Grzegorzowice (województwo śląskie)

Grzegorzowice

wieś
Ruiny mostu nad Odrą
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	raciborski
Gmina	Rudnik
Liczba ludności (2022)	528
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	47-417
Tablice rejestracyjne	SRC
SIMC	0220820
Położenie na mapie gminy Rudnik Grzegorzowice
Położenie na mapie Polski Grzegorzowice
Położenie na mapie województwa śląskiego Grzegorzowice
Położenie na mapie powiatu raciborskiego Grzegorzowice
50°10′13″N 18°14′28″E

Prom na Odrze między Grzegorzowicami a Ciechowicami

Grzegorzowice (niem. Gregorsdorf) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, w gminie Rudnik.

Miejscowość jest położona w północno-wschodniej części gminy. Wieś ma powierzchnię 5 km² oraz ponad sześciuset mieszkańców. W miejscowości znajduje się największa szkoła gminy – ZSO Grzegorzowice.

W latach 1954–1957 wieś należała i była siedzibą władz gromady Grzegorzowice, po jej zniesieniu w gromadzie Łubowice. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.

Wieś nosiła niemiecką nazwę Gregorowitz, do 1945 roku – Gregorsdorf. Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od imienia założyciela wsi – Grzegorza. Grzegorzowice należą do parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Łubowicach. Wieś powstała z połączenia Ganiowic, osady Gacki oraz dawnych, mniejszych Grzegorzowic po I wojnie światowej.

Pomiędzy Grzegorzowicami i Ciechowicami działa przeprawa promowa na Odrze. Do 1945 znajdował się tutaj most – resztki konstrukcji wysadzonej przez Wehrmacht znajdują się po obu stronach rzeki.

Nazwa

Nazwa Grzegorzowice pochodzi od domniemanego założyciela wsi – Grzegorza. W średniowieczu, w XV wieku określano miejscowość jako Gregorowitz. Do 1945 roku obowiązywała niemiecka nazwa wsi Gregorsdorf. Po II wojnie światowej spolonizowano nazwę na Grzegorzowice.

Części wsi

Integralne części wsi Grzegorzowice

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0220836	Gacki	kolonia

Historia

Grzegorzowice

Grzegorzowice składały się dawniej z trzech części: gminy Grzegorzowice, dóbr Grzegorzowice Książęce i folwarku Grzegorzowice Sławikowskie. Na początku XV w. notowany jest spór między proboszczem raciborskim, a właścicielami Grzegorzowic i Sławikowa o drogę prowadzącą na proboszczowskie łąki. W datowanym na 1405 r. dokumencie dla kolegiaty raciborskiej wieś jest wzmiankowana jako Gregorowitz. W połowie XV wieku miejscowy folwark, zwany później książęcym, był w posiadaniu rodziny Hossek von Gregorowitz. 12 lutego 1467 roku Machna, córka Wacława Hossek, ofiarowała go raciborskiemu kościołowi kolegiackiemu. Proboszcz tej świątyni otrzymywał z Grzegorzowic czynsze i dziesięciny z pól ornych. Pod koniec XVII wieku kapituła powiększyła swój tutejszy stan posiadania, kupując za kwotę 6600 talarów majątki ziemskie Wacława Raschutz von Szczibritz, właściciela obecnych Szczerbic w gminie Gaszowice, w powiecie rybnickim. Folwark miał dwa ogrody owocowe, trzy sadzawki i dużą powierzchnię lasów. Młyn wodny nad Łęgoniem dawał kanonikom sześć talarów rocznego czynszu i dwadzieścia cztery szefle ziarna. Pod datą 16 lipca 1698 roku odnotowano umowę dzierżawy przez kapitułę grzegorzowickiej gospody wraz z przynależną jej rolą oraz prawem palenia i handlu gorzałką. Transakcja opiewała na kwotę 60 talarów. Nabywca był zobowiązany płacić kapitule 18 talarów rocznego czynszu. W 1809 roku kanonicy sprzedali korzystnie część swojego grzegorzowickiego folwarku, spłacając uzyskanymi z transakcji ponad 3,33 tysiącami talarów, francuskie kontrybucje wojenne oraz długi zaciągnięte na świadczenia wojenne. Na sprzedaż wystawiono wówczas pięćdziesiąt mórg roli. Po sekularyzacji kolegiaty pozostała część folwarku weszła w skład dóbr zamkowych. Część sławikowska do 1451 roku była własnością rodziny Zygrod. Następnie, do 1531 roku należała do Mikołaja Holy z Ponięcic. Potem nabył ją Mikołaj Szeliga. Kolejnymi posiadaczami byli właściciele Ganiowic. 8 marca 1619 roku baron Fryderyk von Oppersdorf sprzedał część Sławikowa i Grzegorzowic Henrykowi Stolzowi z Gostomii. W 1649 roku dobra te kupił hrabia Jan Bernard von Praschma. Od 1701 roku były własnością rodziny Trach. W 1731 roku jego żona sprzedała majątek mieszkającemu w Wiedniu Fryderykowi Grzegorzowi von Lautensak. Od 1761 r. do 1772 r. właścicielem Grzegorzowic był Jan von Drechsler. 23 maja 1795 roku wieś kupił hrabia Adolf von Eichendorff z Łubowic. W 1804 r. dobra te pozyskał Rudolf von Seidlitz. W 1835 roku przejęli je Eickstedowie. Ostatnim właścicielem wsi był Rudolf von Eicksted.

