Hiszpania

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Reatorz (dyskusja | edycje) o 16:15, 16 kwi 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Królestwo Hiszpanii
Reino de España
Flaga
Herb Hiszpanii
Flaga Herb
Dewiza: (łac.) Plus Ultra
(Wciąż dalej)
Hymn:
Marcha Real

(Marsz Królewski)
Położenie Hiszpanii
Konstytucja

Konstytucja Hiszpanii

Język urzędowy

hiszpański[a]

Stolica

Madryt

Ustrój polityczny

demokracja

Typ państwa

królewska monarchia parlamentarna

Głowa państwa

król Filip VI Burbon

następca tronu

księżna Asturii Eleonora Burbon

Szef rządu

premier Mariano Rajoy

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


504 645[b] km²
1,04%

Liczba ludności (2016)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


48 563 476[1]
96 osób/km²

PKB (2015)
 • całkowite 
 • na osobę


1199,7 mld[2] USD
25 864[2] USD

PKB (PSN) (2015)
 • całkowite 
 • na osobę


1615,0 mld[2] dolarów międzynar.
34 819[2] dolarów międzynar.

Waluta

1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)

Religia dominująca

katolicyzm (67,8%)[3]

Strefa czasowa

UTC +1 – zima
UTC +2 – lato

Kod ISO 3166

ES

Domena internetowa

.es

Kod samochodowy

E

Kod samolotowy

EC

Kod telefoniczny

+34

Mapa Hiszpanii

Hiszpania, Królestwo Hiszpanii (hiszp. i gal. Reino de España, kat. i wal. Regne d’Espanya, arag. Reino d’España, bask. Espainiako Erresuma, okc. Regne d’Espanha, ast. Reinu d’España, est. Réinu d’España) – państwo w Europie Południowej, największe z czterech państw położonych na Półwyspie Iberyjskim.

Na zachodzie Hiszpania graniczy z Portugalią, na południu z należącym do Wielkiej Brytanii Gibraltarem, oraz przez Ceutę i Melillę z Marokiem. Na północnym wschodzie, przez Pireneje, kraj graniczy z Francją i Andorą.

W skład Hiszpanii wchodzą także Baleary na Morzu Śródziemnym, Wyspy Kanaryjskie na Oceanie Atlantyckim oraz tzw. terytoria suwerenne (hiszp.: plazas de soberanía), w skład których wchodzą dwie hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej (enklawy), Ceuta i Melilla, oraz liczne niezamieszkane wyspy po śródziemnomorskiej stronie Cieśniny Gibraltarskiej, takie jak enklawy będące częściami prowincji Kadyks i Malaga: Chafaryny, Alborán czy Perejil. Do Hiszpanii, a dokładniej do Katalonii, należy także otoczone przez terytorium francuskie miasteczko Llívia. Najdalej wysuniętym na północ punktem kraju jest przylądek Estaca de Bares w Galicji, na południe – Punta Saltos na kanaryjskiej wyspie Hierro, na wschodzie – Punta Esperó na Minorce.

Od 1986 państwo członkowskie Unii Europejskiej.

Etymologia

Nazwa Hiszpania (hiszp. España) wywodzi się od nazwy Hispania, którą Rzymianie nadali części Półwyspu Iberyjskiego. Alternatywną nazwą była Iberia – nazwa preferowana przez greckich pisarzy w odniesieniu do tej samej przestrzeni, wywodziła się ona od rzeki Iber (hiszp. Ebro) lub od słowa, które Grecy słyszeli od miejscowych ludów, również na południu półwyspu. Jednakże fakt, że termin Hispania jest terminem łacińskim doprowadził do sformułowania kilku teorii na temat jego pochodzenia.

«Hispania» wywodzi się od fenickiej nazwy i-spn-ya, terminu którego stosowanie jest odnotowane w dokumentach dopiero począwszy od drugiego tysiąclecia p.n.e. Fenicjanie byli przedstawicielami pierwszej wyższej cywilizacji zamieszkującej Półwysep Iberyjski, przybyli tu z terenów dzisiejszej Syrii. To oni założyli na terenie dzisiejszej Hiszpanii miasto Gadir dzisiejszy Kadyks, najstarsze miasto Europy Zachodniej[4]. Po pokonaniu Kartagińczyków przez Rzymian, osadnicy nazwali te tereny wyspą góralków/góralkową, gdyż po przypłynięciu zobaczyli tu mnóstwo królików i pomylili je z góralkami, które znali z Afryki, wówczas to wzięli je za znane z Palestyny góralki, które w języku fenickim, należącym do grupy języków semickich, musiały nazywać się, podobnie jak w biblijnym języku hebrajskim właśnie אי שפנים (ʾÎ-šəpānîm/Hi-szfanim), w liczbie mnogiej szaphanim. Określili oni wówczas tereny te jako tierra abundante en conejos – ziemia bogata w króliki. Na monecie z Galby widnieje uosobienie Hiszpanii z królikiem u stóp. Fenickie Iszaphanim zlatynizowało się do Hispania już w czasach starożytnych. Stąd mamy współczesne określenia Hiszpanii, które wyewoluowały od tej właśnie nazwy. Inna teoria pochodzenia nazwy wskazuje na preromańską nazwę SewilliHispalis. Inne hipotezy zakładają, że zarówno nazwy Hispalis jak Hispania pochodzą od nazw dwóch legendarnych królów Hiszpanii. Hispalo i jego syn Hispano lub Hispan[5], odpowiednio syn i wnuk Heraklesa[6].

Historia

 Osobny artykuł: Historia Hiszpanii.
Pomnik Teatro Romano w Méridzie
Alhambra – warowny zespół pałacowy w Grenadzie zbudowany w latach 1232–1273; zabytek arabskiego budownictwa w Europie
Las Médulas w Leonie – teren rzymskiej kopalni złota.
Karol V Habsburg

Począwszy od IX wieku p.n.e. Półwysep Iberyjski był terenem ekspansji licznych ludów i państw: Celtów, Fenicjan, Greków czy też Kartagińczyków. W II wieku p.n.e. na półwyspie pojawili się Rzymianie. W V wieku na tereny obecnej Hiszpanii wdarli się Wizygoci i stworzyli tam własne królestwo. W roku 711 z obszarów północnej Afryki na Półwysep Iberyjski przedostały się wojska arabskie pod wodzą Tarika, które błyskawicznie podbiły prawie cały półwysep.

