Goździk postrzępiony wczesny

Goździk postrzępiony wczesny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	goździkowate
Rodzaj	goździk
Gatunek	goździk postrzępiony
Podgatunek	goździk postrzępiony wczesny
	Nazwa systematyczna
	Dianthus plumarius L. subsp. praecox (Kit.) Pawł.
Synonimy
	Dianthus praecox Kit.; Dianthus praecox Waldst. & Kit.;
	Dianthus praecox Kit.; Dianthus praecox Waldst. & Kit.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Goździk postrzępiony wczesny, synonimy: g. wczesny, g. wonny (Dianthus plumarius L. subsp. praecox (Kit.) Pawł.) – podgatunek goździka postrzępionego^[4]. Endemit karpacki – występuje wyłącznie w Karpatach. W Polsce występuje w Tatrach i Pieninach, gdzie jest rośliną dość częstą.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Tworzy kępy, w których oprócz pędów kwiatowych występują również pędy płonne. Ma wysokość 20–30 cm i sinawy kolor. Cała roślina jest pokryta woskiem.
Łodyga: Nieco pokładająca się, kanciasta, naga, prosta i przeważnie nierozgałęziająca się. W miejscach, gdzie wyrastają liście tworzy kolanka.
Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Liście równowąskolancetowate, całobrzegie, ostro zakończone, bez przylistków, 5–7 nerwowe, o szerokości 1–3 mm. Mają siny kolor, a ich nasady zrastają się w pochewkę otaczającą łodygę. Na jednej łodydze występuje przeważnie 4–6 par liści.
Kwiaty: Przeważnie pojedynczy kwiat na szczycie łodygi, czasami tylko występują 2, lub jeszcze rzadziej 3 kwiaty. Kielich sztywny, cylindryczny, zrosły, ząbkowany o działkach zrośniętych w rurkę, zielony lub purpurowo nabiegły. Otoczony jest kilkoma łuskami podkwiatowymi tworzącymi tzw. przykieliszek. 5 białych lub różowawych płatków korony ma brzegi nierówno strzępiasto powcinane (co najwyżej do 1/3 długości płatka). Po stronie wewnętrznej w połowie długości posiadają różowe lub purpurowe włoski. Słupek z dwoma szyjkami i 10 pręcików o liliowych pylnikach.
Owoc: Podłużna torebka otwierająca się 4-ząbkami. Nasiona czarne, miseczkowate, dość duże, szeroko oskrzydlone.

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój: Bylina. Kwiaty wydzielają bardzo przyjemny zapach, kwitną od lipca do sierpnia i zapylane są wyłącznie przez motyle. Są przedprątne.
Siedlisko: Murawy, piargi, skały. Wyłącznie na podłożu wapiennym. W Tatrach występuje od podnóży po piętro kosówki. Na Giewoncie dochodzi do 1800 m n.p.m. W Pieninach występuje na wysokości 450-900 m n.p.m. Hemikryptofit, gatunek światłolubny.
Fitosocjologia: Gatunek charakterystyczny dla Ass. Carici sempervirentis-Festucetum^[5].

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce ochroną częściową, jako podgatunek objętego ochroną goździka postrzępionego^[6]. Zakazy dotyczą także gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej. W latach 1983–2014 roślina znajdowała się pod ochroną ścisłą^[7]. Nie jest zagrożona^[8].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Dianthus plumarius L. subsp. praecox (Kit. ex Schult.) Domin. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-02-05].
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd.. ISBN 83-7073-385-9.
Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).

[rutkowski-3] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[grin-4] Dianthus plumarius L. subsp. praecox (Kit. ex Schult.) Domin. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2010-02-05].

[matuszkiewicz-5] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.

[rozp2014-6] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[rozp1983-7] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).

[mirkowa-8] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]