Grzyby psylocybinowe

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Halucynogenne grzyby)
Purpurowy baldachim z okresu dynastii Qing z wzorem z magicznymi grzybami w jednym z muzeów pekińskiego Zakazanego Miasta

Grzyby psylocybinowe lub grzyby halucynogenne („grzybki halucynki” lub „magiczne grzybki”[1]) – grzyby o działaniu psychoaktywnym zawierające związki psychodeliczne, które po spożyciu w małych dawkach wywołują u człowieka głównie zaburzenia percepcji, zmienność myśli lub nastroju, przy zachowanej świadomości i minimalnym wpływie na pamięć czy orientację, natomiast rzadko wywołują prawdziwe halucynacje[1].

Wywierając wpływ na świadomość sprawiają, że czas, przestrzeń, kolory i dźwięk są inaczej odbierane po ich spożyciu[2]). Mogą pojawić się halucynacje wzrokowe, tzn. osoba po ich spożyciu może widzieć rzeczy w rzeczywistości nieistniejące[2], lub doświadczać rzeczy, których nie ma[2]. Grzyby halucynogenne nasilają też odczucia i zmieniają sposób postrzegania własnej osoby i otoczenia[2].

Określenie „grzyby psylocybinowe”, czyli popularna nazwa dla grzybów, które wpływają na świadomość, pochodzi od związku chemicznego – psylocybiny, który występuje w wielu gatunkach zaliczanych do tych grzybów.

Jest to grupa grzybów niebędąca taksonem. Łączy je fakt, że zawierają psychodeliczne substancje psychoaktywne, które wpływają na świadomość, mogą wywoływać halucynacje i prowadzić do przeżycia tzw. doświadczenia psychodelicznego, czyli po angielsku trip[2].

Są stosowane przede wszystkim eksperymentalnie, długotrwałe używanie jest spotykane sporadycznie[3].

Za działanie psychoaktywne odpowiadają dwa związki chemiczne wytwarzane przez te grzyby: psylocybina (głównie odpowiedzialna za efekt działania substancja, która w organizmie ulega przemianie do aktywnej farmakologicznie psylocyny[1]) i psylocyna (obecna w grzybie w mniejszych ilościach[1])[2] oraz w niektórych przypadkach baeocystyna i norbaeocystyna[1], które uważa się za słabiej działające[1].

Nie powodują uzależnienia fizycznego ani psychicznego[2]. Mogą jednak prowadzić do wywołania napadów paniki lub lęku, które sporadycznie mogą być śmiertelne w skutkach[3]. Efekty toksyczne długoterminowe obejmują możliwość pojawienia się tzw. flashbacks[3]. Ich stosowanie łącznie z innymi środkami psychoaktywnymi i alkoholem zwiększa ryzyko działań niepożądanych oraz przykrych doświadczeń psychodelicznych, tzw. bad trip[3] i nie jest zalecane[3]. Stosowanie przez osoby niestabilne psychicznie, pacjentów chorych psychicznie lub osoby genetycznie obciążone ryzykiem zaburzeń psychicznych może prowadzić do ujawnienia lub zaostrzenia takich zaburzeń, np. psychozy[3] i w związku z powyższym jest niewskazane[3]. Absolutnie odradza się prowadzenie samochodu lub obsługiwanie maszyn po ich spożyciu, gdyż stanowi to zagrożenie dla życia[4].

Grzyby o właściwościach halucynogenno-psychodelicznych występują w naturze. Większość z nich to małe, brązowe lub brązowo-żółte grzyby[1], które łatwo pomylić podczas zbierania w lesie z grzybami niezawierającymi psylocybiny, niejadalnymi lub trującymi[1]. Ze względu na morfologiczne podobieństwo do innych gatunków (np. pieczarki dwuzarodnikowej) zdarzają się także niezamierzone przypadki konsumpcji grzybów o właściwościach psychoaktywnych[1]. Cechą charakterystyczną dla rodzaju Psilocybe jest zmiana zabarwienia miąższu grzyba na kolor niebieski lub zielony podczas krojenia lub miażdżenia[1]. W klimacie umiarkowanym, w tym również w Polsce, występuje łysiczka lancetowata.

W Ameryce Południowej i Ameryce Środkowej znane są od tysięcy lat, a ich „magiczny” efekt działania był wykorzystywany podczas obrzędów religijnych jako ułatwiający kontakt z bogami[2].