Niewielkie królestwa chrześcijańskie na północy rozpoczęły rekonkwistę, która zaowocowała ostatecznym wyparciem Maurów w 1492. Przywódcą i pierwszym królem, zgodnie z tradycją, był don Pelayo, prawdopodobnie szlachcic wizygocki, który razem z innymi schronił się w górach Asturii przed napierającymi z południa wojskami muzułmańskimi. Jako początek procesu rekonkwisty uznaje się bitwę w wąwozie Covadonga (722), w której oddział (około 300 ludzi) pod wodzą don Pelayo pokonał dzięki zaskoczeniu i pułapce kilkukrotnie większe siły przeciwnika. Rozbity oddział muzułmański miał charakter rozpoznawczy, a jego „klęska” nie miała dla najeźdźców większego znaczenia. W ten sposób powstało pierwsze mini królestwo chrześcijańskie, które rozpoczęło powolną walkę z najeźdźcami muzułmańskimi. Z tych drobnych państw chrześcijańskich z czasem wyłoniły się dwa silne królestwa: Kastylia i Aragonia. Rozkwit i ekspansja powstałej z połączenia obu tych państw Hiszpanii były przede wszystkim związane z podbojami kolonialnymi w Ameryce i zdobyciem wielkich bogactw. Dzięki mocarstwowej polityce kraj stał się supermocarstwem w Europie Zachodniej. Stracił jednak tę pozycję na skutek osłabienia, upadku gospodarczego i wyniszczających (przegrywanych) wojen z Francją Ludwika XIV. Problemy z następstwem tronu w XVIII wieku doprowadziły do wojny o sukcesję hiszpańską, która w znacznym stopniu osłabiła państwo.

Około 1825 hiszpańskie imperium kolonialne przestało praktycznie istnieć. Spowodowane to było długim złym zarządzaniem koloniami i niesprawiedliwym ładem społecznym, a także napoleońską inwazją w 1808, przez co idee wolnościowe rewolucji francuskiej rozprzestrzeniły się w kraju i w hiszpańskiej Ameryce.

Hiszpania na krótko dostała się pod wpływy Francji. Wkrótce powróciła dynastia Burbonów i stopniowo kraj stawał się biednym prowincjonalnym królestwem. Na początku XX wieku Hiszpanią rządziło kilku dyktatorów – częste niepokoje społeczne skompromitowały monarchię i w 1931 proklamowano republikę. W latach 1936–1939 kraj ogarnęła wojna domowa. W jej wyniku władzę w kraju przejęli nacjonaliści pod wodzą generała Francisco Franco.

Po śmierci Franco w 1975, władzę przejął wyznaczony przez niego na następcę książę Jan Karol z dynastii Burbonów. Przywrócono monarchię (formalnie istniała już od lat 40., a Franco pełnił funkcję regenta), a król wprowadził w kraju reformy demokratyczne. W 1982 Hiszpania wstąpiła do NATO, a w 1986 stała się członkiem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (która później została przekształcona w Unię Europejską).

Ustrój polityczny

Król Filip VI podczas inauguracji kongresu przedsiębiorstw w hiszpańskiej Sewilli
 Osobny artykuł: Ustrój polityczny Hiszpanii.

Hiszpania jest dziedziczną monarchią parlamentarną. Do 19 czerwca 2014 roku królem był Jan Karol z dynastii Burbonów. Wstąpił na tron w 1975 roku po śmierci generała Francisco Franco. Król, mimo iż cieszy się ogromnym autorytetem w społeczeństwie (nawet wśród komunistów), zwłaszcza po udaremnieniu próby zamachu stanu 23 lutego 1981, nie ma w swych rękach żadnej realnej władzy. Mianuje szefa rządu, który zawsze wywodzi się ze zwycięskiego ugrupowania. W wyjątkowych sytuacjach może wygłaszać orędzia do narodu. Jest również najwyższym dowódcą wojska.

Obecnym królem Hiszpanii jest Filip VI, zaś królową Letycja.

Władza ustawodawcza jest zapewniona przez bikameralny parlament - Kortezy Generalne, który składa się z Kongresu Deputowanych (Congreso de Diputados) z 350 członków, wybieranego w wyborach powszechnych na okres 4 lat i Senatu, składającego się z 266 członków, z których 208 jest bezpośrednio wybieranych przez ludzi i 58 mianowanych przez regionalne legislatury, na okres również 4 lat.

Premierem Hiszpanii jest od 2011 Mariano Rajoy.

 Osobny artykuł: Partie polityczne Hiszpanii.

Siły zbrojne

Żołnierze hiszpańscy podczas misji w Afganistanie
 Osobny artykuł: Siły Zbrojne Hiszpanii.

Siły zbrojne (Fuerzas Armadas Españolas), których najwyższym dowódcą jest król a dowódcą operacyjnym jest szef sztabu (Jefe del Estado Mayor de la Defensa). Zasadnicza służba wojskowa we wszystkich rodzajach wojsk trwa 9 miesięcy. Siły Zbrojne są aktywnymi członkami NATO, Eurokorpusu oraz Grup Bojowych Unii Europejskiej. Zgodnie z Art. 8 Konstytucji Hiszpańskiej[7] składają się z:

  • sił lądowych,
  • marynarki wojennej (w tym także piechoty morskiej),
  • sił lotniczych,
  • Guardia Civil.

Budżet wojskowy obejmuje 0,84% PKB[8]. Liczebność wojska:

  • liczba żołnierzy czynnych – 177 950,
  • liczba rezerwistów – 328 500,
  • liczba jednostek paramilitarnych (jednostki specjalne, Guardia Civil itp.) – 72 600.

Łącznie w armii służy 579 050 żołnierzy[9].

Polityka społeczna

Realizowana w Hiszpanii polityka społeczna obejmuje swym zakresem zabezpieczenie i pomoc społeczną, ochronę zdrowia i politykę oświatową. Zabezpieczeniem społecznym są objęci wszyscy pracujący. Składki na fundusz ubezpieczeniowy są obowiązkowe, także dla pracujących na własny rachunek. Fundusz jest również dotowany z budżetu państwa, są z niego wypłacane emerytury i renty oraz zasiłki macierzyńskie, chorobowe, dla osób bezrobotnych czy ludzi starych oraz na wypadek śmierci. Opieka zdrowotna jest odpłatna, lecz częściowo refinansowana z funduszu ubezpieczeniowego. W przypadku leczenia szpitalnego i stosowania leków zwrot kosztów jest całkowity.

Oświata

 Osobny artykuł: Uniwersytety w Hiszpanii.

Nauczanie jest bezpłatne i obowiązkowe dla dzieci w wieku 6–16 lat. Nauka w szkole podstawowej (Educación Primaria) trwa 6 lat, w szkole średniej (Educación Secundaria) również 6 lat w dwóch cyklach: I – 4-letni (Educación Secundaria Obligatoria lub ESO), będący kontynuacją szkoły podstawowej i II – 2-letni (Bachillerato), przygotowujący do studiów i zakończony maturą (Prueba de Acceso a la Universidad, PAU lub potocznie selectividad)[10].

