Groteska (ornament)

Groteska (fragment obrazu Święty Sebastian Pietro Perugino, ok. 1500)

Groteska – ornament roślinny powstały w starożytności. Groteska składa się z wici roślinnej, w którą nierozerwalnie są wplecione inne elementy, takie jak postacie ludzkie, zwierzęta, części uzbrojenia, obrazy, owoce i inne. Groteska może także być pozbawiona wici, zamiast której występuje ornament popularny w danej epoce (tzw. groteska stelażowa).

Ornament narodził się w I wieku n.e. w sztuce rzymskiej. W sztuce nowożytnej pojawił się za sprawą odkryć archeologicznych z końca XV wieku w Złotym Domu Nerona (Domus Aurea) oraz w innych pałacach i willach (tzw. grotach rzymskich). Wkrótce po tym odkryciu groteski zostały spopularyzowane przez włoskich artystów, którzy równocześnie nieco ją przekształcili i dostosowali do ówczesnych potrzeb. Jednym z najwcześniejszych przykładów są grafiki Giovanniego Pietro da Birago z końca XV wieku. Groteska pojawia się także na freskach Filippino Lippiego w kaplicy Carafa w bazylice Najświętszej Maryi Panny powyżej Minerwy w Rzymie (1489-1493), freskach Perugina w Collegio del Cambio w Perugii (1499), freskach Luca Signorelli w katedrze w Orvieto (1499-1503), w cyklu fresków Pinturicchio w Appartamento Borgia w Watykanie oraz w loggiach watykańskich Rafaela (1518-1520).

W latach 30. XVI wieku na polecenie Franciszka I Rosso Fiorentino i Primaticcio ozdobili jego zamek w Fontainebleau, wykorzystując m.in. ornament groteskowy. W drugiej połowie XVI wieku ryciny z przedstawieniami dekoracji z Fontainebleau rozprzestrzeniły się po Europie.

Pierwsze przykłady groteski na terenie Polski pochodzą z kaplicy Zygmuntowskiej (1519-1533).

Groteska w Złotym Domu

Freski w kaplicy Carafa w bazylice Najświętszej Maryi Panny powyżej Minerwy w Rzymie

Groteska projektu Hansa Vredeman de Vriesa (1527-1609)

Bibliografia

• Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 57. ISBN 83-85001-89-1.
• Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 2006, ISBN 83-01-12365-6
• The Dictionary of Art, [1996], t. 13, ISBN 1-84446-00-0

Linki zewnętrzne

• Des grottesques aux grotesques (fr.)
• Grafika z groteską Giovanniego Pietro da Birago. search.famsf.org:8080. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-29)]. (ang.)