Gołdap
54°18′58″N 22°18′34″E/54,316111 22,309444
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1570 | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
17,2 km² | ||||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 87 | ||||
| Kod pocztowy |
19-500 i 19-501 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
NGO | ||||
Położenie na mapie gminy Gołdap  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu gołdapskiego  | |||||
| 54°18′58″N 22°18′34″E/54,316111 22,309444
| |||||
| TERC (TERYT) |
2818034 | ||||
| SIMC |
0977700 | ||||
| Hasło promocyjne: Gołdap – Mazurski Zdrój | |||||
Urząd miejski pl. Zwycięstwa 1419-500 Gołdap | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Gołdap (niem. Goldap, lit. Geldapė) – miasto uzdrowiskowe w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie gołdapskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Gołdap. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do woj. suwalskiego, a w latach 1999–2001 do powiatu olecko-gołdapskiego. Od 1 stycznia 2002 miasto jest siedzibą władz powiatu gołdapskiego.
Według danych z 31 grudnia 2022 Gołdap liczyła 13 283 mieszkańców[2].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Miasto posiada status uzdrowiska. Jako uzdrowisko klimatyczno-borowinowe oferuje usługi lecznictwa w zakresie schorzeń narządów ruchu, reumatycznych, stanów pourazowych oraz niektórych chorób kardiologicznych, układu oddechowego i nerwowego, a także chorób kobiecych[4].
W 2010 r. miasto otrzymało środki zewnętrzne na szereg inwestycji uzdrowiskowych, w tym na budowę nad jeziorem dwóch tężni solankowych, których realizacja zakończyła się z ponad półrocznym opóźnieniem 30 kwietnia 2014; był to czwarty obiekt tego typu w Polsce[5].
Decyzja o budowie Parku Zdrojowego z pijalnią wód mineralnych, groty solnej i tężni zapadła w 2012 roku. Dwie pierwsze otwarto w Parku w 2013 r[6].
Gołdap jest także ośrodkiem narciarskim. Na stokach Pięknej Góry (Gołdapskiej Góry), w Centrum Sportowo-Rekreacyjnym Piękna Góra udostępniono ponad 2000 m tras zjazdowych oraz 5 wyciągów narciarskich (w tym kolej krzesełkową przy trasie zjazdowej o długości 750 m)[7]. Przy dobrych warunkach śniegowych funkcjonuje tam również ponad kilometrowy betonowy tor saneczkowy[8].
W mieście znajduje się również Centrum Edukacyjno-Rekreacyjne z basenem oraz halą sportową.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Pod względem historycznym Gołdap leży na pograniczu trzech krain historycznych, będących terytoriami dawnych plemion bałtyckich: jej część położona na północ od rzeki Gołdapy należy do Nadrowii, fragment na południowym brzegu rzeki – do Galindii, zaś część leżąca na wschód od rzeki, w pobliżu jeziora Gołdap – do Jaćwieży[9][10][11].
Pod względem etnograficznym Gołdap położona jest zarówno na Mazurach[12], jak i na Małej Litwie[13]. Jest to obszar tradycyjnie zamieszkiwany zarówno przez polskich Mazurów, jak i Litwinów pruskich.
Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku miasto znajduje się na pograniczu trzech mezoregionów: Puszczy Rominckiej, Wzgórz Szeskich i Krainy Węgorapy[14]. Potocznie Gołdap położona jest również na Mazurach Garbatych[15].
Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 17,20 km²[3].
Toponimia[edytuj | edytuj kod]
Nazwa miasta ma pochodzenie staropruskie. Galdo oznacza dolinę, podłużną nieckę, a ape rzekę, co w połączeniu daje "rzekę płynącą w dolinie"; por. litewskie odpowiedniki gelda i upė[16][17].
