Historia kolei we Włoszech

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje) o 09:31, 18 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Inauguracja kolei Neapol – Portici, 1839 r.
Florencja, stazione Leopolda z 1848 r.
Kolej La Spezia – Genua nad brzegiem Morza Liguryjskiego, region Cinque Terre; zbudowana w l. 60. XIX w.
Bergamo – funikular miejski otwarty w 1887 r.
Mediolan, detal budynku dworca Centrale (drugiego)
Wiadukt Tenda, obecnie we Francji
Elektrowóz dla kolei Rzym – Lido (Ostia) z 1924 r. (po przebudowie z l. 40.)
Mediolan: wagon tramwajowy Peter Witt (konstr. z 1928 r.) przed La Scalą
Jednostka spalinowa kolei prywatnej ALN, ok. 1960 r.
ETR 450 Pendolino – pierwszy na świecie pociąg z wychylnym pudłem w trybie aktywnym

Początki

  • 4 X 1839 – otwarcie kolei parowej Neapol – Portici (Królestwo Obojga Sycylii); inż. Armand Bayard de la Vingtrie; parowozy „Bayard” i „Vesuvio”;
  • 1840 – kolej parowa Mediolan – Monza; druga na ziemiach włoskich; proj. inż. Giulio Sarti z Mediolanu, inicjatywa Putzera de Reibegg (Królestwo Lombardzko-Weneckie, austriacki kraj koronny); 1849 przedłużona do Como;
  • 1842-46 – pierwsze odcinki kolei Mediolan – Wenecja, z mostem przez Lagunę Wenecką; kolej Imperial-Regia Privilegiata Strada Ferrata Ferdinandea Lombardo-Veneta (Król. Lombardzko-Weneckie);
  • 1844 – początek budowy kolei Turyn – Alessandria – Genua, ukończonej 1853 (Król. Sardynii); pierwsza kolej górska we Włoszech;
  • 1848 – kolej parowa Florencja – Livorno (W. Ks. Toskanii); „Ferrovia Leopolda”;
  • 1856 – kolej parowa Rzym – Frascati (Państwo Kościelne); budowa kolei możliwa za pont. Piusa IX, jego poprzednik (Grzegorz XVI) uważał kolej za „dzieło szatana”;
  • 1859 – otwarcie linii Rzym – Civitavecchia (Państwo Kościelne); inżynieria budowy i parowozy francuskie (Cail & Cie.), szyny brytyjskie;
  • 1862-64 – budowa linii średnicowej w Mediolanie z pierwszym dworcem Centrale;

W 1859 r. sieć kolei włoskich tworzyła pięć osobnych systemów[1]. Największy rozwinięty został w Piemoncie (Król. Sardynii) – trójkąt linii Turyn – Vercellli – Alessandria z odgałęzieniami, m.in. do Cuneo, Susa, Genui. W Królestwie Lombardo-Weneto osią była kolej Mediolan – Bergamo – Werona – Wenecja – Codroipo (miała być ciągnięta do Triestu, połączonego koleją z Wiedniem w 1857). W Toskanii dwie linie połączyły Florencję z Pizą, były odgałęzienia do Livorno i Sieny. Wokół Neapolu kolej dochodziła do Capui i Salerno, wokół Rzymu – do Frascati i Civitavecchii. Budowa sieci obejmującej całe Włochy przypadła już na czasy Risorgimento.

Budowa sieci

  • 1851 – porozumienie Państwa Kościelnego, W. Ks. Toskanii, Ks. Modeny, Ks. Parmy i Cesarstwa Austriackiego w sprawie budowy kolei Mediolan – Bolonia – Florencja – Rzym (Ferrovia dell’Italia Centrale);
  • 1859 – otwarcie linii Piacenza – Bolonia (Ferrovia dell’Italia Centrale); most przez Pad pod Piacenzą otwarty 1865;
  • 1863 – otwarcie pierwszej kolei transapenińskiej Bolonia – Pistoia (- Florencja); 47 tuneli, 35 wiaduktów; długość trasy 99 km; przewyższenie 500 m; Ferrovia dell’Italia Centrale, obecnie tzw. „Ferrovia Porrettana”;
  • 1867 – przedłużenie linii Rzym – Civitavecchia do granicy toskańskiej;
  • 1867 – otwarcie „Brennerbahn” (Tyrol): kolej połączyła sieć włoską z siecią Austrii i Niemiec; k.k. priv. Südbahn; pierwsza kolej transalpejska;
  • 17 IX 1871 – pierwszy tunel alpejski: otwarcie Tunelu Fréjus (inaczej Tunel Mont-Cenis) między Modane (Sabaudia) a Bardonecchią (Piemont); 12,85 km długości.