Geografia

 Osobny artykuł: Geografia Hiszpanii.
Góry Sierra de Albarracín
Duero płynąca przez Parque Natural de Arribes del Duero

Hiszpania to kraj wyżynny i górzysty.

Budowa geologiczna

Centralna część Hiszpanii zbudowana jest z masywów paleozoicznych, częściowo przykrytych osadami mezozoicznymi i kenozoicznymi, które występują w rozległych nieckach. Od północnego wschodu i południowego wschodu graniczą z nimi alpejskie pasma fałdowe Pirenejów i Gór Betyckich.

Góry

Hiszpania jest krajem wyżynno-górskim (około 90% obszaru zajmują wyżyny i góry). Centralną część kraju zajmuje wyżyna zwana Mesetą Iberyjską, która wznosi się średnio do 600 m n.p.m. Góry Kastylijskie dzielą ją (najwyższy szczyt Almanzor – 2592 m n.p.m.) na dwie części: Starą i Nową Kastylię. Mesetę otaczają góry: od północy Góry Kantabryjskie z najwyższym szczytem Torre de Cerredo (2648 m n.p.m.), od północnego wschodu Góry Iberyjskie z kulminacją Moncayo (2313 m n.p.m.). Na granicy z Francją rozpościerają się niedostępne Pireneje z kulminacją Aneto (3404 m n.p.m.), które wraz z Górami Iberyjskimi i niższymi Górami Katalońskimi otaczają nizinną Kotlinę Aragońską.

  • Najwyższe szczyty w Hiszpanii:
Szczyt Prowincja Wysokość [m n.p.m.]
Teide Santa Cruz de Tenerife 3718
Mulhacén Granada 3478
Aneto Huesca 3404
Veleta Granada 3392
Pico Posets Huesca 3375
La Alcazaba Granada 3366
Monte Perdido Huesca 3355
Pico Marboré Huesca 3328
Pico de la Maladeta Huesca 3309
Pico Viñamala Huesca 3298
Według Instituto Geográfico Nacional (España)

Wody lądowe

Głównymi rzekami Hiszpanii są: Tag, Ebro (najdłuższa w Hiszpanii), Gwadiana, Duero i Gwadalkiwir – płyną one w głębokich dolinach oraz mają zmienne stany wód. Duero jest najobfitszą w wodę rzeką na Płw. Iberyjskim, ale i jej wody znacznie opadają w lecie. Istnienie progów uniemożliwia żeglugę, lecz stwarza możliwości wykorzystania energetycznego. Dopływy są wykorzystywane dla celów irygacyjnych, co jednak możliwe jest dzięki budowie zbiorników retencyjnych. Największy z nich znajduje się na Esli w pobliżu jej ujścia do Duero. Tag, z kolei jest najdłuższą rzeką półwyspu (~1010 km), lecz jest ona mało zasobna w wodę. Na odcinku 50 km tworzy granicę między Hiszpanią a Portugalią. Wody Tagu spływają na zachód głęboko wciętą (100–150 m) doliną. Niskie stany w porze letniej i duże spadki terenu uniemożliwiają żeglugę na tej rzece. Gwadiana w swym górnym biegu jest rzeką typowo krasową – miejscami zanikającą i miejscami pokazującą się w jeziorach krasowych.

Gleby

Pokrywa glebowa Hiszpanii jest bardzo zróżnicowana. Północne obszary pokryte są glebami brunatnymi, a w Górach Kantabryjskich, występuje kompleks gleb bielicowych o niewykształconym profilu. W wielu miejscach Galicji (zwłaszcza w dorzeczu górnego Minho, o dużej wilgotności) rozpowszechnione są: gleby piaszczyste, szkieletowe i zabagnione, a nawet torfowiska. Ogromne regiony pozostałej części Hiszpanii pokryte są glebami brązowymi (cynamonowymi) i brunatnymi śródziemnomorskimi.

Flora

Żmijowiec – Echium wildpretii, charakterystyczna bylina, występująca na szczycie wulkanicznym Teide na TeneryfieWyspy Kanaryjskie.

Północną część kraju porastają lasy liściaste, zaś na południu dominują lasy iglaste. Na południu i w środkowej części kraju występuje roślinność śródziemnomorska z enklawami wiecznie zielonych lasów z dębem korkowym, oliwką i pinią. Na suchym obszarze południowo-wschodnim rośnie trawa stepowa, głównie ostnica mocna. W górach występują piętra roślinne. Na Wyspach Kanaryjskich roślinność jest swoista, z dużym udziałem endemitów, m.in. z draceną smoczą, roślinami gruboszowatymi i wawrzynowatymi.

Fauna

Podobnie jak w przypadku flory tak i w faunie znajdujemy tu przedstawicieli środkowoeuropejskiej i północnoafrykańskiej fauny. Na północy kraju przeważają gatunki środkowoeuropejskie. W Pirenejach można spotkać dzikie świnie, wilki, kozice czy rysie. Z ptaków drapieżnych spotkamy orły i sępy. W górach centralnej części Hiszpanii występują lisy, borsuki, krety i różnorodne gryzonie. W tym samym rejonie, na stepowych nizinach występują zające, króliki i populacja różnorodnych gryzoni. Na południu Hiszpanii występują reprezentanci północnoafrykańskiej fauny, zwierzęta takie jak jeżozwierz, przepiórka, łasica pospolita, szakal oraz wiele gatunków jaszczurek. Na Gibraltarze występuje jedyny gatunek małp europejskich – magota gibraltarska[11]. Rzeki kraju obfitują w różnorodne gatunki ryb takie jak: pstrągi, łososie – w rzekach w regionie Kantabrii, płocie czy świnki. W przybrzeżnych rejonach mórz napotkać można tu dorsze, makrele i tuńczyki. Miejscowe zwierzęta, nie spotykane gdzie indziej w Europie, to m.in. żeneta i koziorożec pirenejski. Licznie występują tu ptaki.

Podział administracyjny

Hiszpania dzieli się na 17 wspólnot autonomicznych (Comunidades Autónomas), które cieszą się dużą autonomią (głównie w kwestiach szkolnictwa, podatków itd.), oraz dwa miasta autonomiczne (Ciudad Autónoma). Oto one:

Integralną część Hiszpanii stanowią tzw. hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej:

Wspólnoty autonomiczne Hiszpanii dzielą się na 50 prowincji.