Ganiowice

Już od 1339 roku część wioski należała do kościoła WNMP w Raciborzu, płacąc tamtejszemu proboszczowi 8,5 marki czynszu. W 1364 roku jako proboszcz miejski wzmiankowany jest Jan Dzecko. Przysłużył się księciu Mikołajowi i księstwu, szczególnie w Rzymie, gdzie uzyskał dyspensę papieża Urbana V na poślubienie przez władcę trzeciej z kolei żony – Jutty z Niemodlina. Książę zwolnił za to od wszystkich danin i świadczeń kmieci z Ganiowic. Odnośny dokument wystawiono 30 listopada 1364 roku w dzień św. Andrzeja. Władca wzmiankował w nim villis Ganowicz, czyli wieś Ganiowice. W 1416 roku, kiedy przy świątyni farnej w Raciborzu została utworzona kapituła kolegiacka, z woli księcia Jana II Żelaznego całość Ganiowic znalazła się w posiadaniu kanoników. W 1661 roku jako właściciel ganiowickiego folwarku notowany jest Paweł Wraniński. Po jego śmierci w 1574 roku, przez cztery lata folwarkiem zarządzała wdowa po nim – Dorota. W 1578 roku Mikołaj Wraniński sprzedał rodzinny majątek szlachetnie urodzonemu Maciejowi Grabowowi. W 1594 roku Ganiowice przejął starosta krajowy von Oppersdorf. W 1648 roku majątek znów znalazł się w rękach Wranińskich. W 1682 roku zmarł przedstawiciel tego rodu, pozostawiając małoletnie dzieci. Z tego względu zamierzano wystawić folwark na licytację. Jako główny pretendent do jego objęcia wystąpiła raciborska kolegiata, w której posiadaniu znajdowała się wioska. Kanonicy wystosowali prośbę do cesarza, by ten w pierwszej kolejności złożył im ofertę zakupu. Kapitułę poparł biskup wrocławski, informując cesarskich urzędników, że dochody kościoła kolegiackiego zubożały z powodu utraty czynszów z Gliwic. Do Wiednia wysłano proboszcza łubowickiego, księdza Wilhelma von Tracha. 5 października 1695 roku transakcja została sfinalizowana. W rękach kolegiaty majątek ten pozostał do 1810 roku, kiedy to na mocy edyktu króla pruskiego dobra kościelne zostały przejęte przez państwo. W 1811 roku Ganiowice stały się własnością rządu pruskiego, a potem weszły w skład dóbr zamku raciborskiego, które z czasem przejęła rodzina książąt von Ratibor. Zarządzali tym majątkiem do 1945 roku. Po I wojnie światowej miejscowość została włączona do wsi Grzegorzowice.