Termin grzyby halucynogenne odnosi się zwykle do grzybów psylocybinowych (zawierających psylocybinę i psylocynę), choć obejmuje też muchomory zawierające muscymol i kwas ibotenowy (zwykle chodzi o muchomora czerwonego, którego spożycie prowadzi do wystąpienia stanu delirium i towarzyszących mu halucynacji)[1].

Zdarza się, że grzyby sprzedawane jako halucynogenne zostają sfałszowane przez nasączenie zwykłych grzybów konsumpcyjnych substancjami halucynogennymi, tj. LSD i PCP lub innymi[1], albo w ogóle nie zawierają związku halucynogennego[1].

Obecnie trwają badania nad zastosowaniem grzybów psylocybinowych w leczeniu stanów lękowych u pacjentów terminalnie chorych i depresji[5][6][7][8].

Historia[edytuj | edytuj kod]

W Tassili, Algieria odkryto malunki naskalne przedstawiające przypuszczalnie grzyby psylocybinowe oraz przemiane osoby po ich spożyciu. Określono, że powstały one w okresie pomiędzy 9000 a 7000 p.n.e. co potencjalnie czyniłoby je najstarszym etnomykologicznym znaleziskiem dotychczas[9].

Na podstawie datowanych na tysiące lat kamiennych figurek, przedstawiających grzyby z trzonem w formie człowieka lub zwierzęcia i nakryciem w formie kapelusza na głowie[10], które znaleziono podczas wykopalisk archeologicznych w Meksyku i Gwatemali, wyciągnięto wniosek, że najprawdopodobniej już wtedy ludzie stosowali grzyby halucynogenne[11]. Późniejsze badania wykazały, że grzyby halucynogenne były stosowane nie tylko przez Indian meksykańskich, ale także Indian z Ameryki Środkowej i Południowej, a także w innych częściach świata od około 2200 lat[12].

Teonanácatl to nazwa grzybów halucynogennych w języku Azteków[12] i Indian Ameryki Środkowej[11][13]. Pierwsza wzmianka o teonanácatl pochodzi z szesnastowiecznego Kodeksu Florenckiego, spisywanego przez katolickiego księdza Bernardino de Sahagúna[12]. Hiszpańscy kolonizatorzy zakazali Indianom stosowania grzybów halucynogennych podczas rytuałów, lecz rdzennej ludności udało się zachować tę tradycję w tajemnicy przez cztery wieki. Przez cały ten okres nie pojawiały się żadne wzmianki w literaturze naukowej o grzybach halucynogennych, a nawet niektórzy podawali w wątpliwość ich istnienie, jak np. w 1916 roku[12] amerykański botanik William Safford, który uważał, że kronikarze hiszpańscy pomylili grzyba halucynogennego z kaktusem o nazwie pejotl[11].

Łysiczka meksykańska – najbardziej ceniony przez Indian gatunek grzyba halucynogennego, a zarazem najbardziej rozpowszechniony, rośnie na pastwiskach[13]

Dopiero w 1938 roku Amerykanin Richard Schultes, student botaniki, który nie dowierzał wersji Safforda, jakoby Indianie (znani ze znajomości roślin) mogli pomylić grzyba z kaktusem, przywiózł z wyprawy do Meksyku grzyba Teonánacatl, którego udało mu się zidentyfikować podczas badań na uniwersytecie[11][12]. W rok później Schultes opublikował artykuł na temat świętych grzybów meksykańskich[11] pt. Plantae Mexicanae II: The Identification of Teonanacatl, a Narcotic Basidiomycete of the Aztecs[12], zaś następne lata poświęcił odkrywaniu flory w dolinie rzeki Amazonki[11].

Opis indiańskiego rytuału z grzybami halucynogennymi, który ukazał się w czasopiśmie „Life” 10 czerwca w 1957[13] zawdzięczamy nowojorskiemu bankierowi R. Gordonowi Wassonowi – białemu, którego dopuszczono do uczestnictwa w nocnym obrzędzie Indian-Mazateków[11][14], który miał miejsce w meksykańskiej wiosce w 1955 roku[13]. Podczas ceremonii najpierw oddano cześć grzybom halucynogennym, po czym zostały skonsumowane (wolno żute i połknięte)[13]. Reportaż Wassona zapoczątkował rozwój popularności magicznych grzybów na Zachodzie, szczególnie wśród hippisów[11]. Zsyntetyzowano i przeanalizowano związki chemiczne odpowiedzialne za działanie halucynogenne: psylocybinę i psylocynę. Firma Sandoz wypuściła na rynek syntetyczną psylocybinę[11].