Historia[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Wieś Szyłajty powstała w 1565 roku z polecenia księcia Albrechta Hohenzollerna w miejscu wybranym przez starostów Rynu, Olecka i Wystruci, zasadźcą i pierwszym sołtysem był Bronisz Rostek. Prawa miejskie dawnej wsi Szyłajty nadał w 1570 r. książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern (obecna nazwa pochodzi od rzeki), uprawnił mieszczan do spławiania towarów do Królewca, połowu ryb oraz urządzania polowań na niedźwiedzie, wilki i lisy, a także uprawiania pszczelarstwa.
W 1583 r. miał miejsce bunt mieszczański, skutkujący znaczącą emigracją[18]. Podczas potopu szwedzkiego w 1656 r. przez kilka tygodni w Gołdapi stacjonowały polskie wojska Dymitra Jerzego Wiśniowieckiego, przyszłego hetmana wielkiego koronnego. Tu w 1664 r. urodził się ks. Jan Jakub Gräber, polski duchowny luterański i wydawca publikacji religijnych w Królewcu. W XVIII w. przez Gołdap przebiegały dwie poczty konne: polska i litewska[19].
W 1807 r. w Gołdapi stacjonowały wojska gen. Jan Henryka Dąbrowskiego[20]. W latach 1878–1879 miasto uzyskało połączenie kolejowe z Ełkiem i Wystrucią. Zostało poważnie zniszczone w I i II wojnie światowej. W czasie walk o Gołdap poległo około 12 000 żołnierzy Armii Czerwonej a znaczna część miasta została zniszczona[21].
W stanie wojennym ośrodek internowania[22].
W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Romincki Kombinat Rolny w Gołdapi[23][24].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według danych z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 13 283 mieszkańców[3].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- konkatedra NMP Matki Kościoła (poewangelicka) z 1560 r., odbudowana po zniszczeniach wojennych w latach 80. XX wieku,
- kościół św. Leona z 1894 roku,
- dwie wieże ciśnień, w tym odremontowana wieża ciśnień z przełomu XIX i XX wieku,
- magistrat z okresu międzywojennego,
- zespół koszar wojskowych z lat 1906-1910, obejmujący m.in. dawne kasyno oficerskie, zbrojownię, stajnie, budynek straży pożarnej,
- magazyn zbożowy z pocz. XX w.,
- kamienice, wille i domy z XIX i XX w.,
- stary cmentarz żydowski z początku XIX wieku,
- nad zachodnim brzegiem jeziora Gołdap, opodal sanatorium „Wital”, zachowały się pozostałości zbudowanej w 1940 roku głównej kwatery wojennej dowództwa Luftwaffe (niem. Oberbefehlshaber der Luftwaffe-Hauptquartier) o kryptonimie „Robinson”, współpracującej z kwaterą Hermanna Göringa w Romintach (obecnie Krasnolesie) w Puszczy Rominckiej[25]. W czasie wojny znajdował się tu m.in. schron przeciwlotniczy, dwa schrony do pracy sztabowej ze stopami strunobetonowymi, 6 obiektów ceglanych oraz 3 duże zbiorniki przeciwpożarowe. Była tam także eksperymentalna hamownia silników odrzutowych. W nocy z 19 na 20 października 1944 roku, w obliczu nadciągającej Armii Czerwonej, na hasło „Johannisfeuer”, kompleks został zniszczony[25].
- w rejonie miasta są znajdowane zabytki archeologiczne.
