Hej, sokoły

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Maciej Kamieński (1734–1821), kompozytor pieśni
Kozacka dziewczyna, mal. Serhij Wasylkiwski, ok. 1900 r.

Hej, sokoły, pierwotny tytuł Żal[1] (również znane jako Żal za dziewczyną, Żal za Ukrainą, Na zielonej Ukrainie, Ukraina) – polska pieśń skomponowana przez Macieja Kamieńskiego[1][2][3], twórcę oper i wodewilów, w tym sztuki Nędza uszczęśliwiona z 1778 roku, uważanej za pierwszą polską operę. Pieśń (bez dodanego później refrenu) pochodzi prawdopodobnie z jednego z dzieł scenicznych Kamieńskiego lub została napisana jako samodzielny utwór wokalny[2]. Nie jest znany autor tekstu, lecz wiadomo, że libretta do utworów Kamieńskiego pisali tacy poeci jak Franciszek Bohomolec, Wojciech Bogusławski, Julian Ursyn Niemcewicz czy Hugo Kołłątaj[1].

W przeszłości podawano jako autora pieśni Tomasza Padurę[4][5][6], polsko-ukraińskiego poetę i kompozytora żyjącego w XIX wieku. Ballada jednak nie znajduje się w żadnym z czterech zbiorów z utworami Padury. Również żaden znawca twórczości Padury nie potwierdza jego autorstwa pieśni[7]. Według innej opinii, również niepotwierdzonej, autorem tekstu miał był Józef Bohdan Zaleski[3], XIX-wieczny poeta, przedstawiciel ukraińskiej szkoły polskiego romantyzmu.

Treść[edytuj | edytuj kod]

Kozacy zaporoscy na ukraińskim stepie, mal. Serhij Wasylkiwski, ok. 1890 r.
Kozak i dziewczyna u studni, mal. Józef Brandt, 1875 r.
Ułani na patrolu, mal. Czesław Wasilewski, I poł. XX w.
Ułan i wiejska dziewczyna, mal. Stanisław Bagieński, 1936

W śpiewnikach z połowy XIX wieku oprócz tęsknoty za pozostawioną w dalekim kraju dziewczyną, śpiewano o tęsknocie „za zieloną Ukrainą”, co wpisywało piosenkę w ówczesny nurt romantycznej fascynacji Ukrainą i Kozaczyzną, obecny w polskiej literaturze i muzyce[2][8].

Charakter kresowej ballady nadaje piosence spopularyzowana w XX wieku zwrotka, która wyjaśnia, że dziewczynę i zieloną Ukrainę żegna kozak lub ułan (w zależności od wersji), który rusza konno „znad Czarnej Wody”, czyli znad Morza Czarnego, w daleką podróż do obcego kraju[9][10][11].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwotnie pojawia się pod tytułem Żal, żal za jedyną lub Żal za Ukrainą w polskich śpiewnikach z drugiej połowy XIX wieku[2][8][12] oraz z początku XX wieku[13][14].

Zachowały się również dwa zapisy dźwiękowe pieśni z początków XX wieku[3]: w wykonaniu śpiewaka Witolda Szellera (1880-1929) na płycie Beka-Grand-Płyta, nr kat. 16472 (nieustalony rok) oraz w wykonaniu śpiewaka Jana Sterna (1867-1949) na płycie Syrena Rekord, nr kat. 8085, z 1908 roku[15]. Oba wykonania różnią się nieznacznie tekstem, tempem i melodią od współczesnych wersji. Nie zawierają zwrotki Hej, sokoły..., a rolę refrenu pełni zwrotka zaczynająca się od słów Żal, żal za dziewczyną...[3].

Według ustaleń Zbigniewa Adrjańskiego refren zaczynający się od słów Hej, sokoły jest późniejszym dodatkiem[9][1]. Tekst refrenu występuje dopiero w harcerskim śpiewniku z ok. 1917 roku[16], natomiast melodia refrenu została zapisana w śpiewniku harcerskim Nad Olzą z 1937 roku[17]. W obu publikacjach nie jest podany autor tekstu ani melodii refrenu.

Ballada stała się popularna na początku XX wieku wśród polskich harcerzy i sokolników, a później także wśród żołnierzy, zwłaszcza w czasie wojny polsko-bolszewickiej[9]. Na Ukrainie traktowana jest jako „ukraińska pieśń ludowa”[18]. Pieśń śpiewana jest również jako utwór tradycyjny po białorusku[19]. W Polsce śpiewana była jako piosenka turystyczna i harcerska, a obecnie jako popularny utwór weselny[10].

