Henryk Paszkiewicz

Henryk Paszkiewicz

Data i miejsce urodzenia	10 marca 1897 Łódź, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	8 grudnia 1979 Londyn, Wielka Brytania
Zawód, zajęcie	historyk mediewista
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Odznaczenia

{{Biogram infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt grafiki = Nieznane pola: "podpis".

Henryk Paszkiewicz (ur. 10 marca 1897 w Łodzi, zm. 8 grudnia 1979 w Londynie) – polski historyk, mediewista, analityk najstarszych źródeł ruskich.

Życiorys

Studia historyczne odbył w 1915 na Uniwersytecie Warszawskim. Należał tu do Związku Młodzieży Demokratycznej i Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W roku 1920 odbywał służbę w Warszawskim Pułku Piechoty podczas wojny polsko-bolszewickiej. Był uczniem zasłużonych polskich historyków, m.in. Kazimierza Tymienieckiego, Marcelego Handelsmana i Oskara Haleckiego. Doktorat zrobił w 1920 pod kierunkiem Oskara Haleckiego. Już jako nauczyciel historii habilitował się w 1927 na swoim macierzystym uniwersytecie, na którym w 1928 podjął wykłady jako docent w Katedrze Historii Europy Wschodniej. W 1934 został profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej, a w 1939 uzyskał profesurę nadzwyczajną UW. Członek korespondent TNW od 1936, PAU od 1945. Jako oficer rezerwy uczestniczył w kampanii wrześniowej, bronił Warszawy. Wzięty przez Niemców do niewoli, wojnę spędził w Oflagu VII A Murnau, skąd po wyzwoleniu obozu udał się do Włoch. Początkowo znalazł się wśród założycieli Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Został kuratorem żołnierzy 2 Korpusu, odkomenderowanych na studia na włoskich uniwersytetach. W roku 1957 przybył do Londynu i osiedlił się tu na stałe. Należał do organizatorów Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie, gdzie uzyskał profesurę w Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie. Był wiceprezesem Fundacji z Brzezia Lanckorońskich. W 1945 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. W 1945 był jednym z założycieli Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Członek-założyciel Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Wchodził w skład redakcji takich pism jak: „Teki Historyczne” i „Antemurale”. Zmarł w Londynie w 1979 podczas pracy nad III tomem „trylogii ruskiej”.

Zainteresowania badawcze

Henryk Paszkiewicz był znawcą dziejów Europy Wschodniej. Wśród jego przedwojennego dorobku naukowego na pierwszy plan wybijają się prace: Polityka ruska Kazimierza Wielkiego (1925) i Jagiellonowie a Moskwa, t. 1, noszący podtytuł Litwa a Moskwa w XIII i XIV wieku (1933). W latach powojennych natomiast powstała na emigracji jego trylogia: The Origin of Russia (George Allen & Unwin LTD, London 1954), The Making of the Russian Nation (Longmann & Todd, London 1963) i The Rise of Moscow's Power (niedokończony, wydany pośmiertnie, East European Monographs 1983). Zainteresowanie tą trylogią nauki światowej było ogromne (ponad 50 recenzji naukowych), podczas gdy dzieło to pozostawało w zasadzie poza obiegiem polskich wydawnictw ze względu na ówczesną komunistyczno-doktrynerską interpretację, niejednokrotnie przekłamująca przeszłość historyczną. Wydanie to ukazało się na zachodzie w języku angielskim, natomiast wszystkie tomy zostały napisane pierwotnie przez Paszkiewicza w języku polskim. Staraniem Fundacji z Brzezia Lanckorońskich oraz PAU udało się dotrzeć do manuskryptów i wydać tę trylogię także w języku polskim. Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie ukazały się kolejno: Początki Rusi w 1996, Powstanie narodu ruskiego w 1998 i Wzrost potęgi Moskwy w 2000.

Wybrane odkrycia naukowe

• Ustalił, iż słowiańskie słowo jazyk (występujące z terminem Ruś jako russkij jazyk) w najstarszych ruskich źródłach pisanych było odpowiednikiem greckiego ethnosu, lecz poza treścią etniczną miało także drugie, inne znaczenie – kościelno-religijne.

