Heurystyka zakotwiczenia i dostosowania

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Heurystyka zakotwiczenia i dostosowania (ang. anchoring and adjustment heuristic) zwana również zakotwiczeniem i dostosowaniem – uproszczona metoda wnioskowania polegająca na oparciu się (zakotwiczeniu) na jakiejś informacji, a następnie zmodyfikowaniu jej (dostosowaniu się do niej) w celu uzyskania odpowiedzi na pytanie lub wydania sądu. Metoda ta jest jedną z heurystyk wydawania sądów opisanych przez Amosa Tversky'ego i Daniela Kahnemana, prowadzących do błędów poznawczych[1].

Badania[edytuj | edytuj kod]

Istnienie heurystyki zakotwiczania i dostosowania zostało eksperymentalnie potwierdzone i zinterpretowane w badaniach:

  • Badacze poprosili osoby badane o oszacowanie jaki procent krajów afrykańskich należy do ONZ. Jako punkt wyjściowy potraktowano liczbę wskazaną przez koło ruletki, a badani mieli oszacować, czy procent krajów jest większy, czy mniejszy od tego, który wskazała ruletka oraz podać ile on − według nich − wynosi. W grupie A koło ruletki wskazało 10%, a mediana z oszacowania osób badanych wyniosła 25%. W grupie B koło ruletki wskazało 65%, a mediana z oszacowania osób badanych wyniosła tym razem 45%.
  • Uczniowie szkoły średniej mieli za zadanie oszacować w ciągu 5 sekund wynik mnożenia kolejnych rosnących lub malejących liczb. Grupie A pokazano rosnącą sekwencję: 1 × 2 × 3 × 4 × 5 × 6 × 7 × 8. Mediana dla grupy wyniosła 512. Grupie B pokazano malejącą sekwencję: 8 × 7 × 6 × 5 × 4 × 3 × 2 × 1. Mediana dla tej grupy wyniosła 2250. Prawdziwa wartość mnożenia to 40320.

Wyniki obu eksperymentów pokazały, że osoby badane zakotwiczyły się na podanej informacji i do niej właśnie dostosowały swoją odpowiedź. Badacze zwracają szczególny fakt na to, że dostosowanie (czyli zmodyfikowanie pierwotnej informacji) było niewystarczające i to właśnie jest przyczyną tego, że używanie tej heurystyki prowadzi do błędów poznawczych[2].

Krytyka[edytuj | edytuj kod]

Norman Anderson skrytykował powierzchowność heurystyk zaproponowanych przez Kahnemana i Tversky'ego i zaproponował własne wytłumaczenie tego fenomenu bazując na swojej Teorii Integracji Informacji (ang. Information Integration Theory). Twierdzi on, że bardzo duże znaczenie w procesie zakotwiczenia ma zarówno efekt pierwszeństwa jak i efekt świeżości, a to, który z tych efektów wpłynie mocniej na sądy konkretnej osoby jest uzależnione od wagi, jaką dana osoba przykłada do poszczególnych informacji. Punkt zakotwiczenia zależy od pierwszej informacji i w zależności od tego, czy nadamy jej dużą wagę (ważność) oraz wartość (przekonanie o prawdziwości), to albo ulegniemy efektowi zakotwiczenia, albo nie. Jeżeli wartość pierwszej wiadomości będzie mała (na przykład wiemy, że nie pochodzi ona z wiarygodnego źródła) i dodatkowo nadamy jej niską wagę (będziemy uważali ją za mało istotną) to nie włączy się heurystyka zakotwiczenia i dostosowania[3]. Wiele wyników badań pokazuje jednak, że nawet kiedy wiadomo, iż informacja pierwsza jest nieprawdziwa, to i tak uaktywnia się proces zakotwiczania[4].

Wpływ heurystyki zakotwiczenia i dostosowania na błędy poznawcze[edytuj | edytuj kod]

Występowanie niektórych błędów poznawczych tłumaczone jest przez aktywizację w umyśle heurystyki zakotwiczenia i dostosowania. Te błędy to:

  • Efekt pierwszeństwa polegający na tym, że pierwsza informacja stanowi punkt odniesienia (zakotwiczenia) dla kolejnych informacji, jakie do nas docierają[5].
  • Efekt halo zwany również efektem aureoli, czyli tendencja do automatycznego, pozytywnego lub negatywnego przypisywania cech osobowościowych na podstawie pozytywnego lub negatywnego pierwszego wrażenia[6].
  • Efekt skupienia polegający na przywiązywaniu zbyt dużej wagi do jednego szczegółu, co zaburza racjonalną ocenę użyteczności rozważanego rozwiązania[7].
  • Ignorowanie prawdopodobieństwa polegające na podejmowaniu decyzji bez brania w ogóle pod uwagę prawdopodobieństwa potencjalnych zdarzeń[8].
  • Zaniedbywanie miarodajności polegające na podejmowaniu decyzji w oparciu o dane nieistotne i pomijaniu danych, które są istotne – w szczególności, gdy dane statystyczne na temat miarodajności tych danych są dostępne[9].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. D. Kahneman, P. Slovic, A. Tversky: Judgment under uncertainty: heuristics and biases. New York: Cambridge University Press, 1982. ISBN 0-521-24064-6. OCLC 7578020.
  2. A. Tversky, D. Kahneman. Judgment under uncertainty: Heuristics and biases. „Science”. 185, s. 1124–1131, 1974. DOI: 10.1126/science.185.4157.1124. 
  3. N. H. Anderson: A Functional Theory of Cognition. Lawrence Erlbaum Associates, 1996, s. 348. ISBN 0-8058-2244-5. OCLC 34121038.
  4. E. Aronson, T. D. Wilson, R. M. Akert: Psychologia społeczna. Serce i umysł. Poznań: Zysk i S-ka, 1997, s. 154. ISBN 83-7150-016-5. OCLC 749517004.
  5. T. Tyszka: Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 1999, s. 34. ISBN 83-85416-95-1. OCLC 749621473.
  6. E. Aronson: Człowiek istota społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 174, seria: Biblioteka Psychologii Współczesnej. ISBN 83-01-11563-7. OCLC 749681313.
  7. D. Kahneman, A.B. Krueger, D. Schkade, N. Schwarz i inni. Would you be happier if you were richer? A focusing illusion. „Science”. 312 (5782), s. 1908–1910, 2006-06-30. DOI: 10.1126/science.1129688. 
  8. J. Baron, Thinking and Deciding, New York: Cambridge University Press, 2000, s. 260, OCLC 316403966.
  9. M. Bar-Hillel. The base-rate fallacy in probability judgments. „Acta Psychologica”. 44 (3). s. 211–233. DOI: 10.1016/0001-6918(80)90046-3. OCLC 1980.