Hala Stulecia we Wrocławiu
Hala Ludowa (niem. Jahrhunderthalle - Hala Stulecia, do 1945 używano też czasem nazwy Festhalle - "Hala Uroczystości, Świąteczna") - zbudowana we Wrocławiu w latach 1911-12 wczesnomodernistyczna hala przeznaczona do masowych imprez publicznych (Szablon:Coor dms).
Na początku XX wieku, w 1907, władze miejskie Wrocławia zdecydowały się uczcić stulecie bitwy pod Lipskiem (1813). Zaplanowana została wielka Wystawa Stulecia, której organizację powierzono Karlowi Masnerowi, dyrektorowi Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytnego. Miasto wygospodarowało na ten cel tereny położone na skraju Parku Szczytnickiego, w pobliżu założonego około 40 lat wcześniej i cieszącego się rosnącą popularnością wrocławskiego Ogrodu Zoologicznego, na miejscu czynnego do 1907 roku toru wyścigów konnych. Rozpisano konkurs na zagospodarowanie terenu, w którym spośród 43 zgłoszonych projektów zaakceptowany został projekt miejskiego architekta Wrocławia, Maxa Berga (współpracowali z nim architekci Günther Trauer i Miller oraz młody, nieznany jeszcze szerzej absolwent lipskiego wydziłu architektury Richard Konwiarz). Pomimo oryginalnego, ale bardzo kontrowersyjnego projektu hali i wysokich szacowanych kosztów jej budowy (1,9 miliona marek), 28 czerwca 1911 uzyskał on formalne zezwolenie na budowę.
W momencie powstania, Hala stanowiła obiekt wyjątkowy, posiadając żelbetowe przekrycie o największej rozpiętości na świecie - większe rozmiary osiągały wówczas tylko nieliczne konstrukcje stalowe. Hala ma 42 m wysokości, a nakrywająca ją kopuła 67 m średnicy. Maksymalna szerokość wnętrza Hali wynosi 95 metrów, a dostępna powierzchnia wynosi 133,3 tys. m². Prócz samej centralnej hali w budynku zaplanowano jeszcze 56 innych pomieszczeń wystawienniczych, obszerne okrążające główną salę kuluary, a całość obliczona była na 10 tysięcy osób.
Pionierskie było również podejście Berga do projektowania architektonicznego, projektując Halę skoncentrował się on na wymaganiach funkcjonalnych i kształtowaniu wnętrza w harmonii z systemem konstrukcyjnym, które nadały całości formę. Układ Hali jest w rzucie kolisty, oparty symetrycznie na greckim krzyżu, na którego trzech końcach znajdują się małe hale wyjściowe, a na zachodnim, skierowanym w stronę centrum miasta – dwupoziomowa owalna hala wejściowa. Konstrukcyjnie Hala złożona jest z dwu niezależnych elementów - podstawy w formie układających się w walec łuków, wygiętych w płaszczyźnie podłużnej. Podparcie tych czterech wygiętych stanowią pełniące rolę przypór żebra, tworzące boczne apsydy. Drugą, oddylatowaną i spoczywającą swobodnie na podstawie część stanowi tzw. kopuła, będąca jednak w istocie układem schodzących się promieniście żelbetowych łuków - żeber, opierających się u góry o centralny pierścień ściskany, a u dołu o pierścień rozciągany, wzmocniony stalową wkładką. Układ zadaszenia w formie pierścieniowych tarasów umożliwił zaprojektowanie nad każdym z nich rzędów okien, doświetlających wnętrze hali, tak że światło przenika między żebrami. Mała kopułka wewnątrz pierścienia ściskanego była pierwotnie całkiem przeszklona, stanowiąc rodzaj oculusa, jednak ze względu na problemy z wodoszczelnością po kilku latach ją zabudowano, co nadało zwieńczonemu teraz wizualanie ciężkim zwornikiem wnętrzu charakter ekspresjonistyczny. Konstrukcyjna szczerość i surowość (powierzchnię pozostawiono jako widoczny żelbet) i formalna prostota do dziś wydają się niektórym szokujące.
W celu spojenia stanowiącej wolnostojący obiekt Hali z otoczeniem wpisano ją w zaprojektowany przez Hansa Poelziga większy układ obiektów wystawowych, mający charakter jeszcze z gruntu klasycyzujący i dość typowy dla pierwszych lat XX wieku (pergola, układy osiowe).
