Henryk Lubomirski

Henryk Lubomirski
	; Henryk Lubomirski, miniatura Josepha Kreutzingera, ok. 1797
	; Szreniawa bez Krzyża
Rodzina	Lubomirscy herbu Szreniawa bez Krzyża
Data i miejsce urodzenia	15 września 1777 ; Równe
Data i miejsce śmierci	20 października 1850 ; Drezno
Ojciec	Józef Lubomirski (1749–1817)
Matka	Ludwika Sosnowska
Żona	Teresa Czartoryska, c. Józefa Klemensa
Dzieci	Dorota Lubomirska; Izabela Maria Lubomirska; Jadwiga Julia Wanda Lubomirska; Jerzy Henryk Lubomirski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Henryk Ludwik Lubomirski herbu Szreniawa bez Krzyża (ur. 15 września 1777 w Równem, zm. 20 października 1850 w Dreźnie) – działacz polityczny, kurator literacki, mecenas sztuki, założyciel Muzeum Książąt Lubomirskich we Lwowie i ordynacji przeworskiej, komandor maltański od 1800 roku^[1].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Decydujący wpływ na jego wychowanie miała daleka ciotka Izabela z Czartoryskich Lubomirska (1736-1816), która mając tylko córki otoczyła przybranego syna przesadną opieką. Od 1783 towarzyszył jej w podróżach po Europie, gdzie zasłynął z wyjątkowej urody. Jego portrety stworzyli wybitni artyści epoki (Antonio Canova, Élisabeth Vigée-Lebrun, Maria Cosway)^[2]. Podczas pobytu w Paryżu w latach 1785–1789 jego nauczycielem był Scipione Piattoli. Następnie w Łańcucie i Wiedniu jego opiekunami byli w latach 1791–1796 Simon Antoine Jean L’Huillier i Gotfryd Ernest Groddeck^[2].

W 1802 Izabela Lubomirska obdarowała go świeżo zakupionymi dobrami przeworskimi. Dzięki jej wpływom zdobył silną pozycję na dworze Habsburgów w Wiedniu. Od 1796 był kawalerem maltańskim^[3], a od 1795 szambelanem. W 1809 po wkroczeniu na teren Galicji wojsk Księstwa Warszawskiego został powołany przez ks. Józefa Poniatowskiego na prezesa Urzędu Administracyjnego obwodu krakowskiego. W latach 1810–1813 prefekt departamentu krakowskiego^[4]. W tym czasie ufundował jedną kompanię piechoty dla armii Księstwa. Został członkiem loży wolnomularskiej Przesąd Zwyciężony w 1813 roku^[5].

Po 1815 powrócił na stałe do Galicji, gdzie w 1817 r. wszedł do Stanów Galicyjskich z grona magnatów. Za jego życia pałac przeworski stał się jednym z centrów życia towarzyskiego i kulturalnego ówczesnej Galicji^[2].

Odziedziczywszy w 1818 po śmierci Izabeli Lubomirskiej jej pałac w Wiedniu z cenną biblioteką i kolekcją dzieł sztuki, a także część zbiorów artystycznych z Łańcuta, przeniósł te zbiory do Przeworska. Zbiory te dzięki zakupom znacznie poszerzył tworząc tu ważny ośrodek muzealny. M.in. gromadził broń, medale, numizmaty i pamiątki historyczne oraz cenne druki i rękopisy. Wraz z Józefem Maksymilianem Ossolińskim został współtwórca Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. W 1823 zawarli umowę w której zgodził się na włączenie swoich zbiorów do fundacji Ossolińskich pod warunkiem przyznania jego rodzinie dziedzicznej kuratorii literackiej nad Zakładem i wyodrębnienia zbiorów w postaci Muzeum książąt Lubomirskich. W 1826 umowa została zatwierdzona przez Stany Galicyjskie^[2]. W 1829 w związku z tym rozpoczął przebudowę gmachu bibliotecznego we Lwowie. Autor kilku prac, m.in. Zbioru widoków celniejszych ogrodów polskich, Lwów 1827.