- Wybrane atrakcje miasta
-
-
-
-
Kolejowa wieża ciśnień -
Magistrat -
Dawne kasyno oficerskie -
Magazyn zbożowy -
Willa z pocz. XX w. -
Park w centrum miasta
.jpg)
Pomniki przyrody[edytuj | edytuj kod]
Na terenie miasta znajdują się następujące pomniki przyrody[26]:
| Nr | Lokalizacja | Forma | Nazwa | Obwód przy powołaniu [cm] |
Nr ew. | Rok uznania | Zdjęcie |
| 1. | ul. Malarska | pojedyncze drzewo | dąb szypułkowy | 320 | 103 | 1975 | |
| 2. | ul. Paderewskiego 34 | pojedyncze drzewo | dąb szypułkowy | 303 | 106 | 1977 | |
| 3. | Plac Zwycięstwa | pojedyncze drzewo | dąb szypułkowy | 401 | 107 | 1977 | |
| 4. | 70 m od zabudowań siedziby Nadl. Gołdap | grupa drzew | 4 dęby szypułkowe | 214, 170, 183, 167 | 185 | 1978 | |
| 5. | Plac Zwycięstwa | pojedyncze drzewo | klon zwyczajny | 270 | 186 | 1978 | |
| 6. | ul. Wolności | pojedyncze drzewo | klon zwyczajny | 294 | 233 | 1980 | |
| 7. | ul. Wojska Polskiego, przy ZPEW | pojedyncze drzewo | jesion wyniosły | 237 | 234 | 1980 | |
| 8. | ul. Kościuszki 12, park osiedlowy | grupa drzew | 21 jarzębów szwedzkich | od 128 do 225 | 468 | 1996 |
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
Przedszkola[edytuj | edytuj kod]
- Przedszkole Samorządowe nr 1 w Gołdapi,
- Przedszkole Prywatne „U Kubusia Puchatka”,
- Przedszkole Prywatne „Bajka”,
- Przedszkole Niepublicznie „Zuchowa Przygoda”.
Szkoły podstawowe[edytuj | edytuj kod]
- Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Gołdapi,
- Szkoła Podstawowa nr 2 im Marszałka Józefa Piłsudskiego w Gołdapi,
- Szkoła Podstawowa nr 3 im T. Kościuszki w Gołdapi,
- Szkoła Podstawowa nr 5 im. Noblistów Polskich w Gołdapi.
Szkoły ponadpodstawowe[edytuj | edytuj kod]
- Liceum Ogólnokształcące im Jana Pawła II w Gołdapi (ul. Popiełuszki 2)
- Zespół Szkół Zawodowych w Gołdapi (ul. Jaćwieska 14)
Inne[edytuj | edytuj kod]
- Dom św. Faustyny „Nie lękajcie się” w Gołdapi Caritas Diecezcji Ełckiej (ul. Wojska Polskiego 16),
- Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Gołdapi (ul. Wolności 11),
- Zespół Placówek Edukacyjno-Wychowaczych w Gołdapi (ul. Wojska Polskiego 18), w skład którego wchodzą: Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Bursa Szkolna i Biblioteka Pedagogiczna,
- Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w Gołdapi (ul. Partyzantów 31),
Kultura[edytuj | edytuj kod]
- Biblioteka Publiczna w Gołdapi (ul. Partyzantów 31),
- Dom Kultury w Gołdapi (ul. Krótka 2),
- Galeria K-2 (działająca w domu kultury)
- Kino Kultura (wejście od ul. Plac Zwycięstwa 14).
- Ośrodek Sportu i Rekreacji (ul. Partyzantów 31),
- Muzeum Ziemi Gołdapskiej im. Mieczysława Ratasiewicza (dział zbiorów specjalnych Biblioteki Publicznej w Gołdapi na prawach izby regionalnej),
- Cykliczne imprezy:
- Kierunek Gołdap (styczeń),
- Bieg Jaćwingów (ferie zimowe),
- Dni Gołdapi (lipiec),
- Międzynarodowy Konkurs Krzyku (lipiec),
- Kartaczewo (sierpień),
- Święto Jajka (sierpień),
- Międzynarodowy Półmaraton Gusiew – Gołdap (sierpień),
- Letni Bieg Jaćwingów (sierpień).
Sport[edytuj | edytuj kod]
W mieście działa klub piłki nożnej Rominta Gołdap, założony w 1948 roku.