Klimat

Tossa de Mar, Katalonia

Klimat Hiszpanii jest zróżnicowany od chłodnego i deszczowego na północnym zachodzie, po gorący i suchy na równinach Andaluzji. Wynika to z ukształtowania terenu. Centrum kraju charakteryzuje się klimatem kontynentalnym. Jest to teren otoczony pasmami górskimi, w związku z czym nie dociera tam wilgotne powietrze i jest bardzo sucho. Występują duże amplitudy temperatur dziennych, jak i rocznych. Latem na całym obszarze kraju z wyjątkiem północnego wybrzeża, jest gorąco i słonecznie. Średnie temperatury wynoszą 12 °C w styczniu i 25° w lipcu, roczna ilość opadów sięga 250 mm. Madryt, leżący na wysokości 660 m, ma średnie temp. 5 °C w styczniu i 24 °C w lipcu. Północ kraju jest terenem zdecydowanie wilgotnym. Występują tam spore opady, a temperatury są umiarkowane. Niewielkie amplitudy miesięczne wskazują na łagodne zimy (od 6 °C do 10 °C) i chłodne lata (średnio poniżej 22 °C). Obszar wybrzeża na wschodzie i południu kraju przejawia cechy klimatu śródziemnego z wpływem klimatu morskiego, im bardziej na południe tym bardziej gorący klimat. Jest to teren raczej suchy, z gorącym latem (ponad 22 °C) i łagodną zimą (od 6 °C na północno-wschodnim wybrzeżu do ponad 10 °C na południu).

Strefy klimatyczne w Hiszpanii:

Język

     kastylijski (hiszpański)

     kataloński, walencki

     baskijski

     galisyjski

     leoński

     aragoński

     aranejski

     estremadurski

     fala

W Hiszpanii status urzędowego ma język: kastylijski (potocznie zwany hiszpańskim) oraz regionalnie także: kataloński, baskijski i galicyjski. Zgodnie z zapisem w konstytucji Hiszpanii, każdy obywatel tego kraju ma obowiązek znać język kastylijski.

Język kataloński jako urzędowy występuje w Katalonii i na Balearach. Poza tym używany jest w Pasie Zachodnim (Aragonia) i w comarce Carche na terenie Murcji. Na terenie wspólnoty autonomicznej Walencja, używany jest wariant języka katalońskiego – walencjański. Język galicyjski jako urzędowy występuje tylko w Galicji. Ponadto używany jest w prowincjach León i Zamora, jednak nie ma tam statusu urzędowego. Język baskijski jako urzędowy występuje w Kraju Basków i na północy Nawarry. W gminach doliny Arán w katalońskiej prowincji Lleida, obowiązuje język aranejski, wariant oksytańskiego.

Występują także liczne języki i dialekty romańskie, które nie mają statusu urzędowych w żadnej z hiszpańskich gmin. Są to:

Demografia

Gęstość zaludnienia według prowincji i wysp (2005)

Dane ogólne

Hiszpania liczyła 40 499 799 mieszkańców 1 stycznia 2000, zaś 1 stycznia 2009 już 46 661 950. Gęstość zaludnienia wynosi 91,4 os./km², jest niższa niż w większości krajów Europy Zachodniej, a jej rozmieszczenie na terytorium kraju jest nierównomierne. Obszary najgęściej zaludnione znajdują się na wybrzeżu i wokół Obszaru Metropolitarnego Madrytu, podczas gdy reszta interioru jest słabo zaludniona. Gęstość zaludnienia jest różna w zależności od prowincji. Największa gęstość zaludnienia występuje w granicach wielkich miast.

Imigracja

Hiszpania, podobnie jak prawie wszystkie kraje Europy borykałaby się z ujemnym przyrostem naturalnym, gdyby nie imigranci, których przyciąga dynamicznie rozwijająca się gospodarka tego kraju. Rocznie przybywają ich tysiące – głównie z Afryki i dawnych hiszpańskich kolonii. W 2009 r., 12% mieszkańców (5,6 mln) było obcokrajowcami[12]. Największymi mniejszościami są: Rumuni (797 tys.), Marokańczycy (710 tys.), Ekwadorczycy (500 tys.), Kolumbijczycy (400 tys.), Boliwijczycy (ok. 400 tys.) i Brytyjczycy (374,6 tys. – 761 tys.[13]) oraz ludność z pozostałych krajów afrykańskich, a nawet z krajów dalekiej Azji (200 tys.), w tym Chińczycy (125 tys.). Często próby przedostania się biednych ludzi z Afryki kończą się tragedią – toną w Morzu Śródziemnym lub Oceanie Atlantyckim. W Hiszpanii widoczna jest tendencja przybywania tu i osiedlania się ludności z krajów UE i z całej Europy, wśród nich są m.in. Brytyjczycy (350 tys.), Francuzi (225 tys.), Niemcy (215 tys.), Portugalczycy (160 tys.), Włosi (158 tys.), Polacy (140 tys.), Turcy (105 tys.), Ukraińcy (100 tys.), Szwedzi (60 tys.).

Miasta

 Osobny artykuł: Miasta w Hiszpanii.

Najludniejsze miasta Hiszpanii (powyżej 200 tysięcy mieszkańców w 2012 roku)[14]:

Madryt
Madryt
Barcelona
Barcelona
Madryt Barcelona
Walencja
Walencja
Sewilla
Sewilla
Walencja Sewilla
Saragossa
Saragossa
Malaga
Malaga
Saragossa Málaga
Las Palmas
Las Palmas
Bilbao
Bilbao
Las Palmas Bilbao
Córdoba
Córdoba
Alicante
Alicante
Córdoba Alicante
Valladolid
Valladolid
Vigo
Vigo
Valladolid Vigo
Gijón
Gijón
La Coruña
La Coruña
Gijón La Coruña
Pampeluna
Pampeluna
Palma de Mallorca
Palma de Mallorca
Pampeluna Palma de Mallorca
Granada
Granada
Santa Cruz de Tenerife
Santa Cruz de Tenerife
Granada Santa Cruz de Tenerife
Vitoria-Gasteiz
Vitoria-Gasteiz
Móstoles
Móstoles
Vitoria-Gasteiz Móstoles
Oviedo
Oviedo
Palma de Mallorca
Oviedo Palma de Mallorca
Elche
Elche
Kartagena
Kartagena
Elche Kartagena
Jerez de la Frontera
Jerez de la Frontera
San Sebastián
San Sebastián
Jerez de la Frontera San Sebastián
Miasto Liczba ludności Powierzchnia [km²] Region
Madryt 3 332 646 607 km² Madryt
Barcelona 1 624 598 101,4 km² Katalonia
Walencja 831 261 134,6 km² Walencja
Sewilla 703 029 140,8 km² Andaluzja
Saragossa 685 963 967 km² Aragonia
Málaga 571 731 395 km² Andaluzja
Murcja 453 985 881,8 km² Murcja
Palma de Mallorca 419 285 208,6 km² Baleary
Las Palmas de Gran Canaria 385 973 100,5 km² Wyspy Kanaryjskie
Bilbao 351 864 40,6 km² Kraj Basków
Alicante 333 077 201,2 km² Walencja
Córdoba 330 813 1255 km² Andaluzja
Valladolid 312 673 197,9 km² Kastylia i León
Vigo 298 697 109,1 km² Galicia
Gijón 278 090 181,6 km² Asturia
L’Hospitalet de Llobregat 262 327 12,5 km² Katalonia
La Coruña 246 758 37,8 km² Galicia
Vitoria 242 705 276,8 km² Kraj Basków
Granada 238 546 88 km² Andaluzja
Elx 231 311 326 km² Walencja
Oviedo 229 598 186,5 km² Asturia
Santa Cruz de Tenerife 224 046 150,5 km² Wyspy Kanaryjskie
Terrassa 219 421 74,6 km² Katalonia
Badalona 218 084 21,2 km² Katalonia
Cartagena 217 709 558,3 km² Murcja
Jerez de la Frontera 213 153 1188,2 km² Andaluzja
Sabadell 210 496 37,9 km² Katalonia
Móstoles 206 084 45 km² Madryt
Alcalá de Henares 206 617 87,7 km² Madryt
Fuenlabrada 201 801 39,4 km² Madryt
Rozpiętość populacji miast Liczba miast
powyżej 1 miliona 2
od 500 tys. do 1 miliona 4
od 250 do 500 tys. 10
od 100 do 250 tys. 46
  Obszary metropolitalne Liczba mieszkańców (2008)
1 Obszar metropolitalny Madrytu 6 533 340
2 Obszar metropolitalny Barcelony 5 068 252
3 Obszar metropolitalny Walencji 1 395 147
4 Obszar metropolitalny Sewilli 1 360 361
5 Obszar metropolitalny Bilbao 953 152
6 Obszar metropolitalny Malagi 923 104
7 Obszar metropolitalny Asturii 863 050
8 Obszar metropolitalny Alicante 785 020
9 Obszar metropolitalny Murcji 763 723
10 Obszar metropolitalny Las Palmas de Gran Canaria 741 826
11 Obszar metropolitalny Vigo 695 625

Osadnictwo

Osiedla wiejskie odznaczają się w Hiszpanii bardzo dużą różnorodnością; w zależności od okolicy zmienia się materiał, z którego zbudowane są domy, a także ich wielkość i układ przestrzenny. Z jednej strony występuje więc osadnictwo całkowicie rozproszone, a z drugiej – skupione, w którym nierzadkie są przykłady wsi liczących powyżej 2 tys. domów (np. tzw. pueblos blancos). Rozmieszczenie i typy wsi zależą przede wszystkim od warunków przyrodniczych. Możliwość zaopatrzenia w wodę decyduje jednoznacznie o lokalizacji wsi, których większość leży w dolinach rzek. Niekiedy wpływ mają tu także czynniki przyrodnicze, historyczne oraz ekonomiczne. Formy osiedli pochodzą z różnorodnych okresów, a centralnie położonymi ośrodkami są stolice prowincji.

Religie

Katedra w Santiago de Compostela – jedna z najważniejszych świątyń pielgrzymkowych na świecie
Bazylika Nuestra Señora del Pilar w Saragossie – największa świątynia barokowa w kraju
Katedra Sagrada Família w Barcelonie
 Osobny artykuł: Religia w Hiszpanii.

Przez wieki Hiszpania uważana była za bastion katolicyzmu w Europie. Tereny dzisiejszej Hiszpanii były jednymi z najszybciej schrystianizowanych w Europie – w IV wieku. Na początku VIII wieku od strony południa miała miejsce inwazja arabska obejmująca niemal cały Półwysep Iberyjski. W I połowie VIII wieku od północy rozpoczęła się Rekonkwista – wypieranie muzułmańskich Maurów z Półwyspu. Po opanowaniu całej Hiszpanii, czyli po roku 1492 jej monarchowie Ferdynand II Katolicki i Izabela I Katolicka rozpoczęli prześladowania muzułmanów i żydów zmuszając ich do konwersji na chrześcijaństwo. Doprowadziło to ostatecznie do wyrugowania wyznawców innych niż rzymski katolicyzm wyznań[15]. W XVI wieku do Hiszpanii zaczęły szybko przenikać idee Reformacji, ale władcy opowiedzieli się po stronie Kościoła rzymskokatolickiego. W tym samym czasie rozpoczęły się podboje obu Ameryk i przymusowe nawracanie lub mordowanie ludności kolonizowanych terenów. Do początku XIX wieku Hiszpania pozostawała bastionem europejskiego katolicyzmu z szeroko praktykowaną Inkwizycją, lecz za czasów wojen napoleońskich i wojen domowych będących jej skutkiem zniesiono ją[16].

Republikańskie rządy Francji próbowały narzucić laicki model państwa w Hiszpanii, co tylko częściowo się udało. W XIX wieku Hiszpania stała się monarchią parlamentarną z trójpodziałem władzy. Na skutek trendów modernizacyjnych, rewolucji przemysłowej, upowszechniającego się liberalizmu polityczno-gospodarczego i demokratyzacji życia społecznego pozycja Kościoła i rola religii zaczęły słabnąć, zwłaszcza w Katalonii, choć procesy te były dużo słabsze, niż w pozostałych krajach europejskich. Na początku XX wieku w północnej, dobrze rozwiniętej gospodarczo i zaawansowanej technologicznie Hiszpanii upowszechniały się: dążenie rewolucyjne, socjalizm, antyklerykalizm i liberalizm obyczajowy[17][18]. W latach 30. zaostrzył się konflikt między konserwatystami skupionymi wokół monarchii i Kościoła a republikanami opowiadającymi się za laicką republiką w całej Hiszpanii. Doprowadziło to do wybuchu wojny domowej, w czasie której instytucja Kościoła rzymskokatolickiego i duchowieństwo doznały bardzo dużych prześladowań ze strony sił republikańskich, anarchistycznych i socjalistycznych.