Wykonawcy i covery[edytuj | edytuj kod]

Polska[edytuj | edytuj kod]

Od lat 90. XX wieku, wraz z wzrostem popularności w Polsce muzyki disco polo i tzw. muzyki biesiadnej, utwór wykorzystywany był przez szereg mniej lub bardziej znanych wykonawców, wśród których byli m.in. Maryla Rodowicz[20], Krzysztof Krawczyk[21], Bayer Full[22], Boys[23] i wiele innych. Stał się również stałym elementem polskich tradycyjnych wesel[24].

W pierwszych dekadach XXI wieku piosenka jest również interpretowana przez wykonawców różnych gatunków nawiązujących w swojej twórczości do muzyki folkowej[25][26][27][28][29].

Ukraina[edytuj | edytuj kod]

Na Ukrainie piosenkę wykonywali między innymi zespół Tercja Pikardyjska[30], Ołeh Skrypka[31], Wołodymyr Werminski[32] czy zespoły Zornaja Nicz[33], Brunettes Shoot Blondes[34] i Chumatskyi Shlyah[35]. Pieśń wykonuje, również po polsku, podczas swoich występów Narodowy Chór Ukrainy im. G. Wierowki[36][37]. Popularna ukraińska grupa pop i dance Mirami w 2019 roku nagrała swoją wersję Sokołów zarówno po ukraińsku, jak i po polsku[38][39]. Wykonania zespołu Mirami zyskały popularność również w serwisie TikTok[40]. W 2021 roku swoją ambientową interpretację przedstawiła grupa Mavka[41].

Wersje polsko-ukraińskie[edytuj | edytuj kod]

Pojawiły się również wykonania łączące wersję polską i ukraińską[42][43]. Piosenka stała się na powrót popularna po rosyjskiej agresji na Ukrainę w 2022 roku, stając się symbolem wsparcia Ukrainy przez polskie społeczeństwo oraz bliskości kulturowej obu narodów[44][45][46][47]. Jako wyraz wdzięczności za polskie wsparcie w czasie wojny dwujęzyczne wersje nagrali ukraińscy wykonawcy, min. Tercja Pikardyjska[48][49] i piosenkarka Eileen[50].

Białoruś[edytuj | edytuj kod]

Na Białorusi grupa Zenon wykonała piosenkę po białorusku w wersji: Hej, Litwiny... (dwie wersje)[51][52].

Słowacja i Czechy[edytuj | edytuj kod]

W roku 2015 popularność na Słowacji zyskało wykonanie po polsku piosenki przez grupę Kollárovci (do końca 2020 osiągnęło ponad 9 milionów odsłon na Youtube)[53].

W czerwcu 2017 ukazało się nagranie piosenki w języku słowackim wykonane przez rockowy zespół IMT Smile z udziałem wokalisty Ondreja Kandráča, które promowało film Linia (słow. Čiara)[54]. Piosenka okazała się najpopularniejszym przebojem lata 2017 roku na Słowacji[55][56]. Zajęła pierwsze miejsce na liście przebojów najpopularniejszej słowackiej rozgłośni Rádio Expres[57]. Na serwisie Youtube piosenka osiągnęła (do września 2021 roku) ponad 20 milionów odsłon i dodatkowo ponad 7,5 miliona odsłon wykonanie live na kanale Radia Expres[58].

W 2020 utwór na swojej płycie wykonał również słowacki wykonawca Ján Hruška[59].

Wykonanie IMT Smile stało się również popularne w Czechach, gdzie krótko potem pojawiły się wersje z czeskim tekstem[60][61].

Litwa[edytuj | edytuj kod]

Piosenka zyskała również popularność na Litwie[62]. W styczniu 2021 swoją wersję piosenki nagrała litewska piosenkarka polskiego pochodzenia Katažina Zvonkuvienė[63].

Rosja[edytuj | edytuj kod]

Tekst śpiewany jest również po rosyjsku[64]. Po polsku wykonuje go wojskowy Chór Aleksandrowa[65][66]. W lipcu 2022 piosenkę po ukraińsku nagrała rosyjska piosenkarka i gwiazda serwisu TikTok Kira Shine[67][68].

