Grabczok

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Grabczok
wieś
Ilustracja
Kościół św. Jana Chrzciciela w Grabczoku
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

opolski

Gmina

Murów

Liczba ludności (2012)

309[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

46-030[3]

Tablice rejestracyjne

OPO

SIMC

0499206

Położenie na mapie gminy Murów
Mapa konturowa gminy Murów, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Grabczok”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Grabczok”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Grabczok”
Położenie na mapie powiatu opolskiego
Mapa konturowa powiatu opolskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Grabczok”
Ziemia50°50′34″N 17°56′00″E/50,842778 17,933333[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Grabczok (do 1993 r. Grabczak[4], niem. Buchendorf[5][6]) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w gminie Murów, 21 km w kierunku północnym od Opola[7]. Z miejscowością związany jest przysiółek Mańczok.

W miejscowości znajdują się m.in. rzymskokatolicki kościół filialny (parafia Brynica) św. Jana Chrzciciela, wybudowany pod koniec XX w. w obiekcie, który wcześniej był prywatnym zakładem stolarskim[8], pomnik upamiętniający 225-lecie miejscowości, pomniki przyrody (m.in. dąb szypułkowy, szacowany na początek XIX wieku) i duży kompleks łąk śródleśnych, znajdujący się na południe od miejscowości[9].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Na przestrzeni lat dokumenty odnotowywały następujące nazwy miejscowości: Grabzok (1784), Colonie Grabczog (1789–1791), Grabczok i Grabzak[10].

Słownik Nazwy geograficzne Śląska określa nazwę jako topograficzną i wywodzi ją od słów „grab”, „grabczak”, oznaczających kij grabowy. Nazwa, jako formacja sekundarna z przyrostkiem -ak, miałaby oznaczać skupisko grabów[10]. Podobny wywód przedstawił niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy według, którego nazwa pochodzi od polskiej nazwy drzewa liściastego "grabu" - "von grab = Weisbuche"[11]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia on obecnie używaną, polską formę Grabczok podając jej znaczenie "Buchwald" czyli po polsku "Grabowy las"[11].

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod nazwą Grabczok, która była używana w obu językach: polskim i niemieckim[12]. Ze względu na polskie pochodzenie dnia 8 czerwca 1936 r. nazistowska administracja III Rzeszy w miejsce wcześniejszej, historycznej nazwy Grabczok wprowadziła nową, całkowicie niemiecką nazwę "Buchendorf/Oberschlesien"[5][13]. 9 września 1947 r. polska administracja nadała miejscowości polską nazwę Grabczak[6], a 4 stycznia 1993 r. zmieniono ją na Grabczok[4].

Administracja[edytuj | edytuj kod]

Grabczok należy administracyjnie do gminy Murów, w powiecie opolskim, w województwie opolskim. Miejscowość stanowi samodzielne sołectwo, w skład którego wchodzi także miejscowość Mańczok[14]; w wyborach do Rady gminy obie miejscowości tworzą okręg wyborczy (nr 3), posiadający 1 mandat[15].

Wedle urzędowego podziału terytorialnego kraju, z miejscowością związany jest przysiółek Mańczok.

W swojej historii Grabczok prawie zawsze był związany administracyjnie z Opolem: od 1815 r. do zakończenia II wojny światowej należał do powiatu opolskiego (niem. Landkreis Oppeln) w rejencji opolskiej (niem. Regierungsbezirk Oppeln), a od 1950 r., niezależnie od zmian podziału administracyjnego, należy do województwa opolskiego. W latach 1946–1950 miejscowość należała do województwa śląskiego.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Grabczok został założony w 1784 r.[16][17] za sprawą klasztoru w Czarnowąsach, na jego posiadłościach[9]. Miejscowość składała się z 10 domów[18], a klasztor za jej wybudowanie dostał 100 talarów bonifikaty, ponieważ użył własnego budulca. W latach 1788–1789 wybudowano kolejne domy. W pierwszych latach istnienia miejscowość łączono z hutą szkła w Murowie, do której mieszkańcy Grabczoka mieli dostarczać piasek[9].

W połowie XIX w. w miejscowości znajdowała się szkoła ewangelicka, w której od 1818 r. był zatrudniony nauczyciel; po jej likwidacji uczniowie uczęszczają do placówki w sąsiednim Murowie[8]. Poza tym w połowie XIX w. w Grabczoku znajdowały się też huta szkła i młyn wodny. W 1865 r. w Grabczoku znajdowały się m.in. młyn i smolarnia[9].

Do głosowania podczas plebiscytu uprawnionych było w Grabczoku 285 osób, z czego 218, ok. 76,5%, stanowili mieszkańcy (w tym 217, ok. 76,1% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 283 głosy (ok. 99,3% uprawnionych), w tym 281 (ok. 99,3%) ważnych; za Niemcami głosowały 184 osoby (ok. 65,0%), a za Polską 97 osób (ok. 34,3%)[19]. W 1926 r. w miejscowości została założona jednostka straży pożarnej[20], natomiast w 1928 r. została wybudowana remiza[21].

27 września 2009 r., podczas dożynek, odsłonięto w centrum miejscowości pomnik, upamiętniający jej 225-lecie[22].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

W 1819 r. Grabczok liczył 21 zagrodników i 2 chałupników. W 1865 r. w miejscowości mieszkało 22 chałupników, 4 chałupników wygonowych i 15 komorników.