W 1880 r. ukończona była magistrala wschodniego wybrzeża, na linii Mediolan – Bolonia – Rimini – Foggia – Bari – Maglie, funkcjonowała też druga kolej transapenińska Caserta – Benewent – Foggia, łącząca z tą linią sieć Kampanii. Wykonane lub na ukończeniu były magistrale łączące Rzym z Livorno (zachodnie wybrzeże), Florencją i Neapolem (przez Cassino). Połączenie z Cieśniną Messyńską zrealizowano najpierw przez wybrzeże południowe: Bari – Tarent – Crotone – Reggio di Calabria – przed 1885. W tym samym czasie istniała już kolej łącząca większe miasta na Sycylii, o przebiegu: Messyna – Katania – Caltanissetta – Palermo / Agrygent.

  • 1880 – Sardynia: ukończenie połączenia Cagliari – Sassari – Porto Torres;
  • ...
  • 1905 – upaństwowienie kolei, utworzenie Ferrovia dello Stato (FS);
  • 1928 – ukończenie „Ferrovia di Tenda / CF de Tende” (Turyn -) Cuneo – Brel-sur-Roya – Ventimiglia / Nicea (budowana od 1883), jednej z najciekawszych kolei górskich Europy.

Koleje lokalne i miejskie

  • lata 70. XIX wieku – trakcja konna na torach miejskich kolei Mediolan – Monza; 1871 – tramwaj konny w Turynie (pierwszy tramwaj we Włoszech); 1874 w Palermo, 1875 w Neapolu, 1877 w Rzymie, 1878 w Genui;
  • 1880 – otwarcie funikularu do krawędzi krateru Wezuwiusza; funkcjonował do wybuchu 1906;
  • 1884 – otwarcie kolei linowo-zębatej systemu inż. Agudio między Sassi i Supergą pod Turynem [1]; 1935 zamiana na kolej zębatą;
  • ...
  • 1890 – elektryczny tramwaj podmiejski Florencja – Fiesole, pierwszy w Europie tramwaj systemu Sprague’a;
  • 1893 – tramwaj elektryczny w Mediolanie; 1895 w Rzymie (próby 1890);
  • 1895-98 – otwarcie kolei Circumetnea (Sycylia); tor 950 mm;
  • ...

W północnych Włoszech, a także w Toskanii, Lacjum i w okolicach Neapolu wykształciły się rozległe sieci kolejek (tramwajów) dojazdowych. Niektóre ich linie nie zostały zelektryfikowane aż do likwidacji w poł. XX w.

Pierwsze elektryfikacje kolei sieci krajowej

  • 1901-02 – elektryfikacja linii Mediolan – Gallarate – Varese – Porto Ceresio; trzecia szyna; Società Italiana per le Strade Ferrate del Mediterraneo; 1951 konwersja na sieć górną;
  • 1901-02 – rozpoczęcie elektryfikacji trójfazowej sieci krajowej północnych Włoch (linie w regionie Valtellina: Lecco – Colico – Chiavenna/Sondrio) w technologii f-my Ganz; elektryfikacja objęła otwarty 1906 Tunel Simploński (Traforo del Sempione) na granicy szwajcarskiej; od 1945 r. stopniowa przebudowa na prąd stały 3000 V, ostatnia linia funkcjonowała do 1976 r..