Na uniwersytecie Harvarda w latach 60. zostały przeprowadzone eksperymenty z psylocybiną, którymi kierował psycholog Timothy Leary[11].

W 1963 odkryto, że także występująca powszechnie w Europie łysiczka lancetowata zawiera psylocybinę[11].

Kilkanaście lat później w USA w 1976 roku ukazał się podręcznik na temat hodowania grzybów, który stał się bestsellerem. Tym niemniej aż do początku lat 90. grzyby halucynogenne pozostawały trudno dostępne i pojawiały się tylko na nielicznych przyjęciach.

Pierwszy sklep (tzw. smartshop) oferujący świeże grzyby halucynogenne otwarto w Holandii w październiku 1993 roku[11]. Od 1 grudnia 2008 roku sprzedaż i posiadanie grzybów halucynogennych zostały w Amsterdamie zakazane. Przyczyną była seria wypadków, którym ulegli turyści po zażyciu grzybków halucynogennych (tzw. paddo’s)[15].

Gatunki[edytuj | edytuj kod]

Łysiczka lancetowata występuje powszechnie w Europie, zawiera psylocybinę

Grupa grzybów psylocybinowych obejmuje grzyby następujących rodzajów: łysiczki, Conocybe, Copelandia, Gymnopilus, Inocybe oraz kołpaczki[1].

Do najczęściej stosowanych gatunków grzybów halucynogennych należą[2]:

W Polsce najbardziej popularne grzyby psylocybinowe to łysiczki lancetowate.

Stosowanie[edytuj | edytuj kod]

Opakowania z grzybami psylocybinowymi na wystawie w sklepie (tzw. smartshop) w Amsterdamie, w kwietniu 2007

Grzyby psylocybinowe są używane z różnych powodów, np. u ludzi młodych wynika to z chęci eksperymentowania, w innych grupach wiekowych w celach rekreacyjnych lub w związku z zainteresowaniem kulturą lat 60. XX wieku[2]. Mogą być konsumowane świeże lub suszone grzyby, lub ich części. Czasami parzy się z nich „herbatę” lub dodaje do potrawy, albo umieszcza w tabliczce czekolady[4], aby zamaskować nieprzyjemny smak. Po spożyciu efekt halucynogenny pojawia się po około 30 minutach[1] i utrzymuje się od 3 do 7 godzin, przy czym najsilniejsze doznania z reguły występują w pierwszych dwóch godzinach. Po spożyciu grzybów halucynogennych i pojawieniu się ich planowanych lub niezaplanowanych efektów – nie ma możliwości przerwania ich dalszego działania[2]. Ilość związków aktywnych jest inna w każdym egzemplarzu grzyba. W grzybach suszonych związki aktywne są bardziej skoncentrowane. Ta sama niewielka ilość grzyba suszonego może wywierać działanie kilka razy silniejsze niż w przypadku grzyba świeżego tego samego gatunku[2]. Używanie grzybów psylocybinowych ogranicza ich nieprzyjemny smak oraz lekkie nudności, które wywołują[2]. Osoby, które miały przykre doświadczenia po pierwszym zażyciu grzybów psylocybinowych rezygnują z ich ponownego użycia[2].

Efekty działania[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Psylocybina#Działanie.

Doświadczenie psychodeliczne występuje u osoby dorosłej po spożyciu około 4 do 12 miligramów substancji czynnej, przy czym dawka 8 mg może wywoływać u osób wrażliwych, nieprzyjemne, często trudne do opanowania doznania[2]. Trwa od 2 do 6 godzin[2], po czym następuje okres powrotu do „normalności”, trwający także od 2 do 6 godzin[2].

Powtórzenie stosowania grzybów psylocybinowych w odstępie kilkudniowym sprawia, że nie wywołują praktycznie żadnego efektu[2]. Stosowanie grzybów psylocybinowych tylko od czasu do czasu (w dużych odstępach czasu) nie wymaga zwiększania dawki[2]. Efekty wywoływane przez grzyby psylocybinowe zależą od wielu czynników, np. gatunku grzyba, skonsumowanej dawki, masy ciała (przy niższej masie ciała ta sama dawka wywołuje silniejszy efekt) i zawartości żołądka (ta sama dawka zażyta na pusty żołądek daje silniejszy efekt)[2] i mogą być odczuwane jako przyjemne lub złe[2]. Grzyby psylocybinowe oddziałują silniej na kobiety[2].