Odznaczenia i nagrody

Był odznaczony m.in. Krzyżem Legionowym, Medalem Niepodległości, Złotym Krzyżem Zasługi. W 1960 otrzymał Nagrodę Pisarską Stowarzyszenia Polskich Kombatantów za pracę pt. The making of Russian Nation. W 1974 otrzymał nagrodę Fundacji Jurzykowskiego.

Wybrane publikacje

Trylogia o dziejach Rusi

• The origin of Russia, London: George Allen & Unwin 1954. Recenzje: Dimitri Obolensky, "English Historical Review" 73 (1958), z. 288, s. 469-470; Anatole Gregory Mazour, "Annals of American Academy of Political Social Science" t. 300 (1955), s. 170; Valentin A. Riasanovsky, "Russian Review" 15 (1956), z. 2, s. 134-136; Michael Cherniavsky, "Political Science Quaterly" 70 (1955), z. 2, s. 298-300; Roman Jakobson, "American Historical Review" 61 (1955), z. 1, s. 106-108; Bolesław Szcześniak, "Review of Politics" 17 (1955), z. 3, s. 419-421; Oskar Halecki, "American Slavic and East European Review" 14 (1955), z. 3, s. 403-404; Leon Koczy, "Antemurale" 2 (1955), s. 85-96; Gieorgij Wiernadski, "Speculum" 30 (1955), s. 299-300; Władimir Paszuto, "Woprosy Istorii" (1958), nr 8, s. 62; G. Stockl, "Jahrbucher fur Geschichte Europeas" 3 (1955), s. 22; T. Arne, "Historisk tidskrift" (1956), s. 88-95; S. Bondarczuk, "Wiener Slavitisches Jahrbuch" 5 (1956), s. 201-203; Alexander Bruce Boswell, "The Slavonic and East European Review" (1956), s. 504; Leon Koczy, "Oriente Europeo" 7 (1957), s. 107-108; W. Kirchner, "The Historian" (1956), s. 115-116; J. Ledit, "Thought" (1956), s. 464-466; I. Łopatin, "Word Affairs Interpreter" (1955), s. 109; J. Mc Graw, "Journal of International Affairs" 9 (1955), s. 102; P. Meyvaert, "Reuve d'Histoire Eclcliastique" (1955), s. 585; J. Miller, "Science and Society" (1955), s. 285-286; W. Mosse, "History" (1955), nr 140, s. 329-330; F. Nowak, "The Scientific Monthly" (1955), s. 45; B. O'Brien, "Journal of Central European Affairs" (1956), s. 74; Henryk Łowmiański, O znaczeniu nazwy "Ruś" w wieku X-XV, "Kwartalnik Historyczny" (1957), z. 1, s. 84-101; Henryk Łowmiański, ""Kwartalnik Historyczny" (1964), z.3/4, s. 1039-1043; Walerian Meysztowicz, "Teki Historyczne" 8 (1956/1957), s. 144-148; Stanisław Stroński, Pierwotna Ruś a późniejsza Moskwa, "Wiadomości" (1955), nr 6; Karol Zbyszewski, Książka Prof. Henryka Paszkiewicza, "Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza Polskiego" 30.05.1955; Bronisław Hełczyński, Jak powstał naród ruski i naród rosyjski, "Tydzień Polski" 1963, nr 19; Wit, Zwycięstwo prawdy historycznej. Anglicy o dziele polskiego historyka, "Orzeł Biały" 14.03.1955;
• The making of Russian nation, London 1963 (wyd. 2 Chicago 1963). Recenzje: V. Terras, "Slavic Review" 25 (1966), z. 2, s.333-334; Marc Szeftel, "American Historical Review" 69 (1963), z. 1, s. 134-136; Mykoła Andrusiak, "Slavic and East European Journal" 11 (1967), z. 1, s. 120-122; Leon Koczy, "Teki Historyczne" 13 (1964/1965), s. 131;
• The Rise o Moscow power, translated by P.S. Falla, New York: Boulder: East European Monographs, Distributed by Columbia University Press 1983. Recenzje: H. F. Graham, "American Historical Review" 90 (1985), z. 4, s. 919-920; L. N. Langer, "Russian Review" 46 (1987), z. 1, s. 87-88.