Kanada[edytuj | edytuj kod]

W lutym 2023 częściowo przetłumaczoną wersję piosenki nagrał kanadyjski zespół folk punk rockowy The Dreadnoughts[69].

W filmie[edytuj | edytuj kod]

  • Piosenka pojawiła się w pierwszym odcinku serialu Dorastanie z 1987 roku (akcja dzieje się w 1972 roku)[70].
  • Melodia Na zielonej Ukrainie została wykorzystana kilkukrotnie w filmie Jerzego Hoffmana Ogniem i mieczem z 1999 roku[71].
  • Piosenka w słowackim wykonaniu rockowym zespołu IMT Smile pojawiła się również w ukraińsko-słowackim filmie Linia (słow. Čiara, ukr. Межа) z 2017 roku[72].

Tekst[edytuj | edytuj kod]

Tekst pierwotny[edytuj | edytuj kod]

Najstarsza wersja tekstu ustalona przez Zbigniewa Adrjańskiego[73][9]:

Żal
Żal, żal za jedyną,

Ukochaną mą dziewczyną,
Oj, żal za mojemi,
Za oczkami czarownemi.

Przepióreczka moja mała,
Ona biedna tam została,
A ja tutaj w obcej stronie
Dniem i nocą tęsknię do niej.

Oj, żal za jedyną,
Ukochaną mą dziewczyną,
Oj, żal za mojemi
Za oczkami czarownemi.

Żal, żal za jedyną,
Za hołubką, za dziewczyną,
Żal, żal, serce boli
Nie ma mojej złotej doli.

Jeszcze wina, jeszcze grajcie,
A jak umrę pochowajcie
Tam daleko, przy dziewczynie,
Przy jedynej, w mej krainie.

Oj, żal za jedyną
Za kochaną, za dziewczyną,
Oj, żal, serce boli,
Szkoda mojej złotej doli.

Tekst współczesny[edytuj | edytuj kod]

Tekst polski Tekst ukraiński Tekst białoruski
Hej, tam gdzieś znad Czarnej Wody[74]

Wsiada na koń kozak [lub: ułan] młody.
Czule żegna się z dziewczyną,
Jeszcze czulej z Ukrainą.

Chór:
Hej, hej, hej sokoły
Omijajcie góry, lasy, (pola,) doły.
Dzwoń, dzwoń, dzwoń dzwoneczku,
Mój stepowy skowroneczku.

Hej, hej...

Wiele dziewcząt jest na świecie,
Lecz najwięcej w Ukrainie.
Tam me serce pozostało,
Przy kochanej mej dziewczynie.

(Chór)

Ona biedna tam została,
Przepióreczka[75] moja mała,
A ja tutaj w obcej stronie
Dniem i nocą tęsknię do niej.

(Chór)

Żal, żal za dziewczyną,
Za zieloną Ukrainą,
Żal, żal serce płacze,
Już jej więcej nie zobaczę.

(Chór)

Jak na łąkach kwitną wieńce
tak na licach jej rumieńce
a w oczętach taka siła
że mi w głowie zawróciła.

(Chór)

Pędź, pędź czwórko siwa
kędy moja czarnobrywa
leć, leć między sosny
gdzie krajobraz wiecznej Wiosny.

(Chór)

Wina, wina, wina dajcie,
A jak umrę pochowajcie
Na zielonej Ukrainie
Przy kochanej mej dziewczynie.

(Chór)

 Гей, десь там, де чорні води[76],

Сів на коня козак молодий.
Плаче молода дівчина,
Їде козак з України.

Приспів:
Гей! Гей! Гей, соколи!
Оминайте гори, ліси, доли.
Дзвін, дзвін, дзвін, дзвіночку,
Степовий жайвороночку

Гей! Гей! Гей, соколи!
Оминайте гори, ліси, доли.
Дзвін, дзвін, дзвін, дзвіночку,
Мій степовий дзвін, дзвін, дзвін

Жаль, жаль за милою,
За рідною стороною.
Жаль, жаль серце плаче,
Більше її не побачу.

(Приспів)

Меду, вина наливайте
Як загину поховайте
На далекій Україні
Коло милої дівчини.

(Приспів)

Гей, десь там, де чорні води
Сів на коня козак молодий
Плаче молода дівчина
Їде козак з України

(Приспів)

Гэй, над рэчкай, над чарненькай

Сядлаў коня казачэнька,
Развітаўся ён з дзяўчынай,
Ды з каханай Украінай.