Widok łąk grzegorzowickich. W tle widok Sławikowa

Gacki

Osada Gacki składała się tylko z kilku gospodarstw i położona była niedaleko wsi Ganiowice. Wiadomo, że znajdował tu się młyn, bowiem źródła podają, że przed 1725 r. w wyniku powodzi został zniszczony, a następnie odbudowany. Podczas odbudowy młyna wzniesiona została gospoda, w której rocznie sprzedawano czternaście achteli piwa oraz pół wiadra wódki. Źródła także podają liczbę osób zamieszkujących osadę w tych czasach, a było to siedmiu gospodarzy, dwóch zagrodników i czterech chałupników. Pod koniec XVIII wieku z folwarku i osady utworzono jeden obwód dominialny, który dzierżawił pan o nazwisku Stokłosa. Dodatkowo kanonicy raciborscy otrzymywali z tych ziem dwadzieścia jeden szefli zboża, a wikarzy i słudzy kościelni sześć i pół. Stokłosa natomiast płacił opłatę z dzierżawy w wysokości 1270 guldenów, z czego 980 guldenów wędrowało do króla pruskiego. Pod koniec XIX wieku miejscowość była kolonią wsi Ganiowice. Po I wojnie światowej osada została przyłączona do wsi Grzegorzowice.

Połączenie miejscowości

Wszystkie trzy wioski zostały połączone po I wojnie światowej. Utworzono w ten sposób Grzegorzowice jakie istnieją do dziś.

Mosty w Grzegorzowicach

W 1884 roku rozpoczęto budowę mostu w miejscowości. Prace nad nim trwały czternaście miesięcy, a głównym budowniczym był Franz Segeth z Lubomi. Nadzór nad budową sprawował architekt Keil z Wrocławia. Budowę mostu zakończono 16 września 1885 roku. Miał 173 metry długości, 8,4 metra szerokości, opierał się na 10 drewnianych filarach, a koszt całego mostu wyniósł 111 tys. ówczesnych marek niemieckich. W oficjalnym otwarciu tego mostu wzięli udział: Książę Raciborski z rodziną, burmistrz, budowniczowie, architekt, radny Polko oraz tajni radcy prawni z firm Salchow i Dome. Delegacja złożona z siedemnastu osób utworzyła szpaler na powitanie gości, byli to sołtysi i radni z okolicznych wsi. Wjazd na most z obydwu stron udekorowany był flagami: niemiecką, śląską i książęcą z herbem w tle. Most został spalony w 1921 roku przez powstańców śląskich. W 1924 roku na jego miejsce powstał nowy – betonowy most. Z 28 na 29 stycznia 1945 roku podczas II wojny światowej most został wysadzony przez wycofujące się wojska niemieckie, które chciały opóźnić marsz na południe Armii Czerwonej. Zniszczone wtedy zostało główne przęsło mostu, natomiast w latach pięćdziesiątych z rzekomych względów bezpieczeństwa wysadzono kolejne cztery. Po moście zostały więc tylko dwa przyczółki, dwa przęsła i jeden wolnostojący filar.

Pozostałości mostu zostały wpisane do rejestru zabytków 20 sierpnia 2020 (nr rej. A/687/2020).