Wybrane prace w języku polskim

• Dzieje Polski. Czytanki z literatury historycznej i wypisy ze źródeł. Cz. 1, Warszawa: "Bibljoteka Polska" 1924 (wyd. 2 - 1925).
• Dzieje Polski. Czytanki z literatury historycznej i wypisy ze źródeł. Cz. 2: Czasy Jagiellonów, Warszawa: "Bibljoteka Polska" 1925.
• Z dziejów rywalizacji polsko-węgierskiej na terenie Rusi Halicko-Włodzimierskiej w XIV w. (trzy traktaty z lat 1350-1352), Lwów: Nakładem Towarzystwa Historycznego 1924.
• Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1925 (wyd. 2 - przygotowała do Anna Kucińska-Kucharczyk, Kraków: Towarzystwo Naukowe "Societas Vistulana" 2002).
• (redakcja) Regesta Lithuaniae. Ab origine usque ad Magni Ducatus cum Regno Poloniae unionem, Varsoviae: Kasa im. Mianowskiego, Instytutu Popierania Nauki 1930. Prace Seminarium Historii Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego 1.
• Jagiellonowie a Moskwa, t. 1: Litwa a Moskwa w XIV i XV wieku, Warszawa: Dom Książki Polskiej 1933 (wyd. 2 - Wydawnictwo ANTYK Marcin Dybowski 2014).
• Z życia politycznego Mazowsza w XIII wieku (rządy Ziemowita Konradowicza), Warszawa 1935.
• W sprawie inkorporacji Litwy do Polski w 80 latach XIV w., Warszawa 1938.
• O genezie i wartości Krewa, Warszawa: Gebethner i Wolff 1938.
• Polska a Moskwa w ciągu dziejów, Londyn: Instytut Bliskiego i Środkowego Wschodu "Reduta" 1949.
• Jagiełło w przededniu Unii polsko-litewskiej w oświetleniu nowych źródeł, Londyn 1951.
• (redakcja) Polska i jej dorobek dziejowy w ciągu tysiąca lat istnienia. Zarys i encyklopedia spraw polskich, t. 1: Zarys, pod red. H. Paszkiewicza, Londyn: Księgarnia Polska Orbis-Polonia 1956.
• (redakcja) Polska niepodległa i druga wojna światowa: skrót części VI wydawnictwa "Polska i jej dorobek dziejowy", oprac. pod red. H. Paszkiewicza, Londyn: Orbis Polonia 1959.
• (redakcja) Literatura polska: skrót części 3 wydawnictwa "Polska i jej dorobek dziejowy", oprac. pod red. H. Paszkiewicza, przez 56 uczonych i specjalistów przebywających w wolnym świecie, Londyn: Księgarnia Polska "Orbis Polonia" 1961.
• (redakcja) Elementa ad Fontium Editiones. 9, Res Polonicae ex Archivo Regni Daniae I pars (1526-1572), coll. Leon Koczy, ed. curaverunt Valerianus Meysztowicz, Henricus Paszkiewicz, Carolina Lanckorońska, Romae: Institutum Historicum Polonicum Romae 1964.
• Przedmowa [w:] Władysław Wielhorski, Wspomnienia z przeżyć w niewoli sowieckiej, London: Księgarnia Orbis 1965 (przedruk w drugim obiegu: Łódź - Poznań: Towarzystwo Oświaty Niezależnej 1985).
• Początki Rusi, z rękopisu przygotował Krzysztof Stopka, Kraków: PAU 1996. Recenzja: Robert Pletnia, Początki Rusi i narodu ruskiego, "Arcana" 5 (1999), nr 2 s. 212-215.
• Powstanie narodu ruskiego, z rękopisu przygotowała Lidia Korczak, Kraków: PAU 1998. Rozprawy Wydz. Hist.-Filoz. Og. zbioru t. 87.
• Wzrost potęgi Moskwy, Kraków: PAU 2000. Rozprawy Wydz. Hist.-Filoz. Og. zb. t. 92.

