Gródek (gmina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Gmina Gródek)
Gródek
gmina wiejska
Ilustracja
Siedziba urzędu i rady gminy Gródek
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Powiat

białostocki

TERC

2002042

Siedziba

Gródek

Wójt

Wiesław Kulesza

Powierzchnia

430,6 km²

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności


5354[1]

• gęstość

12,5 os./km²

Nr kierunkowy

85

Tablice rejestracyjne

BIA

Adres urzędu:
ul. Chodkiewiczów 2
16-040 Gródek
Szczegółowy podział administracyjny
Plan gminy Gródek
Liczba sołectw

32[2][3]

Liczba miejscowości

59[3]

Położenie na mapie powiatu
Położenie na mapie powiatu
53°05′48″N 23°39′24″E/53,096667 23,656667
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Gródekgmina wiejska w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa białostockiego.

Siedziba gminy to Gródek.

Według danych z 30 czerwca 2012[4] gminę zamieszkiwały 5633 osoby. Natomiast według danych z 31 grudnia 2017 roku gminę zamieszkiwało 5278 osób[5].

Gmina wyróżnia się tym, że na jej terenie znajdują się obszary należące dawniej do czterech powiatów:

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki gminy Gródek sięgają XI–XII w. W tym okresie był to ważny gród na szlaku Grodno-Bielsk-Drohiczyn. W też czasie osiedlił się na tych terenach ród Chodkiewiczów. Szczyt swojej świetności Gródek przeżywał w XV i XVI w., zwłaszcza w czasach Aleksandra i jego syna Grzegorza Chodkiewiczów. Wówczas założono większość wsi w dobrach gródeckich. Po śmierci Grzegorza jego spadkobiercy nie interesowali się Gródkiem, wskutek czego zaczął on podupadać. Prawdopodobnie na początku XVIII wieku, w trakcie wojny północnej, został zniszczony też zamek Chodkiewiczów, który wybudowany w XV za miastem[6][7]. W XVII i XVIII w. Gródek kilkakrotnie zmieniał właścicieli. Należał do Paców, Sapiehów, Radziwiłłów. Lata wojen w okresie najazdu szwedzkiego zdziesiątkowały mieszkańców obszaru, co spowodowało zahamowanie rozwoju. W ciągu okresu przejściowego, około 1793 roku, Gródek należał do Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze Polski znalazł się na terytorium Prus, a po 1815 roku, był w Carstwie Rosyjskim. W czasie powstania styczniowego w 1863, w okolicznych lasach działały oddziały Walerego Wróblewskiego i Onufrego Duchińskiego. Po przeprowadzeniu w 1886 linii kolejowej BiałystokWołkowysk, przebiegającej w odległości 2 km od Gródka, nastąpił intensywny rozwój całej gminy, szczególnie pod względem przemysłu włókienniczego. W tym okresie większość mieszkańców Gródka stanowili Żydzi[7].

W czasie II wojny światowej, około 1941, do Gródka wkroczyli Niemcy. Po odwrocie Armii Czerwonej w pobliskich lasach zaczęły działać liczne oddziały partyzanckie, w skład których wchodzili – czynnie lub biernie – także okoliczni mieszkańcy. Jednym z takich oddziałów był oddział partyzancki im. Konstantego Kalinowskiego, którym dowodził Aleksander Karpiuk ze Straszewa[8]. 3 czerwca 1943 za współpracę z partyzantami hitlerowcy wymordowali ludność wsi Popówka i spalili wszystkie jej zabudowania. Zginęło 37 osób[9]. Do walki z hitlerowskim najeźdźcą stawały niejednokrotnie całe rodziny. W dowód uznania bohaterskiej postawy społeczności gródeckiej w czasie okupacji hitlerowskiej, w 1977 gmina otrzymała Krzyż Grunwaldu II klasy[8]. W czasie wojny i niemieckiej okupacji przemysł Gródka został zniszczony, zaś ludność żydowska, spośród której rekrutowała się większość robotników, uległa zagładzie. W okresie Polski Ludowej Gródek przestał być ośrodkiem przemysłowym, a rozwój gminy nastąpił w kierunku rolniczym. Powstały spółdzielnie produkcyjne i państwowe gospodarstwa rolne. Jedyną oznaką przemysłu było wybudowanie w Gródku Zakładu Przemysłu Dziewiarskiego „Karo”, które dawały zatrudnienie wielu kobietom z całej gminy[10].

Na początku lat 90. XX wieku zostało otwarte przejście graniczne w Bobrownikach. W ten sposób gmina gródecka znowu stała się pomostem na szlaku handlowym między Wschodem a Zachodem. Obecnie Gródek to obszar intensywnego rozwoju przemysłu drzewnego oraz rolnictwa. Słabe gleby nie sprzyjają uprawom, dlatego też miejscowi rolnicy upatrują dodatkowego źródła dochodu w agroturystyce[7].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Struktura powierzchni[edytuj | edytuj kod]

Według danych z roku 2002[11] gmina Gródek jest największą gminą w powiecie białostockim[7], ma obszar 430,6 km², w tym:

  • użytki rolne: 33%
  • użytki leśne: 58%

Gmina stanowi 14,43% powierzchni powiatu.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gminę zamieszkiwało 4401 osób, wśród których 437 było wyznania rzymskokatolickiego, 2386 prawosławnego, 14 ewangelickiego, 1549 mojżeszowego a 15 określiło siebie jako bezwyznaniowcy. Jednocześnie 1211 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 1752 białoruską, 5 niemiecką,1432 żydowską a 1 rusińską. W gminie było 800 budynków mieszkalnych (w tym 15 niezamieszkałych)[12].

