Helena znojemska

Helena Znojemska (urodzona około 1141 roku - zmarła pomiędzy 1202 a 1206 rokiem), księżna krakowska i sandomierska w latach około 1161 - 1194 oraz mazowiecka w latach 1186-1194, regentka w księstwach krakowskim, sandomierskim i mazowieckim w imieniu małoletnich synów Leszka Białego i Konrada Mazowieckiego w latach 1194-1199/1200.

Helena była córką Konrada II, drobnego księcia dzielnicowego, panującego w morawskim Znojmie, pochodzącego z rodu Przemyślidów i Marii, córki wielkiego żupana serbskiego Urosza. Do początków dwudziestego wieku na skutek błędu Jana Długosza, który wydedukował jej pochodzenie na podstawie rusko brzmiącego imienia, uważano ją za córkę księcia halickiego. Z kroniki Wincentego Kadłubka jednoznacznie jednak wynika, że bratem księżniczki był Konrad II Otto Przemyślida.

W bliżej nieznanym roku, zapewne około 1161, poślubiła najmłodszego syna Bolesława III Krzywoustego, Kazimierza II Sprawiedliwego (stało się to prawdopodobnie tuż po powrocie Kazimierza z niewoli Fryderyka Barbarossy). Z małżeństwa tego doczekała się sześciorga dzieci: nieznanej z imienia córki, późniejszej małżonki księcia czernihowskiego i kijowskiego, zmarłych w młodym wieku Kazimierza, Bolesława i Adelajdy oraz późniejszych panujących książąt Leszka Białego i Konrada Mazowieckiego.

5 maja 1194 roku, zapewne w wyniku zawału serca, zmarł mąż Heleny, Kazimierz Sprawiedliwy, pozostawiając dwóch nieletnich synów. Rządy regencyjne w Małopolsce i na Mazowszu objęła Helena razem z biskupem krakowskim Pełką i wojewodą krakowskim Mikołajem.

Rządy Heleny do spokojnych nie należały, gdyż władzy małoletnich książąt zagrażał pozbawiony tronu krakowskiego przez Kazimierza jego starszy brat, Mieszko III Stary (zobacz: bitwa nad Mozgawą). Krwawe zapasy pomiędzy stronnictwem Kazimierzowiców i Mieszka trwały do 1198 roku, kiedy to regentka wypracowała porozumienie z księciem wielkopolskim, na mocy którego Mieszko miał odzyskać Kraków, w zamian za co oddawał synom Kazimierza zagarnięte wcześniej Kujawy. Samodzielną władzę nad ojcowizną Leszek Biały objął prawdopodobnie w 1199 lub 1200 roku. O wielkim zmyśle politycznym i inteligencji Heleny świadczą słowa zapisane w kronice Wincentego Kadłubka, który na pewno znał księżną osobiście. Według kronikarza Helena była "kobietą mądrą ponad mądrość kobiecą". Księżna biła własne monety z legendą ALENA DVCTRIX.

Helena Znojemska zmarła pomiędzy 1202 a 1206 rokiem, doczekawszy się najprawdopodobniej powtórnego objęcia tronu krakowskiego przez syna po śmierci Mieszka III Starego i krótkim epizodzie panowania jego potomka Władysława III Laskonogiego. Jan Długosz podaje, że żyła jeszcze 24 grudnia 1212. Jednak nie jest to prawda.