Wspólnoty religijne[edytuj | edytuj kod]
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i wspólnoty wyznaniowe:
- Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa:
- zbór w Gołdapi[27]
- Kościół Boży w Chrystusie:
- Zbór „Nowe Pokolenie”[28]
- Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP:
- filiał Gołdap parafii ewangelicko-augsburskiej w Suwałkach[29]
- Kościół rzymskokatolicki:
- Kościół Na Skale w Gołdapi[33]
- Kościół Zielonoświątkowy:
- Mesjańskie Zbory Boże (Dnia Siódmego):
- punkt misyjny w Gołdapi[35]
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Gołdap (Sala Królestwa ul. Mikołajczyka 4)[36].
Cmentarze:
- Cmentarz Komunalny – ul. Gumbińska,
- Cmentarz Komunalny – ul. Zadumy (nowo budowany),
- Cmentarz Komunalny – ul. Cmentarna (stary),
- Cmentarz Ewangelicki – ul. Cmentarna[37],
- Cmentarz Wojskowy z I wojny światowej – ul. Reymonta,
- Cmentarz Wojskowy z II wojny światowej – ul. Suwalska,
- Cmentarz Wojskowy z II wojny światowej – ul. Boczna,
- Cmentarz Żydowski – ul. Cmentarna:
Przejście graniczne[edytuj | edytuj kod]
Około 4 km na północ od centrum miasta znajduje się drogowe przejście graniczne z Rosją.
Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]
Miasta partnerskie Gołdapi[38]:
Oprócz współpracy z miastami partnerskimi Gołdap aktywna jest na polu międzynarodowej współpracy w zakresie turystyki – należy do organizacji Cittàslow skupiającej miasta zainteresowane rozwojem zrównoważonego ruchu turystycznego[39].
W 2022 roku, w związku z rosyjską agresją na Ukrainę, Gołdap zerwała współpracę z rosyjskimi miastami Gusiew i Dubna[40].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowa Komisja Wyborcza: Wybory samorządowe 2014. Państwowa Komisja Wyborcza, 2014-12-01. [dostęp 2014-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ a b Gołdap w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-10-30], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 r.
- ↑ Sanatorium Uzdrowiskowe WITAL w Gołdapi. [dostęp 2011-11-06].
- ↑ Tężnie solankowe w Gołdapi. Mazury aktywnie.pl. [dostęp 2017-02-19].
- ↑ Park przy pijalni wód, Gołdap
- ↑ O nas. Zajazd Piękna Góra Rudziewicz Gołdap. [dostęp 2011-11-06]. (pol.).
- ↑ Narty na Mazurach – Piękna Góra w Gołdapi. Zajazd Piękna Góra Rudziewicz Gołdap. [dostęp 2011-11-06].
- ↑ Aleksander Kamiński: Jaćwież. Terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 1953, s. 53. OCLC 69316019. Cytat: […] mapa Toeppena przesuwała granicę galindzko-jaćwieską bardziej na wschód i wyznaczała ją […] do rzeki Gołdap, gdzie dziś miasto Gołdap. Tu […] zaczynała się Nadrowia, której południowe krańce wyznaczył […] na rzece Gołdap. (pol.).
- ↑ Grzegorz Rąkowski: Mazury Garbate. Przewodnik dla turystów pieszych. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1989, s. 12. ISBN 83-7005-027-1. Cytat: Obszary na pn. od jez. Mamry i rzeki Gołdapy zamieszkiwało pruskie plemię Nadrowów (Nadrowia). Okolice jez. Mamry i Puszczy Boreckiej były częścią terytorium wyjątkowo silnie rozwiniętego w tym okresie plemienia Galindów (Galindia). Natomiast okolice jez. Gołdap i Wzgórz Szeskich oraz tereny położone dalej na wsch. zamieszkiwały plemiona jaćwieskie (Sudawia). (pol.).
- ↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. Warszawa: MUZA SA, 1998, s. 199. ISBN 83-7079-926-4. Cytat: We wczesnym średniowieczu tereny nad Gołdapą zamieszkiwali pruscy Nadrowowie i Galindowie oraz Jaćwingowie […]. (pol.).