прыпеў:
Гэй, гэй, гэй саколы,
Абмінайце горы, лясы, долы.
Звон, звон, звон званочак,
Мой стэповы жаўраночак.

(прыпеў)

Жаль, жаль, па дзяўчыне,
Па зялёнай Украіне.
Жаль, жаль, сэрца плача,
Жаль, бо ён яе не ўбачыць.

(прыпеў)

Засталася ў любым краі
Перапёлачка малая,
А я тут, мне на чужбіне
Ад растання сэрца стыне.

(прыпеў)

Мёду, мёду, мёду дайце,
А памру, дык пахавайце,
На зялёнай Украіне,
Пры каханай мне дзяўчыне.

Гэй, гэй, гэй саколы,
Абмінайце горы, лясы, долы.
Звон, звон, звон званочак,
Мой стэповы жаўраночак, звонь.

Inne wersje[edytuj | edytuj kod]

Hej, sokoly
wyk. IMT Smile, sł. Vladimír Puchala[54]
język słowacki 		Літвіны (Litwini)
wyk. i sł. Zenon[51]
język białoruski
V dobrom aj v zlom budeš moja

Rany tie sa s tebou zhoja
Keď je slnko, keď je zima
Ty si moja domovina

Refrén:
Hej, hej, hej, hej, sokoly
Z výšky hľadia na to všetko, čo nás bolí
Zvoň, zvoň, zvoň nad krajinou
Rozliehaj sa letom, zimou

Láska moja, kraj môj drahý
Tu sme boli chlapci malí
Raz ma nájdeš pod tou hlinou
Letia vtáci nad krajinou

(refrén)

Hej, des tam, de čorni vody
Siv na koňa kozak molody
Plače moloda divčina
Jide kozak z Ukrajiny

(refrén)

 Дзесьці там ля роднай хаты

Ускочыў на каня гусар крылаты
Развітаўся з татам з мамай
Ды прыгажуняю Святланай

Рэфрэн:

Гэй, гэй, гэй, Літвіны

Амінайце пушчы ды нізіны
Грай, Грай, Грай званочак
Мой сінявокі сакалочак

Вее, вее,вее, вее вецер
Раскідала нас па белым свеце
Сэрца б'ецца на Радзіму рвецца
На момант спыніцца і зноў заб'ецца

(Рэфрэн)

Ой дарожка доўгая да дому
За Вялікае Княства за Карону
Пераможам ворагаў спакусы
Мы ж Літвіны, Мы ж Беларусы