Czynniki, które mogą przyczynić się do negatywnych odczuć po zażyciu grzybów psylocybinowych[2]:

  • indywidualna nadwrażliwość
  • nieodpowiednie otoczenie
  • za wysoka dawka
  • złe samopoczucie przed zażyciem

Krótkoterminowe efekty psychiczne[edytuj | edytuj kod]

Krótkoterminowe efekty psychiczne po zażyciu dawki grzybów psylocybinowych mogą obejmować[2]:

Do negatywnych efektów psychicznych, które mogą wystąpić po zażyciu dawki grzybów psylocybinowych należą[2]:

  • zdezorientowanie
  • zaniepokojenie
  • poirytowanie
  • utrata samokontroli
  • napady lęku, np. wynikające z przerażających halucynacji
  • zaburzenia urojeniowe, np. paranoja prześladowcza
  • obawa, że doświadczenie psychodeliczne nigdy się nie skończy
  • depresja

Powyższe nieprzyjemne objawy są często określane przez użytkowników jako tzw. bad trip[1] i mogą obejmować także uczucie depersonalizacji, napady paniki i stany zbliżone do psychozy[1].

Efekty fizyczne[edytuj | edytuj kod]

Suszone okazy Psilocybe cubensis z widocznymi niebieskimi przebarwieniami na końcach ogonków, powstałymi w wyniku zmiażdżenia
Psilocybe villarrealiae, Jalisco w Meksyku

Efekty fizyczne po zażyciu dawki grzybów psylocybinowych mogą być przyjemne lub niemiłe i mogą obejmować[1][2]:

Temperatura ciała pozostaje z reguły normalna[1].

Długoterminowe efekty oraz zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

Długoterminowe efekty związane ze stosowaniem grzybów psylocybinowych, to możliwość wystąpienia zaburzeń psychicznych, tj. lęk i psychozy u osób predysponowanych[2].

Inne zagrożenia związane ze stosowaniem grzybów psylocybinowych[2]:

  • ryzyko wynikające z niewłaściwej oceny otaczającej sytuacji
  • pojawienie się napadu paniki, gdy grzyby zadziałają zbyt silnie

Flashbacks[edytuj | edytuj kod]

Efekt flashback oznacza ponowne wystąpienie halucynacji w kilka dni lub tydzień po (nawet jednorazowym) zażyciu grzybów psylocybinowych[3]. Osobom, u których wystąpiły tzw. flashbacks nie zaleca się ponownego stosowania innych psychodelików ani marihuany[16]. Zespół Hallucinogen Persisting Perception Disorder (skrót HPPD) jest bardzo rzadki, ale może utrzymywać się jeszcze przez miesiące lub lata po zażyciu środków halucynogennych[3]. Występuje głównie po stosowaniu LSD, a w mniejszym stopniu po grzybach halucynogennych[3]. W większości przypadków flashbacks pojawiały się u osób z wcześniejszymi zaburzeniami psychiatrycznymi lub u stosujących różne substancje narkotyczne[3].

Uzależnienie[edytuj | edytuj kod]

Stosowanie grzybów psylocybinowych nie prowadzi do rozwoju uzależnienia fizycznego. Uzależnienie psychiczne pojawia się bardzo rzadko i jeżeli dana osoba nie może obejść się bez stosowania grzybów psylocybinowych, to raczej ma to związek z jej osobowością i wynika z chęci doświadczania wrażeń i przeżyć podczas doświadczenia psychodelicznego[2].