Bibliografia

• Stanisław Józef Biegański, Henryk Paszkiewicz (1897-1979), "Teki Historyczne" 20 (1988/1989), s. 331-337.
• Stanisław Józef Biegański, Spuścizna historyczna Henryka Paszkiewicza, "Wiadomości" (1980), nr 29, s. 1.
• Biogramy uczonych polskich. Materiały o życiu i działalności członków AU w Krakowie, TNW, PAU, PAN, cz. 1: Nauki społeczne, z. 3: P-Z, oprac. Andrzej Śródka, Paweł Szczawiński, Wrocław 1985, s. 37-39.
• Mirosław Filipowicz, Emigranci i jankesi. O amerykańskich historykach Rosji, Lublin 2007, s. 184-191.
• Mirosław Filipowicz, Henryk Paszkiewicz [w:] Leksykon kultury polskiej poza krajem od roku 1939, t. 1, red. K. Dybciak i Z. Kudelski, Lublin 2000, s. 316-317.
• Mirosław Filipowicz, Wobec Rosji. Studia z dziejów historiografii polskiej od końca XIX wieku po II wojnę światową, Lublin 2000, s. 88-89.
• Mirosław Filipowicz, O polskim wkładzie do teorii normańskiej i badań nad genezą państwa moskiewskiego, „Roczniki Humanistyczne” 2000, t. 48, z. 2, s. 123–131 (zeszyt specjalny: Księga pamiątkowa ku czci Prof. Eugeniusza Wiśniowskiego w 70 rocznicę urodzin).
• Leon Koczy, Śp. Prof. dr Henryk Paszkiewicz, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie”, 24 (1980–1981).
• Lidia Korczak, Oskara Haleckiego i Henryka Paszkiewicza spojrzenie na Litwę i Ruś [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź: IPN 2014, s. 98-107.
• Michał Kozłowski, Oskar Halecki i jego uczniowie. Wzajemne relacje po latach [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź: IPN 2014, s. 24-77 [2].
• Paszkiewicz Henryk [w:] Słownik historyków polskich, red. M. Prosińska-Jackl, Warszawa 1994, s. 394.
• Rafał Pletnia, Początki Rusi i narodu ruskiego [Recenzja:] Początki Rusi, z rękopisu przygotował Krzysztof Stopka, Kraków 1996; Powstanie narodu ruskiego, z rękopisu przygotowała Lidia Korczak, Kraków 1998, - "Arcana" 5(1999), z. 2, s. 212-215.
• Tadeusz Radzik, Paszkiewicz Henryk [w:] Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, t. 4, red. Kazimierz Dopierała, Toruń 2005, s. 36–37.
• Jan Tyszkiewicz, Profesor Henryk Paszkiewicz (1897-1979) [w:] Tradycje i współczesność. Księga pamiątkowa Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1930-2005, praca zbiorowa, Warszawa 2005, s. 165-167.
• Iskra Schwarcz, Der wissenschaftliche Nachlass von Henryk Paszkiewicz, "Osterreich. Osthefte" 37 (1995), z. 3, s. 783-788.
• Tadeusz Wolsza, Próba pojednania emigracji w 1950 r. Misja prof. Henryka Paszkiewicza, "Dzieje Najnowsze" 27 (1995), z. 4, s. 131-143 (Dwa dokumenty dotyczące misji Henryka Paszkiewicza z września 1950 r.).
• Zbigniew Andrzej Judycki, Polski Uniwersytet na Obczyźnie. Słownik biograficzny pracowników naukowych, Londyn 2008, s. 76–77 (z fotografią).
• Rafał Stobiecki, Klio na wygnaniu. Z dziejów polskiej historiografii na uchodźstwie w Wielkiej Brytanii po 1945 r., Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2005, s. 236-242.
• Jerzy Wyrozumski, Przedmowa [w:] H. Paszkiewicz, Początki Rusi, z rękopisu przygotował Krzysztof Stopka, Kraków: PAU 1996, s. V-XII.

Linki zewnętrzne

• Konferencja naukowa Henryk Paszkiewicz wydobyty z zapomnienia [3]