(Рэфрэн)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Żal - Utwory - Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki [online], bibliotekapiosenki.pl [dostęp 2021-01-12].
  2. ↑ a b c d Maciej Kamieński, Żal za Ukrainą : piosnka przypisana Wandzie Pudłowskiej, polona.pl, 1875 [dostęp 2021-01-12].
  3. ↑ a b c d Żal za Ukrainą : pieśń - Stare Melodie [online], Stare Melodie - przecudny zgrzyt ze starych płyt [dostęp 2021-01-25] (pol.).
  4. ↑ Listy Tymko Padury, poety polsko-ukraińskiego z 12 III 1841 roku i 26 VIII 1845 roku – Katalog Skarbów – Skarby Dziedzictwa Narodowego – Polska.pl
  5. ↑ Hej, sokoły! Upamiętnienie Tomasza Padury [online], kuriergalicyjski.com [dostęp 2021-01-12].
  6. ↑ Upamiętnienie autora piosenki „Hej, sokoły”, Słowo Polskie, Winnica, lipiec 2016 nr 7 (48), s.1
  7. ↑ Богдан Гальчак, Ольга Харчишин, Звідки прилетіли «соколи»? Рефлексії над генезою популярної пісні [online], uamoderna.com [dostęp 2021-01-12] (ukr.).
  8. ↑ a b Śpiewnik polski. T. 4. Lwów: Księgarnia polska, 1879, s. 69.
  9. ↑ a b c d Zbigniew Adrjański: Złota księga pieśni polskich. Warszawa: Bellona, 1994, s. 364. ISBN 978-83-11-12168-3.
  10. ↑ a b Hej, Sokoły - pieśń, tekst, wykonanie, polskatradycja.pl
  11. ↑ HEJ UKRAINA, przewodnicy.tychy.pl/spiewnik
  12. ↑ Pieśni polskie używane na Górnym Śląsku. Józef Gallus (red.). T. Z. 10. Bytom: nakł. Wydawnictwa "Katolika", 1895, s. 36–37.
  13. ↑ Bukiet pieśni światowych .... Józef Chociszewski (red.). Poznań: J.Leitgeber, 1901, s. 118–119.
  14. ↑ Polski Śpiewnik. Zawierający 286 pieśni i śpiewów.... T. 1. Cieszyn: nakł. Edwarda Feitzingera, ok. 1915, s. 381–382.
  15. ↑ Jan Sztern Żal za Ukrainą, Youtube, 21 lutego 2014
  16. ↑ Henryk Śniegocki: Piosenki harcerskie. Poznań: Komisja Dostaw Harcerskich, 1917, s. 109.
  17. ↑ Nad Olzą : śpiewniczek młodzieży harcerskiej. Eugeniusz Fierla (oprac.). Harcerstwo Polskie w Czechosłowacji, 1937, s. 17.
  18. ↑ ГЕЙ, СОКОЛИ — українська народна пісня, proridne.com
  19. ↑ "Гэй саколы" на беларускай мове, tekstovoi.ru
  20. ↑ Płyta Marysia Biesiadna, Oficjalna strona Maryli Rodowicz
  21. ↑ Hej sokoly Krzysztof Krawczyk, Youtube, 18 czerwca 2008
  22. ↑ Bayer Full - Hej Sokoły, Youtube, 6 lutego 2009
  23. ↑ Boys - Hej Sokoły, Youtube, 30 stycznia 2014
  24. ↑ Hej Sokoły, Śpiewnik Weselny
  25. ↑ Hej Sokoly - AnnaLu & Shavez, Youtube, 25 sierpnia 2016
  26. ↑ " Hej Sokoły" Ukraina cover kapela góralska Sarpacka, Youtube, 8 maja 2014
  27. ↑ Hej Sokoły - REDLIN, Youtube, 18 września 2018
  28. ↑ KATAŽINA Hej Sokoly, Youtube, 15 stycznia 2021
  29. ↑ Beer Bear - Na Zielonej Ukrainie (Hej Sokoly!), Youtube, 24 sierpnia 2013
  30. ↑ Піккардійська терція. ГЕЙ, СОКОЛИ, Youtube, 21 lipca 2014
  31. ↑ Олег Скрипка «Гей, соколи». Українська інтерпретація саундтреку стрічки «Межа»., Youtube, 20 września 2017
  32. ↑ Володимир Вермінський, pisni.org.ua
  33. ↑ Гурт "Зоряна ніч", pisni.org.ua
  34. ↑ Brunettes shoot blondes - Hej sokoly - UA/SVK version, Youtube, 2 sierpnia 2017
  35. ↑ CH.SH - Gey Sokoly. [dostęp 2021-09-15].
  36. ↑ XXX FORUM HUMANUM MAZURKAS-Narodowy Chór Ukrainy im. „G.G.Wierowki”- „Hej Sokoły”, Youtube, 14 grudnia 2017
  37. ↑ 10 "Hej Sokoły” "Гей соколи”-Дмитро Цимбал Ukraińsko-Polska pieśń ludowa -45 Forum Humanum Mazurkas. [dostęp 2022-07-09].
  38. ↑ Mirami - Соколи (Lyric Video), Youtube, 29 marca 2019
  39. ↑ Mirami - Sokoly (Lyric Video), Youtube, 5 kwietnia 2019
  40. ↑ Filmy oznaczone hashtagiem #соколи na TikTok [online], TikTok [dostęp 2022-07-08] (pol.).