Inne czynniki ryzyka związane ze stosowaniem grzybów psylocybinowych[2]
  • możliwość pomylenia grzyba psylocybinowego z gatunkiem trującym podczas zbioru z siedlisk naturalnych
  • łatwość przedawkowania, gdyż po wyglądzie grzyba nie można ocenić zawartości substancji psychoaktywnych plus gatunki grzybów psylocybinowych różnią się między sobą aktywnością; w przypadku przetworów z grzybami nie jest możliwa ocena spożytej ilości
  • możliwość wystąpienia problemów z żołądkiem, wątrobą i nerkami w przypadku przyjęcia zbyt wysokiej dawki
  • nieprzewidywalne w skutkach interakcje z alkoholem lub innymi narkotykami
  • negatywny wpływ na szybkość reagowania, prowadzenie pojazdów mechanicznych i obsługiwanie maszyn (podczas działania odgrywa rolę brawurowe zachowanie, zaś do 5–6 godzin po działaniu utrzymuje się stan niedostatecznej koncentracji i rozkojarzenia)
  • bezwzględne przeciwwskazanie w ciąży (nie zostało zbadane ewentualne działanie teratogenne ani mutagenne[3])
  • przeciwwskazanie dla osób osłabionych (w złej kondycji), chorych na astmę, cierpiących na niedomagania lub choroby serca, wątroby i nerek oraz dla osób zażywających leki
  • przeciwwskazanie dla osób z problemami psychiatrycznymi i poważnymi problemami psychicznymi, dotyczy także tych osób, które w przeszłości miały depresję lub psychozę
  • przeciwwskazanie dla osób w młodym wieku, w przypadku złego doświadczenia psychodelicznego pojawia się m.in. lęk i zaburzenia świadomości, które mogą okazać się groźne dla osób młodych nieznających dobrze siebie

Pierwsza pomoc[edytuj | edytuj kod]

Jeżeli osoba po zażyciu grzybów psylocybinowych przeżywa tzw. złe doświadczenie psychodeliczne, to należy ją uspokoić, rozmawiać z nią, trzymać za ręce, wyjaśnić, że złe doświadczenia miną, zapewnić jej pobyt w bezpiecznym i spokojnym miejscu, starać się odwrócić jej uwagę od efektów, które pojawiły się po spożyciu grzybów, a przede wszystkim nie zostawiać jej samej[2]. Niektórzy uważają, że zjedzenie słodyczy lub dawki witaminy C pomaga zahamować doświadczenie psychodeliczne[2]. Inni zalecają również głębokie oddychanie[16]. Jeżeli sytuacja pogarsza się, staje się niebezpieczna lub uczucie lęku utrzymuje się godzinami, to należy skontaktować się z lekarzem[2].

Postępowanie kliniczne w przypadku bardzo ostrego lęku obejmuje właściwą formę psychoterapii oraz leczenie objawowe, jeżeli zachodzi taka konieczność[16]. Podaje się lek przeciwlękowy lub uspokajający (zaleca się diazepam)[16], przy czym nie istnieją oficjalne wytyczne ze względu na niewystarczającą ilość danych w literaturze naukowej oraz mocno zindywidualizowane objawy, które są zależne od osobniczej wrażliwości pacjenta oraz warunków zewnętrznych[16]. Leki przeciwpsychotyczne powinny zostać użyte tylko wtedy, gdy zawiodły inne sposoby[16] i zaburzenie ma niezwykle ostry przebieg[16]. Wydaje się, że czasami lepiej jest pozwolić na całkowite wydziałanie i usunięcie grzybów z organizmu oraz osiągnięcie stanu katharsis[16].

Status prawny[edytuj | edytuj kod]

We wszystkich państwach Unii Europejskiej grzyby halucynogenne są objęte restrykcjami na mocy odpowiednich ustaw[17].

W Polsce takie grzyby uznawane są za preparaty zawierające psylocynę[18] wymienioną w akcie wykonawczym do Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, jako substancja psychotropowa z grupy I-P[19], której posiadanie, wbrew przepisom ustawy, podlega karze[20]

Eksperymenty medyczne[edytuj | edytuj kod]