- ↑ Mały słownik historii Polski. Tadeusz Łepkowski (red. nacz.). Wyd. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1964, s. 187. OCLC 6987514. Cytat: Mazury – region geograficzno-hist. na Pojezierzu Mazurskim, obecne pow.: […] Gołdap […]. (pol.).
- ↑ Jan Wyganowski: Królewiec znów litewski?. suwalki24.pl, 2015-04-19. [dostęp 2022-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-14)]. (pol.).
- ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach 2018r. [online], warmaz.pl [dostęp 2023-02-09].
- ↑ Mazury Garbate – przewodnik turystyczny – Warto zobaczyć
- ↑ Informacje ogólne. Historia Gołdapi.. Baza Informacji Lokalnej Gołdap (goldap.bil-wm.pl). [dostęp 2011-07-03].
- ↑ signi: Zaklęte w nazwach. goldap.org.pl, 2011-03-6. [dostęp 2011-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-17)].
- ↑ Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 167
- ↑ Uchwała Nr XL/258/2017 Rady Miejskiej w Gołdapi z dnia 30 maja 2017 r., s. 38
- ↑ Uchwała Nr XL/258/2017 Rady Miejskiej w Gołdapi z dnia 30 maja 2017 r., s. 39
- ↑ Dolata i Jurga 1977 ↓, s. 143.
- ↑ Marcin Zwolski: Ośrodek Odosobnienia dla Internowanych Kobiet w Gołdapi. Encyklopedia Solidarności. [dostęp 2020-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-05)].
- ↑ Internetowe wydanie Tygodnika Przegląd [online], przeglad-tygodnik.pl [dostęp 2017-11-23].
- ↑ Internetowy System Aktów Prawnych
- ↑ a b Kwatera główna Naczelnego Dowództwa Wojsk Lotniczych: Oberbefehlshaber der Luftwaffe-Hauptquartier goldap.bil-wm.pl [dostęp 2011-07-05]
- ↑ Wykaz pomników przyrody w województwie warmińsko-mazurskim, RDOŚ Olsztyn, styczeń 2010. [dostęp 2013-04-29].
- ↑ Lista zborów. chwz.info.pl. [dostęp 2022-05-13].
- ↑ Zbory. kbwch.pl. [dostęp 2022-05-13].
- ↑ Suwałki. luteranie.pl. [dostęp 2022-05-13].
- ↑ Gołdap – Parafia pw. NMP Matki Kościoła. diecezjaelk.pl. [dostęp 2022-05-13].
- ↑ Gołdap – Parafia pw. św. Leona Wielkiego. diecezjaelk.pl. [dostęp 2022-05-13].
- ↑ Gołdap – Parafia pw. św. Józefa Robotnika. diecezjaelk.pl. [dostęp 2022-05-13].
- ↑ Kontakt [online], naskale.pl [dostęp 2022-11-10].
- ↑ Znajdź Kościół. kz.pl. [dostęp 2022-05-13].
- ↑ Kontakt – Zbory. zboryboze.pl. [dostęp 2022-05-16].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-19].
- ↑ Cmentarze ewangelickie w Gołdapi [online], gazetaolsztynska.pl [dostęp 2022-11-10].
- ↑ Jacek Rakowski: Dubna nowym miastem partnerskim Gołdapi. GOLDAP.INFO, 2010-05-14. [dostęp 2012-11-27]. (pol.).
- ↑ Gołdap. Member of the Polish National Network. cittaslow.org. [dostęp 2020-04-21].
- ↑ Gołdap zerwała współpracę z partnerami z Rosji. wgospodarce.pl. [dostęp 2022-03-28].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 210-212
- Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga: Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939-1945. Warszawa: 1977.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Strona Urzędu Miejskiego w Gołdapi
- Gołdap, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 667.
- Historia Żydów w Gołdapi na portalu Wirtualny Sztetl
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
- Siedziba gminy: Gołdap
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Kolonia | |
| Osady | |
| Osada leśna | |
| Części wsi |
|
| Przysiółek wsi | |
| Nieoficjalna miejscowość |