Dane z 31 grudnia 2017 roku[5].

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 5 278 100 2 713 51,4 2 565 48,6
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
12 7 5
  • Piramida wieku mieszkańców gminy Gródek w 2014 roku[1].


Skład narodowościowy[edytuj | edytuj kod]

Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku większość mieszkańców ówczesnej gminy Gródek zadeklarowała narodowość białoruską (1752 osoby, co stanowiło 40% wszystkich mieszkańców gminy). Pozostali podali kolejno narodowość: żydowską (1432 osoby, 33% mieszkańców), polską (1211 osób, 27% mieszkańców), niemiecką (5 osób) i rusińską (1 osoba)[13].

Zgodnie z wynikami Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku 76,1% mieszkańców gminy Gródek zadeklarowało narodowość polską, zaś 23,07% narodowość białoruską[14]. Wynik ten dał możliwość zastosowania na terenie gminy polsko-białoruskiego dwujęzycznego nazewnictwa geograficznego oraz wprowadzenia języka białoruskiego jako pomocniczego.

Zgodnie z wynikami Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku udział mniejszości białoruskiej w strukturze narodowościowej mieszkańców gminy spadł poniżej 20%, w związku z czym mniejszość ta utraciła wspomniane w poprzednim akapicie prawa[15].

Sołectwa[edytuj | edytuj kod]

Bielewicze, Bobrowniki, Borki, Chomontowce, Dzierniakowo, Gródek I, Gródek II, Grzybowce, Kołodno, Królowe Stojło, Królowy Most, Mieleszki, Mieleszki-Kolonia, Mostowlany, Nowosiółki, Pieszczaniki, Piłatowszczyzna, Podozierany, Radunin, Skroblaki, Słuczanka, Sofipol, Straszewo, Waliły, Waliły-Dwór, Waliły-Stacja, Wiejki, Wierobie, Załuki, Zarzeczany, Zubki, Zubry[2].

Miejscowości niesołeckie[edytuj | edytuj kod]

Bagno, Bobkowy Hrud, Downiewo, Glejsk, Gobiaty, Jakubin, Jaryłówka, Józefowo, Józefowo (leśniczówka), Kondycja, Kozi Las, Kuberka, Łużany, Narejki, Pałatki, Podzałuki, Przechody, Radunin (gajówka), Ruda, Skroblaki (leśniczówka), Stryjenszczyzna, Świsłoczany, Turowo, Waliły-Osada, Wyżary, Zasady, Zielona.

Sąsiednie gminy[edytuj | edytuj kod]

Krynki, Michałowo, Supraśl, Szudziałowo, gmina Zabłudów. Gmina sąsiaduje z Białorusią.

Przyroda[edytuj | edytuj kod]

Właściwym dla Gródka jest Nadleśnictwo Waliły, podlegające Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska w Białymstoku.

Na terenie gminy częściowo znajdują się rezerwaty przyrody:

Rezerwat Chomontowszczyzna utworzono m.in. w celu zachowania wolno żyjącego stada żubrów[7].

W ramach programu sieci obszarów objętych ochroną przyrody na terytorium Unii Europejskiej Natura 2000 w celu zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważane są za cenne i zagrożone w skali całej Europy, objęte zostały, mieszcząca się w części na terenie gminy Gródek:

W obrębie gminy Gródek znajduje się także część Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej im. profesora Witolda Sławińskiego[18] oraz część Obszaru Chronionego Krajobrazu Wzgórza Sokólskie.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Gmina Gródek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. a b BIP gminy, sołectwa
  3. a b Urząd Statystyczny w Białymstoku
  4. GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-19]. (pol.).
  5. a b Gmina Gródek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-14] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  6. Sulimierski 1880 ↓, s. 52.
  7. a b c d e Gródek. Zielone Wrota. [dostęp 2018-04-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-22)].
  8. a b Pomnik Krzyża Grunwaldu (Gródek). Ciekawepodlasie.pl. [dostęp 2018-04-22].
  9. Urszula Krutul: Ależ gada to Podlasie. Wspolczesna.pl. [dostęp 2018-04-22].
  10. Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego "Karo" w Siedlcach. Szukajwarchiwach.pl. [dostęp 2018-04-22].
  11. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  12. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 13.
  13. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 22 (13).
  14. Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 w zakresie deklarowanej narodowości oraz języka używanego w domu. Deklaracje narodowościowe w gminach w 2002 r.. [dostęp 2016-06-29].
  15. Eugeniusz Czykwin. Białorusinów coraz mniej i mniej. „Przegląd Prawosławny”. 12 (342), grudzień 2013. Fundacja im. Księcia Konstantego Ostrogskiego. [dostęp 2018-12-07]. 
  16. Obszar Natura 2000. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-04-22].
  17. Obszar Natura 2000. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-04-22].
  18. Park krajobrazowy. [w:] Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2018-04-22].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]