Aktualnie psylocybina i psylocyna – aktywne związki obecne w grzybach halucynogennych – nie są stosowane w leczeniu ludzi[1]. W latach 60. XX wieku zostały przeprowadzone eksperymenty psychoterapeutyczne i mistyczne z syntetyczną psylocybiną, produkowaną przez firmę Sandoz pod nazwą Indocybin[1][4]. Od lat 90. XX wieku ponownie są przeprowadzane badania kliniczne nad potencjalnym zastosowaniem w leczeniu trudnych do opanowania schorzeń psychiatrycznych, tj. OCD, przewlekła depresja[21], zespół stresu pourazowego, choroba alkoholowa czy stany lękowe u pacjentów w stanie terminalnym[1][4][22].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Hallucinogenic mushrooms. [w:] Drug profiles [on-line]. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction, 2014-12-15 (ostatnia modyfikacja). [dostęp 2014-12-30].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag Verslavingszorg De tekst afkomstig uit de folder Paddo’s. Uitgave Trimbos Instituut maart 2005. De tekst is totstandgekomen met financiële steun van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Folder informacyjny z marca 2005 roku wydany przez Instytut Trimbos, dotowany przez Ministerstwo Zdrowia (niderl.)[martwy link]
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l Coördinatiepunt Assessment en Monitoring nieuwe drugs: Risicoschatting van psilocine en psilocybine bevattende paddenstoelen (paddo’s) 2007. [dostęp 2009-09-14]. (niderl.).
  4. ↑ a b c d Roel Kerssemakers, Rob Van Meerten, Els Noorlander, Hylke Vervaeke: Drugs en alkohol: gebruik, misbruik en verslaving. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2008, s. 308, 319, 330. ISBN 978-90-313-50599. (niderl.).
  5. ↑ Psychedelic Treatment with Psilocybin Relieves Major Depression, Study Shows [online], Johns Hopkins Medicine Newsroom, 4 listopada 2020 [dostęp 2022-09-04] (ang.).
  6. ↑ Ana Sofia Vargas i inni, Psilocybin as a New Approach to Treat Depression and Anxiety in the Context of Life-Threatening Diseases – A Systematic Review and Meta-Analysis of Clinical Trials, „Biomedicines”, 8 (9), 2020, s. 331, DOI: 10.3390/biomedicines8090331, ISSN 2227-9059, PMID: 32899469, PMCID: PMC7554922 [dostęp 2022-09-04] (ang.).
  7. ↑ Henry Lowe i inni, The Therapeutic Potential of Psilocybin, „Molecules”, 26 (10), 2021, s. 2948, DOI: 10.3390/molecules26102948, ISSN 1420-3049, PMID: 34063505, PMCID: PMC8156539 [dostęp 2022-09-04] (ang.).
  8. ↑ Roland R. Griffiths i inni, Psilocybin produces substantial and sustained decreases in depression and anxiety in patients with life-threatening cancer: A randomized double-blind trial, „Journal of Psychopharmacology”, 30 (12), 2016, s. 1181–1197, DOI: 10.1177/0269881116675513, ISSN 1461-7285, PMID: 27909165, PMCID: PMC5367557 [dostęp 2022-09-04].
  9. ↑ Giorgio Samorini, The oldest representations of hallucinogenic mushrooms in the world (Sahara Desert, 9000-7000 BP), „Integration. Zeitschrift für geistbewegende Pflanzen und Kultur.”, 2/3, 1992, ISSN 0939-4958 [dostęp 2023-04-02] (ang.).
  10. ↑ Aztekium Fascynacja grzybami.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l Jellinek Wat is de geschiedenis van paddo’s? (niderl.).
  12. ↑ a b c d e f Psychoneurocybernauta. psychoneurocybernauta.wordpress.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-01)]. One step beyond – The Sacred Mushroom publikacja z 27 grudnia 2008 (ang.).
  13. ↑ a b c d e Seeking The Magic Mushroom. imaginaria.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-14)]. przedruk oryginalnego artykułu R.G. Wassona z czasopisma „Life” (ang.).
  14. ↑ Aztekium Pierwotne zastosowanie świętych grzybów.
  15. ↑ E-Holandia Mniej incydentów po spożyciu paddo’s wiadomość z 15 lipca 2009.
  16. ↑ a b c d e f g h Drug Abuse and Drug Dependance. W: Allen J. Frances, Robert E. Hales: American Psychiatric Association – Annual Review Vol.5. American Psychiatric Press, 1986, s. 217, 218. ISBN 0-88048-241-9. [dostęp 2009-09-14]. (ang.).
  17. ↑ Legal status of hallucinogenic mushrooms. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA). [dostęp 2015-06-14].
  18. ↑ Wyrok Sądu Rejonowego w Środzie Śląskiej. orzeczenia.srodaslaska.sr.gov.pl, 2015. [dostęp 2015-06-14].
  19. ↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 1665.
  20. ↑ Dz.U. z 2020 r. poz. 2050.
  21. ↑ FDA approves magic mushrooms depression drug trial, „Newsweek”, 23 sierpnia 2018 [dostęp 2018-09-29] (ang.).
  22. ↑ Stephen Ross i inni, Rapid and sustained symptom reduction following psilocybin treatment for anxiety and depression in patients with life-threatening cancer: a randomized controlled trial, „Journal of Psychopharmacology”, 30 (12), 2016, s. 1165–1180, DOI: 10.1177/0269881116675512, ISSN 0269-8811, PMID: 27909164, PMCID: PMC5367551 [dostęp 2018-09-29] (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Grzyby_psylocybinowe&oldid=71523142”