Po wybuchu powstania listopadowego wszedł do tzw. Komitetu Krasickiego mającego finansowo i dyplomatycznie wesprzeć Rząd Narodowy ze strony Galicji. Pozostając w kontakcie z ks. Adamem Czartoryskim I wykorzystując swoje rozległe stosunki starał się o poparcie dla powstania ze strony Austrii, W tym czasie sfinansował także Legię Nadwiślańską. Po upadku powstania znalazł się na pod nadzorem policji, jednak udało mu się zapobiec grożącej rekwizycji zbiorów muzealnych. Po długotrwałym śledztwie w 1837 cesarz Ferdynand zwolnił go od odpowiedzialności za kolportowanie tajnych druków. Od lat 40. dotknięty chorobą, w 1847 przekazał nadzór nad Zakładem Ossolińskim swemu synowie Jerzemu Henrykowi^[2].

Od 1834 podjął starania o utworzenie z dóbr przeworskich najpierw majoratu, a następnie ordynacji, co ostatecznie sfinalizował już po jego śmierci syn Jerzy Henryk w 1869 r.^[6]

Pochowany w krypcie rodowej pod Kaplicą Bożego Grobu w Bazylice kolegiackiej Ducha Świętego w Przeworsku^[7].

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w polskiej ziemiańskiej rodzinie, był synem Józefa Aleksandra (1749-1817) i Ludwiki z Sosnowskich (1751-1836). Jego bratem był Fryderyk Wilhelm Lubomirski (1779-1848). Od 1807 mąż Teresy z Czartoryskich (1785-1868). Mieli dzieci: Dorotę (1807-1832), Izabelę Marię (1808-1890) żonę Władysława Hieronima Sanguszki (1803-1870), Jadwigę Julię (1815-1895) żonę księcia Eugène'a de Ligne (1802-1880) i I ordynata przeworskiego księcia Jerzego Henryka Lubomirskiego (1817-1872)^[8].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Henryk Lubomirski jako Amor – rzeźba autorstwa Antonio Canowy

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Jerzy Baranowski, Marcin Libicki, Andrzej Rottermund, Maria Starnawska, Zakon Maltański w Polsce, Warszawa 2000, s. 213.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Marian Tyrowicz, Lubomirski Henryk (1777-1850), Polski Słownik Biograficzny, t. 18, s. 9–11.
↑ Ciąg dalszy Kalendarzyka narodowego i obcego na rok ... 1792, czyli II część, z konstytycyami od roku 1788 dnia 6 października do roku 1791 dnia 23 grudnia przez daty oznaczonemi, s. 428.
↑ Tomasz Knopp, Prefekci Księstwa Warszawskiego: przyczynek do portretu zbiorowego, w: Studia Historyczne, Tom 55, Numer 3-4 (2012) s. 362.
↑ Stanisław Małachowski-Łempicki, Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738–1821, w: Archiwum Komisji Historycznej, t. XIV, Kraków 1930, s. 248.
↑ Małgorzata Wołoszyn, Historia Ordynacji Przeworskiej Książąt Lubomirskich, Katalog wystawy, Rzeszów 2017, s. 19.
↑ Pogrzeb państwowy śp. Andrzeja Księcia Lubomirskiego ostatniego Ordynata Przeworskiego [online], nowiny24.pl [dostęp 2024-01-20] .
↑ Jerzy Sewer Dunin-Borkowski, Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich, Warszawa-Lwów 1908, s. 58.

Obrazy przedstawiające Henryka Lubomirskiego w dzieciństwie[edytuj | edytuj kod]

Henryk Lubomirski, rysunek Maria Cosway 1787
Henryk Lubomirski jako Kupido – obraz olejny Angeliki Kauffmann 1786
Henryk Lubomirski jako Geniusz Sławy – obraz Jacquesa Thourona 1789
Henryk Lubomirski jako Geniusz Aleksandra I – obraz Élisabeth Vigée-Lebrun, 1814