Modernizacja w okresie międzywojennym

  • 1924 – otwarcie elektrycznej Ferrovia Roma-Lido (do Ostii); prąd =1650 V;
  • 1925 – Neapol: otwarcie linii Metropolitana FS, służącej jako średnicowa dla niektórych pociągów dalekobieżnych; elektryfikacja trzecią szyną;
  • 1928 – elektryfikacja prądem stałym 3000 V linii Benewent – Foggia; początek dyskusji o sposobie dalszej elektryfikacji sieci krajowej;
  • 1930 – Rzym: likwidacja tramwajów w centrum historycznym rozpoczęła proces eliminacji tego środka, powstrzymany dopiero w latach 90.;
  • 1930-34 – otwarcie linii Altamura – Avigliano Lucania i Avigliano Città – Potenza Inferiore (obecnie Ferrovie Appulo Lucane, tor 950 mm); przykład późnej budowy sieci lokalnej kolei prywatnych w południowych Włoszech (Basilicata);
  • 1931 – Mediolan: oficjalne otwarcie dworca Centrale – ostatniego wielkiego dworca czołowego w Europie; ukończenie przebudowy węzła z dworcem przelotowym (pierwszy Milano Centrale) na węzeł z dworcem czołowym;
  • 1932 – otwarcie przebudowanej kolei Rzym – Viterbo z tunelem do dworca Roma Nord (P.le Flaminio); wczesna elektryfikacja =3000 V;
  • 1934 – otwarcie nowej linii transapenińskiej między Bolonią i Florencją (pierwsza „Direttissima”), która zastąpiła starą „Ferrovia Porrettana”; dwa długie tunele: „Galleria di Appennino” (18,5 km); „Galleria di Monte Adone” (7,1 km); elektryfikacja =3000 V (początek konwersji systemu trójfazowego na prąd stały); obecnie buduje się trzecią linię na tej trasie, dla pociągów dużych prędkości; w tym samym mniej więcej czasie powstała linia szybka Rzym – Neapol przez nowe miasto Latina – obie linie to główne inwestycje w krajową sieć kolejową okresu międzywojennego;
  • 1935 – Florencja: otwarcie drugiego dworca Santa Maria Novella, który zaczął pełnić rolę czołowego dworca głównego – pierwszego wielkiego dworca modernistycznego we Włoszech; czasy faszystowskie przyniosły falę modernizacji dworców;
  • ...

Okres powojenny

  • 1947 – zamknięcie sieci tramwajowej w Palermo; 1948 w Bari; 1958 we Florencji; 1963 w Bolonii; 1966 w Genui;
  • 1950 – Rzym: otwarcie nowego dworca Termini;
  • 1955 – Rzym: otwarcie pierwszej linii metra; druga (i ostatnia) linia przybyła dopiero w 1980;
  • 1964 – Mediolan: otwarcie pierwszej linii metra;
  • przełom l. 60. i 70. – przebudowa linii Neapol – Torre Annunziata kolei Circumvesuviana do standardów SKR;
  • 1970-91 – rozpoczęcie budowy i ostateczne ukończenie pierwszej linii dużych prędkości w Europie (do 250 km/h); w znacznej części linia otwarta w 1978 r.; elektryfikacja 3000 V;
  • 1994 – ostateczna deelektryfikacja linii kolei prywatnej Ferrovia Centrale Umbra (pionierska elektryfikacja jednofazowa ~11 kV z wczesnych l. 20.);
  • 1997 – Mediolan: otwarcie pierwszego odcinka podziemnej średnicy kolei aglomeracyjnej Passante FS (także pociągi FNord); ukończenie całości planowane na 2008 r.;
  • 1998 – Neapol: likwidacja sieci tramwajowej w zachodnich dzielnicach; mimo obietnic modernizacji pozostałość dużego systemu tramwaju neapolitańskiego trwa w stagnacji;
  • 2002 – Neapol: doprowadzenie linii metra do śródmieścia; budowa w toku;
  • 2003 – Genua: po długiej przerwie w budowie metra (otwartego „szczątkowo” 1990-92) otwarcie pierwszych odcinków linii metra pod śródmieściem;
  • 2005 – otwarcie pierwszej linii dużych prędkości nowej generacji (300 km/h) między Rzymem i Neapolem; elektryfikacja ~25 kV 50 Hz;
  • 2006 – przywrócenie tramwaju w Mesynie, Sassari; 2007 – w Cagliari;
  • 2006 – otwarcie odcinka Turyn – Novara linii dużych prędkości Turyn – Mediolan.

Ważniejsi producenci taboru

Przypisy

  1. ↑ Andrea Giuntini, La creazione della rete ferroviaria italiana preunitaria. Vincoli economici, politici e tecnologici; w: Architettura ferroviaria in Italia. Ottocento, red. E. Godoli, M. Cozzi, Dario Flaccovio Editore, Palermo, 2004, s. 13-27.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_kolei_we_Włoszech&oldid=51713766”