Geografia

Warunki klimatyczne

W Grzegorzowicach klimat jest łagodny poprzez sąsiedztwo z rzeką Odrą oraz poprzez położenie gminy Rudnik przy wylocie Bramy Morawskiej, z której napływają masy wilgotnego i ciepłego powietrza. Średnia roczna temperatura waha się między 7 a 8 °C. W lipcu, który jest najcieplejszym miesiącem temperatura waha się między 17 a 18 °C, a w najzimniejszym – styczniu waha się między –2 a –3 °C. Czas trwania okresu wegetacyjnego wynosi od ok. 210 do 230 dni, a przymrozki trwają od 60 do 100 dni w ciągu roku, pokrywa śnieżna natomiast zalega od 60 do 90 dni. Opad śródroczny oscyluje wokół 600–900 mm. Wiatry są przeważnie słabe, ok. 42% wieje z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego przynosząc ciepłe masy powietrza z Europy Zachodniej i basenu Morza Śródziemnego. Średnia prędkość wiatru w ciągu roku wynosi ok. 2,2 m/s.

Widok Odry z promu w Grzegorzowicach

Położenie

Grzegorzowice leżą w Kotlinie Raciborskiej, w południowo-zachodniej części województwa śląskiego, nad Odrą. Położone są na pagórkowatym terenie na lewym brzegu rzeki.

Pod względem administracyjnym wieś należy do gminy Rudnik (leży w jej południowo-wschodniej części) powiatu raciborskiego i województwa śląskiego.

Od północy wieś graniczy z Lasakami, od północnego zachodu ze Sławikowem, a od zachodu z Czerwięcicami. Od południa wieś graniczy z Łubowicami. Od wschodu, przez Odrę miejscowość graniczy z Ciechowicami i Turzem.

W 2004 roku sołectwo miało powierzchnię 5 km², natomiast w 2016 powierzchnia sołectwa wynosiła 4,87 km².

Warunki naturalne

Grzegorzowice leżą nad Odrą, na jej lewym brzegu. Są otoczone głównie polami uprawnymi. Między Grzegorzowicami, a Łubowicami rozciąga się niewielki las liściasty – „Bucz”. Bucz ma powierzchnię około 4,5 ha. Rosną w nim głównie klony jawory, graby, klony pospolite, buki oraz topole.

Nieopodal miejscowości swoje ujście ma rzeczka Łęgoń, która wypływa jeszcze w raciborskiej dzielnicy Obora. Jest on prawym dopływem Odry.

Demografia

W 2016 roku w Grzegorzowicach ludność w wieku przedprodukcyjnym na 100 mieszkańców wynosiła 15,85, co uplasowało wieś poniżej średniej w gminie (16,95). Natomiast ludność w wieku produkcyjnym wynosiła 66,03 (średnia w gminie – 66,90), a w wieku poprodukcyjnym – 18,12 (średnia w gminie – 16,25). Stosunek mieszkańców w wieku poprodukcyjnym do mieszkańców w wieku produkcyjnym wynosił 27% (średnia w gminie – 24%). Mediana wieku mieszkańców wynosi 54 lat (średnia w gminie – 47,11).

Rok	Liczba ludności	Gęstość zaludnienia [os./km²]
2004	617	123,4
2011	610	122
2016	574	117,86

Zabytki

Kapliczka pod wezwaniem św. Judy Tadeusza

Przy ul. Powstańców Śląskich (nr 21b) znajdują się dawny dwór z XIX wieku. Przy tej samej ulicy (nr 46) stoi krzyż kamienny z postacią Chrystusa na postumencie z niszą, w której jest figura Matki Boskiej Bolesnej. Krzyż pochodzi z II połowy XIX wieku. Nieco dalej (nr 56) stoi krzyż pokutny z granitu, który pochodzi z czasów średniowiecza.