Po wygranej przez generała Francisco Franco wojnie Hiszpania stała się na powrót państwem wyznaniowym, w którym Kościół rzymskokatolicki miał uprzywilejowaną pozycję, a niemal całe życie społeczne i obyczajowe podporządkowane było ideom narodowego katolicyzmu. Przywrócono kary za kontakty homoseksualne. Rozwody, antykoncepcja, aborcja i edukacja seksualna zostały zakazane. Płacenie podatków na rzecz prywatnych szkół katolickich i nauczanie lekcji religii katolickiej stało się obowiązkowe w szkołach bez względu na wyznanie. Stan ten utrzymywał się do połowy lat 70., kiedy to po śmierci generała Franco przywrócono monarchię konstytucyjną i zagwarantowano wolność sumienia, świeckość i neutralność światopoglądową państwa.

W 1982 roku wybory do parlamentu wygrała Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza sprawując bez przerwy władzę przez 14 lat. W okresie rządów Partii Socjalistycznej nadal trwał dynamiczny rozwój gospodarki, wzrósł konsumpcjonizm, doszło do sekularyzacji i liberalizacji życia społecznego i obyczajowego. W nowoczesnym i zamożnym społeczeństwie hiszpańskim Kościół i religia przestały być uważane za instytucje zaspokajające potrzeby wiernych. Powszechne były także nastroje antyklerykalne oskarżające Kościół o nacjonalizm i wspieranie dyktatury Franco. Kościół zaczął systematycznie tracić na znaczeniu, a jego wpływy na życie publiczne i społeczne maleć.

W ostatnich latach procesy laicyzacji i sekularyzacji pogłębiły się. Według Centrum Badań Socjologicznych w 2014 roku 68,8% Hiszpanów zdeklarowało przynależność do Kościoła rzymskokatolickiego (76% w 2006 roku), 1,9% to wyznawcy pozostałych religii (głównie protestantyzmu, prawosławia, islamu, buddyzmu, hinduizmu i sikhizmu), a 26,1% zdeklarowało ateizm, agnostycyzm lub bezwyznaniowość (19% w 2006 roku). Pozostałe 3,1% nie określiło swej przynależności religijnej. W 1975 roku 61% Hiszpanów uczęszczało systematycznie do kościoła na niedzielne nabożeństwa, w 2002 roku 25%, podczas gdy w 2009 roku już tylko 15%. 58% Hiszpanów zdeklarowało, że nigdy nie chodzi do kościoła. Według sondażu Eurobarometr w 2010 roku 59% Hiszpanów przyznało się do wiary w Boga osobowego, 20% do wiary w nieokreśloną siłę wyższą, a 19% zdeklarowało brak wiary. Według tego samego ośrodka badawczego w 2008 roku zaledwie 3% Hiszpanów uznało religię za jedną z trzech najważniejszych wartości, podczas gdy średnia europejska wyniosła 7%. Według Instytutu Gallupa aż 59% Hiszpanów przyznało, że religia nie odgrywa ważnej roli w ich życiu. Odbiciem malejącej roli Kościoła i religii w Hiszpanii są drastyczny kryzys powołań i niedobór duchowieństwa, upowszechniający się relatywizm moralny, daleko posunięta tolerancja wobec antykoncepcji, aborcji, eutanazji, kohabitacji czy małżeństw homoseksualnych. Szczególnie młode pokolenie krytyczne jest wobec postaw i doktryn Kościoła odnośnie etyki seksualnej i życia małżeńsko-rodzinnego. Młode pokolenie także w największym stopniu skłania się ku indywidualnej wierze bądź bezwyznaniowości. W 2005 roku zaledwie połowa młodzieży utożsamiała się z katolicyzmem, z czego jedynie 10% było zaangażowanych religijnie, a niespełna 4% systematycznie praktykowało[19][20][21]. Z drugiej strony w obliczu gwałtownej laicyzacji życia publicznego, reformom rządzącej ówcześnie PSOE i napływowi muzułmańskich imigrantów widoczna była także aktywna działalność organizacji katolickich mobilizujących prawicowe ugrupowania polityczne i zwolenników odnowy moralnej i tradycyjnych wartości rodzinnych i katolickich[potrzebny przypis]. Ruchy te jednak wydają się być w mniejszości.

Gospodarka

 Osobny artykuł: Gospodarka Hiszpanii.
Madryt – stolica Hiszpanii
Walencja – nowoczesna architektura kompleksu Ciudad de las Artes y las Ciencias (Miasto Sztuki i Nauk) autorstwa syna miasta, architekta Santiago Calatravy

Do lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia Hiszpania była jednym z najuboższych krajów Europy. Masowy napływ turystów spowodował wielki wzrost inwestycji i napływ kapitału zagranicznego, który wzmógł się jeszcze po przystąpieniu do Unii Europejskiej.

Hiszpania była przez ostatnie pół wieku jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo państw Europy. W 2009 PKB wyniósł 1052 mld euro, czyli 23,5 tys. euro na mieszkańca. Hiszpania uporała się w ostatnich latach ze zmorą, jaką była znaczna inflacja (od 1990 spadła z ponad 9% do ok. 2,5-3% w 2011) i masowym bezrobociem. W IV kwartale 2011 wynosiło ono 21,3%[22]. wobec 21,6% w 1978.

Hiszpania jest znaczącym uczestnikiem handlu zagranicznego, wielkie banki mają swe siedziby gł. w Madrycie, Bilbao, Barcelonie i Walencji. W gospodarce Hiszpanii bardzo dużą rolę odgrywa obcy kapitał zagraniczny – głównie inwestycje amerykańskie, brytyjskie, francuskie, to właśnie one doprowadziły do szybkiego uprzemysłowienia Hiszpanii. Hiszpania jest zaliczana do grupy państw wysoko rozwiniętych, co potwierdza wysoki PKB. Pod względem potencjału ekonomicznego Hiszpanie stanowią wielką czołówkę Europy wraz z takimi krajami jak: Wielka Brytania, Francja, czy Włochy. Są już dziewiątą potęgą gospodarczą świata i stali się jednym z głównych motorów napędowych europejskiej gospodarki. Produkt krajowy brutto Hiszpania ma już wyższy niż należąca do G7 Kanada. Relatywnie niskie ceny wpływają na wysoką siłę nabywczą porównywalną do Włoch i Francji.