Budowę Hali ukończono w grudniu 1912 roku, półtora miesiąca przed zaplanowanym terminem. W trakcie jej budowy wybudowano na otaczających ją terenach liczne inne obiekty wystawowe, w tym Pawilon Czterech Kopuł, Pergolę, obiekty rekreacyjne itp. W Hali umieszczono specjalnie dla niej zaprojektowane u wykonane we Frankfurcie nad Odrą organy o 222 registrach i 16706 piszczałkach, naówczas największe na świecie; obecnie organy te wykorzystywane są w Archikatedrze Wrocławskiej. Wystawa Stulecia i zarazem Hala zostały zainaugurowane wystawieniem sztuki Gerharta Hauptmanna.
 |
 |
Po zakończeniu Wystawy Stulecia tereny wystawowe wokół Hali kilkakrotnie jeszcze rozbudowywano, a w samej Hali również dokonywano pewnych przeróbek i adaptacji (m.in. wejścia głównego i klatek schodowych); autorem tych projektów był najczęściej Richard Konwiarz. Przed II wojną światową Hala, prócz wystaw i przedsięwzięć na mniejszą skalę, kilkakrotnie jeszcze była miejscem wielkich masowych imprez, w tym między innymi publicznych wystąpień najważniejszych funkcjonariuszy NSDAP z Adolfem Hitlerem na czele.
Hala przetrwała wojnę bez poważniejszych uszkodzeń.
Tereny wystawowe wokół Hali oraz ją samą po raz pierwszy po wojnie wykorzystano na większą skalę od lipca do września 1948 na Wystawie Ziem Odzyskanych i podczas towarzyszącego jej (25-28 sierpnia) Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju. W czasach PRL nie przeprowadzono w Hali żadnych poważniejszych prac, które w istotny sposób zmieniłyby jej charakter. Oprócz skucia z filarów hitlerowskich "gap", położenia betonowej posadzki w kuluarach, instalacji centralnego ogrzewania (do tej pory Hala nie była w ogóle ogrzewana), instalacji nagłośnienia i innych podobnych - stosunkowo mało znaczących - prac remontowych lub adaptacyjnych nie wprowadzano w Hali żadnych zmian. Służyła jako miejsce koncertów (występował tu m.in. w latach 60. Marino Marini - m.in. z wykonaniem po polsku piosenki z tekstem Wandy Sieradzkiej "Nie płacz, kiedy odjadę"), imprez sportowych (m.in. XIII Mistrzostwa Europy w koszykówce mężczyzn w 1963 - Polska zajęła wówczas II miejsce), w sali działało też największe w mieście kino ("Gigant"). Jedynie kontekst urbanistyczny Hali zmienił się dość silnie, poprzez odcięcie południowej części terenów wystawowych (zostały przekazane Ogrodowi Zoologicznemu), a zwłaszcza poprzez ustawienie w 1948 na placu przedwejściowym Iglicy, która całkowicie zmieniła statyczny wyraz głównego wejścia Hali.
Po roku 1989 dokonano w Hali pewnych przeróbek: trwający tam kilka miesięcy remont generalny w 1997 obejmował takie zmiany jak plastikowe żaluzje na oknach, tablice ogłoszeniowe, nagłośnienie, przede wszystkim zaś obniżenie o około 1 m poziomu posadzki i wbudowanie przesuwnych trybun oraz rozkładanych boisk (umożliwia zmianę przeznaczenia Hali w zależności od bieżących potrzeb: sportowe, widowiskowe albo targowe). Nowe elementy (białe żaluzje, intensywnie niebieskie siedziska) wyrózniają się silnie z dostojnej szarości wnętrza. W Hali odbywają się większe imprezy targowe, wystawiane bywają także monumentalne przedstawienia operowe (np. "Straszny Dwór" Moniuszki, "Aida", "Trubadur" i "Nabucco" Verdiego, "Walkiria" i "Zygfryd" Wagnera, na 2006 planowany jest Wagnerowski Festiwal Operowy), służyła również przez kilka sezonów jako miejsce rozgrywania pojedynków koszykarskiej ekstraligi drużyny Śląska Wrocław. 31 maja 1997 w czasie szóstej wizyty w Polsce Jan Paweł II poprowadził w Hali Ludowej modlitwę ekumeniczną w ramach kongresu eucharystycznego.