Kaplica na Kolonii Gacki

W Gackach znajduje się kapliczka domkowa, murowana z cegły, która została wybudowana w 1938 roku. Przy ul. Powstańców Śląskich (nr 6) stoi kapliczka domkowa, murowana z cegły, otynkowana. Kapliczka pochodzi z I połowy XIX wieku. Nad jej wejściem znajduje się wnęka z figurą Matki Boskiej. Nieco dalej (nr 7) znajduje się druga kapliczka domkowa, murowana z cegły, otynkowana. Kapliczka pochodzi z I połowy XIX wieku. Przy tej samej ulicy (nr 36) stoi kapliczka domkowa, murowana z cegły, otynkowana. Kapliczka pochodzi z XIX wieku. Nad jej ostrołukowym wejściem znajdują się 2 nisze z figurkami. Wnętrze zdobi duża figura św. Judy Tadeusza Apostoła

Kapliczka w lesie między Grzegorzowicami, a Łubowicami

Oprócz tego we wsi znajdują się ruiny mostu na Odrze wysadzonego przez Wehrmacht w 1945 roku. Most łączył miejscowość z Ciechowicami po drugiej stronie Odry. W okolicznym lesie zwanym „Buczem” stoi kapliczka przydrożna.

Przy drodze do Czerwięcic stoi krzyż przydrożny. Przy drodze do Łubowic w tzw. „Uliczce” stoi krzyż przydrożny. Przy ul. Młyńskiej również stoi krzyż przydrożny.

Lista zabytków

Nr ewidencyjny	Obiekt	Forma ochrony	Adres
	dawny dwór, XIX w.	wpis do gminnej ewidencji zabytków	ul. Powstańców Śląskich 21b
	kapliczka domkowa, lata 30. XX w.	wpis do gminnej ewidencji zabytków	Kolonia Gacki
	kapliczka domkowa, XIX w.	wpis do gminnej ewidencji zabytków	ul. Powstańców Śląskich 36
	kapliczka domkowa, 1 poł. XIX w.	wpis do gminnej ewidencji zabytków	ul. Powstańców Śląskich 6
	krzyż pokutny ok. XIV w.	wpis do woj. rej. zabytków	ul. Powstańców Śląskich 33
A/687/2020	pozostałości mostu na Odrze	wpis do woj. rej. zabytków	ul. Odrzańska

We wsi znajduje się osiem stanowisk archeologicznych wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków, w tym pozostałości po osadzie. Oprócz tego znajdują się tutaj dwa stanowiska niewpisane do rejestru, w których odkryto ślad osadniczy z pradziejów, neolitu i średniowiecza.

Przez miejscowość przebiega ponadto Rowerowy Szlak Odry, który kończy się w Kostrzynie nad Odrą.

Infrastruktura i gospodarka

W miejscowości znajduje się ośrodek zdrowia „Łubowice” oraz apteka, funkcjonuje sklep spożywczo-przemysłowy oraz piekarnia. Znajduje się tutaj ponadto salka DFK – Deutscher Freundschafts Kreis.

Najbliższy urząd pocztowy znajduje się w Rudniku (47-411). Wieś korzysta z ujęcia wody podziemnej znajdującego się pod Rudnikiem, a obsługiwanego przez Zakład Wodociągów i Usług Komunalnych w Rudniku. Grzegorzowice nie mają sieci kanalizacyjnej. Wieś nie jest objęta siecią gazu rozdzielczego, a braki z tym związane zaspokajane są gazem z butli propan-butan.

Gospodarka miejscowości opiera się głównie na rolnictwie. Mieszkańcy uprawiają pszenicę, jęczmień, owies, kukurydzę oraz ziemniaki. Zajmują się także hodowlą, głównie bydła, drobiu i trzody chlewnej.

Transport

Przez Grzegorzowice przebiega Droga wojewódzka nr 421. Kończy się ona na przeprawie promowej. Ponadto do miejscowości prowadzą drogi powiatowe: S3500 z Brzeźnicy oraz S3518 ze Sławikowa. Z Grzegorzowic-Gacek prowadzi także droga powiatowa S3519, przez Czerwięcice do drogi krajowej nr 45.

W miejscowości znajdują się 4 przystanki autobusowe. Grzegorzowice mają połączenie z Raciborzem, Łanami, Błażejowicami, Sławikowem i Kędzierzynem-Koźlem.