Przemysł

Kompleks fabryk w La Pobla de Mafumet

Najważniejszą gałęzią gospodarki jest wysoko rozwinięty przemysł, zgrupowany w kilku wielkich okręgach. Hiszpania jest ważnym producentem samochodów osobowych (m.in. SEAT) i ciężarowych (Barcelona i Lleida, Walencja, Madryt, Valladolid, La Coruña). Kilka wielkich koncernów ulokowało tutaj swoje zakłady (VW, grupa PSA, Ford). Produkcja samochodów osobowych wyniosła ponad 1,9 mln sztuk (2000). W Walencji, Bilbao, Barcelonie, Kadyksie oraz La Coruñi są duże stocznie a co za tym idzie jest tutaj wysoko rozwinięty przemysł stoczniowy (3% produkcji światowej – 6. miejsce). Rozwinięty jest przemysł metalurgiczny (huty w Oviedo, Gijón, El Ferrol de Caudillo koło Bilbao i in.), w Asturii kopalnie węgla. Różnorodny przemysł elektrotechniczny (sprzęt gospodarstwa domowego, komputery, półprzewodniki) rozwinął się w większych miastach (np. Barcelona, Madryt, Sewilla, Malaga). Dzięki importowi paliw płynnych oraz znacznym zasobom energii wodnej Hiszpania produkuje ok. 185 TWh energii elektrycznej (4612 kWh na mieszkańca). Wielkim atutem jest rozwinięty przemysł włókienniczy oraz rolno-spożywczy (produkcja cukiernicza; wina – ponad 34 mln hl, 4. miejsce w świecie; konserw rybnych itp.), rozrzucony po całym kraju.

Energia

Elektrownia słoneczna w Sanlúcar la Mayor

Hiszpania to jeden z liderów w produkcji energii słonecznej. Wsparcie rządu i obowiązywanie tzw. systemu feed-in tariff, dzięki któremu producenci energii ze źródeł odnawialnych mogą ją odsprzedawać po z góry ustalonych, preferencyjnych cenach, sprawiły, że na Półwyspie Iberyjskim w szybkim tempie powstawały w ostatnich latach nowe elektrownie słoneczne. W 2011 roku moc zainstalowanych elektrowni słonecznych wyniosła 4,2 GW[23]. Sektor energetyczny wytwarza około 5% PKB brutto kraju. Zapotrzebowanie na energię w Hiszpanii począwszy od 2002 r. wzrosła o około 3,5% rocznie, z niewielkimi zmianami, jak w 2003 roku zanotowano wzrost o około 7%. Wraz ze wzrostem konsumpcji wzrasta zapotrzebowanie na energię od 211.500 GWh w 2002 r. do 253.600 w roku 2006[24]. W 2008 roku 50% energii produkowanej w Hiszpanii było pochodzenia jądrowego 15 368 toe, 15% pochodziło z węgla, 6% z energii mechanicznej płynącej wody i 29% z pozostałych źródeł energii odnawialnej[25]. W 2009 r. Hiszpania była największym producentem energii słonecznej oraz na trzecim miejscu wśród państw wytwarzających energię wiatrową. Produkcja energii wodnej w Hiszpanii osiągnęła w 2010 r. wartość 2220 MW i była to druga co do wielkości wartość produkcji w UE po Włoszech[26]. Według raportu koncernu Ernst & Young Hiszpania wraz z takimi krajami jak m.in.: USA, Chiny i Indie znalazła się w gronie państw najbardziej atrakcyjnych na świecie pod względem inwestowania w odnawialne źródła energii[27].

Rolnictwo

W rolnictwie dominującą rolę odgrywa hodowla bydła, trzody i drobiu na rozległych pastwiskach (Kastylii, Asturii czy Estremadury), a także uprawa winorośli, zbóż, oliwek oraz owoców cytrusowych. Pod względem eksportu owoców cytrusowych kraj znajduje się w ścisłej światowej czołówce. Poza innymi owocami cytrusowymi, tj. pomarańczami i mandarynkami prowadzi się uprawy kasztanów, migdałów, granatów i bananów, głównie na obszarach śródziemnomorskich. Lasy (głównie w regionach górskich) dostarczają drewna i owoców leśnych. Rolnictwo przynosi 8% dochodu narodowego brutto. Produkty pochodzenia rolniczego stanowią poważną pozycję eksportową Hiszpanii dostarczając niemalże 1/5 wpływów z eksportu. Na płaskowyżu Meseta uprawia się: pszenicę i jęczmień. Kukurydza rośnie dobrze na wilgotniejszych terenach północnego zachodu, a na terenach, na których możliwe jest nawadnianie, uprawia się ryż. Warzywa hodowane są w nawadnianych dolinach, wzdłuż nizinnego wschodniego wybrzeża. Gaje oliwne rosną na suchych obszarach na południu kraju. Hiszpania jest drugim na świecie producentem oliwy z oliwek. Winogrona uprawiane są w dolinie rzeki Ebro, na Mesecie, na nizinach śródziemnomorskich oraz wewnątrz kraju m.in. w Andaluzji. Hodowla jest stosunkowo mniej ważną gałęzią produkcji rolnej, chociaż ma i ona ma w kraju wielowiekowe tradycje. Największe pogłowie posiadają stada owiec, znacznie mniejsze zaś bydła i kóz.

Lasy

Las palmowy w okolicach Elche, we wschodniej Hiszpanii

31% powierzchni kraju, szczególnie na terenach górzystych, zajmują właśnie lasy. Największe kompleksy leśne znajdują się w północnej, wilgotnej części Hiszpanii (lasy liściaste i mieszane), zaś na południowym zachodzie przeważają lasy dębowe z dębem korkowym. W Hiszpanii funkcjonuje wiele tartaków, na szeroką skalę produkowana jest również żywica. W kraju znajduje się 13 parków narodowych (hiszp. parque nacional), największym z nich Doñana, który obejmuje jedyne w swoim rodzaju siedliska ptaków wędrownych z południa Afryki, zaś Cabañeros chroni unikatowe w Europie lasy wiecznie zielonych dębów ostrolistnych i korkowych. W Hiszpanii znajduje się także największy w Europie las palmowy – El Caracol niedaleko Elche.

Rybołówstwo

Duże znaczenie posiada rybołówstwo (1,4 mln ton ryb), zwłaszcza na wybrzeżu atlantyckim – La Coruña w Galicji, Jerez de la Frontera w Andaluzji, ale także Málaga. W Vigo, w północnej części kraju znajduje się Agencja Kontroli Rybołówstwa UE, której zadaniem jest szkolenie inspektorów oraz organizacja wspólnych inspekcji z kilku państw członkowskich, a także ma ona zapewnić zgodność z wymogami dotyczącymi połowów, wprowadzonymi w trosce o zachowanie zasobów rybnych[28]. Prawie połowę ryb i owoców morza (mariscos) łowionych w Hiszpanii dostarcza flota galicyjska. Hiszpania wspólnie z Francją, Danią, Wielką Brytanią oraz Niderlandami dokonuje 60% połowów całej UE. Ponadto Hiszpanii przypada w udziale 25% łącznego tonażu rybackiej floty wspólnotowej (481 000 ton)[29]. Największe porty rybackie znajdują się nad Zatoką Biskajską i na terenie Galicji.

Transport

Autostrada A-7 w Andaluzji
AVE-Szybka hiszpańska kolej
 Osobny artykuł: Transport w Hiszpanii.

