Górze Kalwarii, Komunikat, nr 12/1990
  2. a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 188. ISBN 83-01-00065-1.
  3. Janusz Szczepański, Społeczność żydowska Mazowsza w XIX-XX wieku, Pułtusk 2005
  4. Dokument nr 67A, "Trzecie rozporządzenie o ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie z dnia 15 października 1941 roku w "Okupacja i ruch oporu w Dzienniku Hansa Franka 1939-1945" KIW, Warszawa 1972, Tom I, str. 428.
  5. AŻIH, Archiwum Ringenbluma, I/809
  6. Zbiory własne Henryka Prajsa, Zarządzenie o konfiskacie majątku gminy żydowskiej z dnia 8 VIII 1942 roku
  7. Edward Kopówka: Plan kamieni symbolicznych. Treblinka: Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince-Oddział Muzeum Regionalnego w Siedlcach, 2014, s. 14. ISBN 978-83-88761-46-1.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • AŻIH, Archiwum Ringenbluma, I/809
  • Dariusz Buczek, Społeczność żydowska Góry Kalwarii, Pułtusk 2008
  • Janusz Szczepański, Społeczność żydowska Mazowsza w XIX-XX wieku, Pułtusk 2005
  • Komunikat – Biuletyn Towarzystwa Przyjaciół Góry Kalwarii i Czerska