Gwiazda zmienna zaćmieniowa

Animacja ukazująca obiegające i zakrywające się gwiazdy oraz przebieg zmian w jasności całego układu

Gwiazda zmienna zaćmieniowa – gwiazda, która obserwowana na ziemskim niebie wykazuje zmiany w swojej jasności. Zmienność gwiazd tego typu wynika z faktu, iż są one układami najczęściej podwójnymi, w których składniki systemu obiegając się, w regularnych odstępach czasu wzajemnie się zasłaniają. Przy odpowiednim nachyleniu płaszczyzny orbity względem obserwatora, to wzajemne zakrywanie się składników powoduje zmiany jasności widomej.

Typowym przykładem gwiazdy zmiennej zaćmieniowej jest Algol w gwiazdozbiorze Perseusza. Jedną z najbardziej nietypowych gwiazd tego typu, z najdłuższym znanym okresem wynoszącym 27,1 lat, jest epsilon Aurigae.

Klasyfikacja gwiazd zaćmieniowych ze względu na typ krzywej zmian jasności

• Typ EA, zwany także zmienną typu Algol – na krzywej zmian jasności dla tego typu układów obserwuje się prawie stałą jasność między kolejnymi zaćmieniami, minima mają z reguły różną głębokość. Okres obiegu trwa od 0,2 dnia do 10 000 tysięcy dni. Świadczy to o tym, że układ jest rozdzielony (lub półrozdzielony). Typ widmowy składników zawiera się w szerokim zakresie od O6 do M1. Czołowym przedstawicielem tego typu jest Algol (β Persei).
• Typ EB, zwany także zmienną typu Beta Lyrae – obserwowane dwa minima o nierównej głębokości. Przejścia pomiędzy poszczególnymi minimami wykazują dużą zmianę jasności, a co za tym idzie, nie można dokładnie sprecyzować czasu pomiędzy kontaktami składników. Taki charakter krzywej zmiany jasności może być spowodowany dużymi odkształceniami składników (od kuli) oraz nierównomiernym rozkładem jasności na poszczególnych obiektach. Okres dla obiektów tego typu jest zazwyczaj dłuższy od jednego dnia. Typ widmowy składników to najczęściej B lub A. Przedstawicielem tej grupy obiektów jest β Lyrae.
• Typ EW, zwany także zmienną typu W Ursae Majoris (W UMa) – krzywe zmian jasności są podobne do typu β Lyrae, jednak okres jest znacznie krótszy (od 0,25 do 1,2 doby). Składniki silnie zniekształcone (elipsoidalne; tworzące czasem układy kontaktowe). Typ widmowy od F do G. Często sinusoidalny charakter krzywych prędkości radialnych wskazuje na kołowe orbity układu. Wyróżnia się dwa podtypy tych układów: A – składnik o mniejszym promieniu ma mniejszą jasność powierzchniową, W – składnik o mniejszym promieniu ma większą jasność powierzchniową. Przedstawicielem tej grupy obiektów jest W Ursae Majoris.

Klasyfikacja gwiazd zaćmieniowych ze względu na fizyczne właściwości składników układu

• Typ GS – system z jednym lub dwoma składnikami w postaci olbrzyma bądź nadolbrzyma. Jeden ze składników może być gwiazdą ciągu głównego.
• Typ PN – system, którego jednym ze składników jest jądro mgławicy planetarnej.
• Typ RS, zwany także zmienną typu RS Canum Venaticorum (RS CVn) – składniki takich systemów posiadają silną aktywność chromosferyczną. Krzywe blasku tych układów wykazuje kwazi-okresową zmienność występującą poza samymi zaćmieniami. Zjawisko to interpretuje się jako występowanie rozległych, chłodnych plam w fotosferze gwiazdy, które w połączeniu z rotacją gwiazdy doprowadzają do dodatkowych zmian w obserwowanej jasności. Systemy te charakteryzują się także obecnością emisji fal radiowych i rentgenowskich. Przedstawicielem tej grupy obiektów jest RS Canum Venaticorum.
• Typ WD – system, w którym co najmniej jeden składnik jest białym karłem.
• Typ WR – system, w którym co najmniej jeden składnik jest gwiazdą Wolfa-Rayeta.

Klasyfikacja gwiazd zaćmieniowych ze względu na stopień wypełnienia swoich powierzchni Roche’a

• Typ AR – układ rozdzielony, w którym obiema składnikami są podolbrzymy niewypełniające swoich powierzchni Roche'a. Przedstawicielem tej grupy obiektów jest AR Lacertae.
• Typ D – układ rozdzielony, składniki nie wypełniają swoich powierzchni Roche'a.
  • Typ DM – układ rozdzielony, w którym oba składniki są gwiazdami ciągu głównego i nie wypełniają swoich powierzchni Roche'a.
  • Typ DS – układ rozdzielony, w którym jednym ze składników jest podolbrzym niewypełniający swojej powierzchni Roche'a.
  • Typ DW – układ podobny do typu W UMa we właściwościach fizycznych, ale jego składniki nie są ze sobą w kontakcie.
• Typ K – układ kontaktowy, składniki wypełniają swoje powierzchnie Roche'a.
  • Typ KE – układ kontaktowy, w którym składnikami są gwiazdy o typie widmowym od O do A wypełniające swoje powierzchnie Roche'a.
  • Typ KW – układ kontaktowy typu W UMa, którego składnikami są gwiazdy o zniekształconym (elipsoidalnym) kształcie, o typie widmowym od F0 do K. Składnik główny (jaśniejszy) jest w tym układzie gwiazdą ciągu głównego, a wtórny (ciemniejszy) znajduje się w lewej, dolnej części diagramu (MV, B-V).
• Typ SD – układ półrozdzielony, składnik o mniejszej masie wypełnia swoją powierzchnię Roche'a.

Zobacz też

• gwiazda zmienna
• gwiazda podwójna
• diagram O-C

Linki zewnętrzne

• Portal zajmujący się współpracą zawodowych astronomów z amatorami w zakresie obserwacji gwiazd zmiennych zaćmieniowych (ang. • pol.)
• Symulator gwiazd zmiennych zaćmieniowych (ang.)