  41. ↑ Mavka - Гей, соколи!. [dostęp 2021-03-20].
  42. ↑ Себі Зис & Марічка Соколи - Mr Sebii & Marichka Sokoły - Official of Ukraina- Слава України. [dostęp 2022-07-08].
  43. ↑ Hej Sokoły! - Гей, соколи! by Łukasz Walda. [dostęp 2022-07-09].
  44. ↑ Redakcja, "Wojna pokazała kto nam brat". Te słowa są prawdziwe i szczere. Nowa wersja pieśni "Hej sokoły" w wersji ukraińsko-polskiej [online], Gazeta Lubuska, 9 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-08] (pol.).
  45. ↑ Polsko-ukraińska pieśń "Hej sokoły" uwieńczyła koncert artystów z Ukrainy [online], leszno24.pl [dostęp 2022-07-08] (pol.).
  46. ↑ Telewizja Polska S.A, Wrocław: muzyczne spotkanie Polaków i Ukraińców w szkole na Stabłowicach [online], wroclaw.tvp.pl [dostęp 2022-07-08] (pol.).
  47. ↑ Radio Łódź, Koncert "Solidarni z Ukrainą" w kościele Podwyższenia Krzyża Świętego w Opocznie [online], Radio Łódź [dostęp 2022-07-08] (pol.).
  48. ↑ Redakcja, Nowa wersja "Hej, sokoły" Tercji Pikardyjskiej. To z wdzięczności dla Polaków [online], Przemyśl Nasze Miasto, 19 kwietnia 2022 [dostęp 2022-07-09] (pol.).
  49. ↑ Pikkardiyska Tertsiya Hej, sokoly!. [dostęp 2022-07-09].
  50. ↑ 🇺🇦 🇵🇱 Гей, соколи! / Hej, sokoły! – Ukrainian/Polish folk song. [dostęp 2022-07-09].
  51. ↑ a b Zenon - Літвіны, Litviny, Litwiny. [dostęp 2021-09-15].
  52. ↑ Zenon - Літвінка, Litvinka, Litwinka (+ тэкст і акорды). [dostęp 2021-09-15].
  53. ↑ KOLLÁROVCI- Sokoly (Oficiálny videoklip 9/2015) Youtube, 4 września 2015
  54. ↑ a b I.M.T. Smile - Hej, Sokoly! (pieseň k filmu Čiara) ft. Ondrej Kandrac, Youtube, 20 czerwca 2017
  55. ↑ "Hej, sokoły" podbijają Słowację! [online], www.rmf24.pl [dostęp 2021-01-12] (pol.).
  56. ↑ admin, „Hej, sokoły” – polskie, słowackie czy ukraińskie? [online], Polonia.sk, 10 października 2017 [dostęp 2021-01-12] (słow.).
  57. ↑ Najhranejšie hity, Rádio Expres
  58. ↑ IMT Smile a Ondrej Kandráč - Hej, Sokoly! (Expres Live), Youtube, 15 czerwca 2017
  59. ↑ CD | Ján Hruška [online] [dostęp 2021-09-13] (słow.).
  60. ↑ KANTOŘI: Hej, sokoli!, Youtube, 3 stycznia 2019
  61. ↑ Nahoře - Hej, sokoli!, Youtube, 12 stycznia 2020]
  62. ↑ Wilno: na polskich weselach Hej, Sokoły i Enej konkurują z rosyjskim popem, kresy.wm.pl, 2014-09-29
  63. ↑ Katarzyna Zvonkuvienė przedstawia nową wersję piosenki „Hej, sokoły”!, zw.lt, 15 stycznia 2021
  64. ↑ Sing with DK - Эй, соколы! - Hej Sokoły in Russian. [dostęp 2022-07-09].
  65. ↑ Хэй, соколы - Hej, sokoły. [dostęp 2022-07-09].
  66. ↑ Chór Alexandrowa Natalia Moskvina Hej sokoły. [dostęp 2022-07-09].
  67. ↑ Kira Shine, Соколи [online], www.tiktok.com [dostęp 2022-07-09].
  68. ↑ Kira Shine - «Соколи» (&Geeflowcl) Official video [2022 PREMIERE]. [dostęp 2022-07-09].
  69. ↑ Hej Sokoły (Żal za Ukraina), by The Dreadnoughts [online], The Dreadnoughts [dostęp 2023-02-21] (ang.).
  70. ↑ Dorastanie - odc. 1/7 – 1972 [online], VOD Tvp.pl [dostęp 2021-09-13] (pol.).
  71. ↑ FilmMusic.pl - muzyka filmowa, soundtrack, ost, biografia, kompozytor, partytura, score [online], filmmusic.pl [dostęp 2021-01-13].
  72. ↑ Hej Sokoły po słowacku - Linia (2017) – Forum - Filmweb [online], www.filmweb.pl [dostęp 2021-01-13].
  73. ↑ Żal - Utwory - Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki [online], bibliotekapiosenki.pl [dostęp 2021-01-12].
  74. ↑ Chodzi o Morze Czarne
  75. ↑ W niektórych wersjach: Jaskółeczka
  76. ↑ Чорне море

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hej,_sokoły&oldid=73175000”