Najbliższe stacje kolejowe to:

• Racibórz (13,4 km)
• Kuźnia Raciborska (9,1 km)
• Nędza (5,2 km)

Edukacja

W miejscowości znajduje się Szkoła Podstawowa im. Josepha von Eichendorffa, dawniej zespół szkół, na który składała się szkoła podstawowa i gimnazjum. W 2014 roku otwarto przy szkole nową salę gimnastyczną.

W miejscowości znajduje się także samorządowe przedszkole. W przedszkolu i w szkole prowadzone są zajęcia języka niemieckiego mniejszości niemieckiej.

Najbliższe szkoły ponadgimnazjalne znajdują się w Raciborzu oraz Kuźni Raciborskiej.

Szkoła Podstawowa w Grzegorzowicach

Rządzący miejscowości

Miejscowość posiada 2 mandaty radnych w Radzie Gminy Rudnik.

Klęski żywiołowe

Powódź w Grzegorzowicach w 2010 roku

Grzegorzowice w ostatnich latach nawiedziły dwie wielkie powodzie. Pierwsza miała miejsce w 1997 roku. Woda zalała wtedy ulice: Łąkową, Żabnik, Odrzańską oraz część ulicy Powstańców Śląskich. Zostało wówczas zalane 25% budynków i 40% powierzchni miejscowości. Po tej klęsce żywiołowej zaczęto wznosić wal przeciwpowodziowy. Niestety, w 2010 roku, gdy wał jeszcze nie był ukończony doszło do kolejnej powodzi. Wówczas Grzegorzowice miały już ochronę, lecz sąsiednia wieś Lasaki, nie. Woda wróciła się i zalała dolną część miejscowości. Tym razem ucierpieli głównie mieszkańcy ulic: Łąkowej, Żabnik oraz Odrzańskiej.

Obecnie wał przeciwpowodziowy jest już ukończony. Łączy się on z dalszym ciągiem wałów w województwie opolskim. W miejscu, gdzie droga prowadząca do Ciechowic przecina wał znajduje się tzw. brama szandorowa. Jest ona zamykana w razie niebezpieczeństwa zalania miejscowości przez Odrę.

Kultura

Głównym ośrodkiem kulturowym w miejscowości jest salka DFK. To stowarzyszenie organizuje wiele imprez kulturalnych. Ponadto w wiosce mieści się biblioteka przy ZSO Grzegorzowice oraz świetlica wiejska.

Religia

Krzyż przydrożny w tzw. „Uliczce” przy drodze do Łubowic

Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Łubowicach, do dekanatu Racibórz oraz do diecezji opolskiej. W samych Grzegorzowicach znajdują się trzy kapliczki. Pierwsza jest usytuowana na ulicy Gacki. Kolejne dwie są przy ulicy Powstańców Śląskich. Pierwsza zbudowana w połowie XIX wieku z figurą Matki Boskiej, a druga także z polowy XIX wieku z figurą św. Judy Tadeusza Apostoła.

Sport

W miejscowości działa klub sportowy LKS Grzegorzowice. Posiada on swoje boisko przy drodze prowadzącej na Lasaki. Został założony przez Karola Piecha, Gerarda Habrom, Edwarda Garbas i Joachima Urbas 29 grudnia 1982 roku. Obecnie klub gra w B-klasie okręgu raciborskigo. Barwy klubu to pomarańcz i błękit.

Osoby związane z miejscowością

Do osób związanych z Grzegorzowicami należą:

• Sylwia Bileńska – zapaśniczka
• Józef Komor – wieloletni przewoźnik pracujący na promie w Grzegorzowicach
• ks. Jan Dzecko – ksiądz oraz wysłannik księcia raciborskiego Mikołaja do Rzymu
• Adolf von Eichendorff – były właściciel Grzegorzowic

Zobacz też

• Grzegorzowice (województwo świętokrzyskie)

Bibliografia

• Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Rudnik na lata 2013–2016. Rudnik: 2013.brak strony w książce