Rok 1819 1855 1861 1890 1900 1910 1925 1933 1939 1945 1960 1965 2001 2007 2009 2012
Liczba mieszkańców 162 245 292 345[a] 380[b] 418[c] 429[d] 447 470 341 349[e] 389[f] 331[g] 318 330 309

(Źródła:[7][23][5][9][2][24].)

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Liczba osób posługujących się językiem polskim: 318 (ok. 92,2%).
  2. ↑ Liczba osób posługujących się językiem polskim: 339 (ok. 89,2%).
  3. ↑ Liczba Polaków: 388 (ok. 92,8%).
  4. ↑ Liczba budynków: 70.
  5. ↑ W tym 198 osób (ok. 56,7%) to kobiety; w wieku produkcyjnym 61,9%; z rolnictwa utrzymywało się 36,1%. Liczba budynków: 72 i szkoła.
  6. ↑ W tym 207 osób (ok. 53,2%) to kobiety.
  7. ↑ Stan na koniec roku.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 37049
  2. ↑ a b Przemysław Wienke: Biuletyn Informacji Publicznej - Urząd Gminy w Murowie. Sołectwo Grabczok. Urząd Gminy w Murowie, 2012-03-13. [dostęp 2012-04-15]. (pol.).
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 333 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ a b Zarządzenie Ministra — Szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia 4 stycznia 1993 r. w sprawie ustalenia i zmian nazw niektórych miejscowości w województwach: bydgoskim, elbląskim, katowickim, kieleckim, konińskim, koszalińskim, opolskim, płockim, siedleckim i skierniewickim (M.P. z 1993 r. nr 1, poz. 3).
  5. ↑ a b c Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Oppeln. 2006. [dostęp 2012-04-15]. (niem.).
  6. ↑ a b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 września 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 124, poz. 778).
  7. ↑ a b Poznajemy wsie. Wsie powiatu opolskiego. W: Józef Madeja: Powiat opolski. Szkice monograficzne. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1969, s. 350–351. (pol.).
  8. ↑ a b Henryk Kałuża: Nie dla szkoły, lecz dla życia…. Brynica: Wydawnictwo „Maria”, 2009, s. 41, 63, seria: Nasza mała ojczyzna. ISBN 978-83-60478-01-1. (pol.).
  9. ↑ a b c d e Grabczok. W: Edward Pochroń, Rudolf Mohlek: Gmina Murów. Strzelec Opolski Sp. z o.o., s. 12. ISBN 83-913078-3-2. (pol. • niem.).
  10. ↑ a b Stanisław Rospond, Henryk Borek, Monika Choroś, Łucja Jarczak, Andrzej Larysz, Róża Okos: Nazwy geograficzne Śląska. T. 3: F — G. Warszawa, Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe; Polska Akademia Nauk, Komitet Językoznawstwa; Instytut Śląski, Instytut Naukowo-Badawczy w Opolu, 1986. ISBN 83-01-07006-4. (pol.).
  11. ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 47, OCLC 456751858 (niem.).
  12. ↑ Knie 1830 ↓, s. 202.
  13. ↑ Niem.: Buchen – buk, Dorf – wieś.
  14. ↑ Przemysław Wienke: Biuletyn Informacji Publicznej - Urząd Gminy w Murowie. Sołectwo Grabczok. 2007-09-26. [dostęp 2012-04-15]. (pol.).
  15. ↑ Obwieszczenie Wójta Gminy Murów z dnia 24 września 2010 r. w sprawie informacji o okręgach wyborczych ich granicach i numerach, liczbie radnych wybieranych w każdym okręgu wyborczym oraz o wyznaczonej siedzibie Gminnej Komisji Wyborczej w wyborach do Rady Gminy Murów zarządzonych na dzień 21 listopada 2010 r.. 2010-11-03. [dostęp 2012-04-15]. (pol.).
  16. ↑ W książce Powiat opolski. Szkice monograficzne podany jest rok 1785.
  17. ↑ Wedle informatora Gmina Murów w źródłach podawane są różne daty założenia miejscowości, a najstarsza to 1772 rok.
  18. ↑ Informator Gmina Murów podaje liczbę 14.
  19. ↑ Herbert Kunze: Landsmannschaft der Oberschlesier in Karlsruhe. [dostęp 2012-10-16]. (niem.).
  20. ↑ Gmina Murów. 2006-06-21. [dostęp 2012-04-15]. (pol.).
  21. ↑ Po październikowej odwilży w 1956. W: Henryk Kałuża: 70 lat u boku św. Floriana. Kronika Ochotniczej Straży Pożarnej w Brynicy 1926–1996. Brynica: 1996, s. 38, seria: Nasza mała ojczyzna. (pol.).
  22. ↑ Krzysztof Mróz: Dożynki na Grabczoku 2009. 2009-10-03. [dostęp 2011-08-23]. (pol.).
  23. ↑ Leksykon Polactwa w Niemczech. Warszawa, Wrocław: PWN, 1973, s. 251–252. (pol.).
  24. ↑ Bank Danych Lokalnych. Jednostka terytorialna: Grabczok. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2023-10-17].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).

  • Madeja Józef, Powiat opolski. Szkice monograficzne; Instytut Śląski w Opolu, Opole 1969
  • Leksykon Polactwa w Niemczech; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Wrocław 1973
  • Informator Gmina Murów; Strzelec Opolski Sp. z o.o.. ISBN 83-913078-3-2
Gmina Murów
Wsie
Kolonie
Integralne części wsi

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Grabczok&oldid=72538631”