Sieć transportowa Hiszpanii uległa znaczącym przeobrażeniom po II wojnie światowej, dzięki dewizom napływającym od turystów zagranicznych. Drogi liczą ogółem ponad 370 tys. km – 73,2 km na 100 km² powierzchni. Wielki postęp zanotowano w budowie nowoczesnych magistral obsługujących narastający ruch turystyczny – 31 grudnia 2007 było w Hiszpanii 14 689 km autostrad (autopistas) i dróg ekspresowych (autovías), co łącznie zalicza ten system za największą sieć w Europie i trzecią co do wielkości na świecie po USA i Chinach[30]. Hiszpania jest krajem wysoko zmotoryzowanym – w tym samym czasie było ponad 14,7 mln samochodów osobowych (36,7 pojazdów na 100 mieszkańców) oraz ponad 1,8 mln ciężarowych. Długość linii kolejowych wynosi obecnie ~16 tys. km, w tym 8,5 tys. km linii zelektryfikowanych, hiszpańskie koleje RENFE również obejmują szybką kolejAVE. Wraz z otwarciem trasy dla pociągów dużej prędkości na linii Madryt – Walencja w grudniu 2010 Hiszpania stała się krajem, który ma najdłuższą sieć szybkich kolei w Europie, a drugi co do wielkości system szybkich kolei na świecie[31]. Transport morski odgrywa dużą rolę w gospodarce kraju, zwłaszcza w handlu zagranicznym, gdyż większość towarów jest przywożonych lub wywożonych drogą morską. Najważniejsze porty morskie to: Algeciras, Kadyks,Kartagena, Walencja,Tarragona, Barcelona, Bilbao, A Coruña. Bezprecedensowy rozwój nastąpił w dziedzinie przewozów lotniczych. Madryt jest jednym z najważniejszych portów lotniczych w Europie, inne ważniejsze lotniska znajdują się w Barcelonie, Palmie (Majorka), Sewilli, Walencji, Santa Cruz de Tenerife (Wyspy Kanaryjskie), Bilbao.

Mapa konturowa Hiszpanii
Porty lotnicze w Hiszpanii
Mapa konturowa Wysp Kanaryjskich
Porty lotnicze w Hiszpanii na Wyspach Kanaryjskich

Górnictwo i energetyka

Hiszpania jest krajem obfitującym w rudy i kruszce. Kopaliny użyteczne są różnorodne i dość znaczne. W Górach Kantabryjskich na północy znajdują się złoża węgla kamiennego i wysokiej jakości rudy żelaza, dzięki czemu w miastach leżących na wybrzeżu rozwinął się przemysł ciężki. Węgiel brunatny wydobywa się we wschodniej części kraju – centralna Katalonia. W górach Sierra Morena i Sierra Nevada eksploatuje się złoża rud metali, przede wszystkim: miedzi, cynku (Chalkopiryty) i ołowiu. Dzięki bogatym złożom rtęci w okolicach Almadén, Hiszpania zajmuję 1 miejsce na świecie w jej wydobyciu. Na tym samym obszarze wydobywa się również rudy tytanu, antymonu i manganu. Ponadto rudy manganu występują także w Górach Kantabryjskich i Iberyjskich. W Galicji znajdują się rudy wolframu. Na wybrzeżach znajdują się też niewielkie żłoża ropy naftowej. Sole potasowe występują głównie w północno-wschodniej Katalonii, a także w północno-zachodniej części Kotliny Aragońskiej. 43% energii kraju pochodzi z elektrociepłowni wykorzystujących paliwa importowane: 41% produkowane jest przez hydroelektrownie w Pirenejach i inne; 16% energii pochodzi z elektrowni atomowych.

Turystyka

Majorka
BenidormCosta Blanca

Burzliwa historia, która pozostawiła ślad w postaci bardzo wielu zabytków i licznych, bogatych w eksponaty muzeów oraz jeden z najcieplejszych klimatów na kontynencie sprzyjają masowej turystyce, która stanowi jeden z filarów gospodarki przynoszących znaczne dochody. Liczba turystów zagranicznych odwiedzających Hiszpanię systematycznie wzrasta. Wypoczywają oni głównie na wybrzeżu śródziemnomorskim (Costa de la LuzCosta del SolCosta BlancaCosta del AzaharCosta DoradaCosta MontanesaCosta VascaCosta VerdeRias AltasRias Bajas) czy na Balearach. Dużą popularnością cieszą się także Wyspy Kanaryjskie z ich subtropikalną roślinnością i interesującymi zjawiskami wulkanicznymi. Ponadto ożywiony ruch turystyczny spowodował, że porty lotnicze w Las Palmas i na Majorce stały się jednymi z największych portów lotniczych Europy. Najcenniejsze zabytki posiadają miasta: Madryt (obok zabytków architektonicznych mieszczą się tu liczne zbiory sztuki, czy słynne muzeum Prado), Toledo, Barcelona, Burgos, Salamanka (z najstarszym uniwersytetem w kraju), Saragossa. W zabytki z czasów rzymskich obfituje Tarragona i Sagunto, z czasów arabskich Sewilla, Kordoba, a szczególnie Grenada (Alhambra) i Generalife – perła architektury mauretańskiej. Ośrodkiem pielgrzymkowym o europejskiej sławie jest Santiago de Compostela. Z dochodów z turystyki sfinansowano m.in.: budowę dróg oraz przemysł lokalny.

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 68,215 mln turystów (5% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 56,526 mld dolarów. Tym samym Hiszpania jest na 3. miejscu na świecie pod względem ilości przybywających turystów i także pod względem przychodów z turystyki[32].

Przedsiębiorstwa

Flagowa hiszpańska marka – ZARA
Siedziba przedsiębiorstwa CEPSA w Madrycie

Poniższa tabela przedstawia największe firmy hiszpańskie w 2011, według ranking5000.com[33]:

Poz. Nazwa firmy
1 Cepsa
2 Repsol Petroleo
3 Mercadona
4 Repsol Comercial
5 El Corte Inglés
6 Telefónica
7 Dia[34]
8 Endesa
9 Movistar
10 Eroski

Kultura

Malarstwo

Do wybitnych malarzy hiszpańskich należą m.in. Picasso, Francisco Goya czy Salvador Dali.

Literatura

Miguel de Cervantes

Dzieje literatury hiszpańskiej są ściśle związane z historią ziem położonych na Półwyspie Iberyjskim. Okres tworzenia pisanych dzieł kultury obfitował w pojawianie się w tekstach literackich różnorodnych wpływów. Panowanie rzymskie, arabskie czy też literatura przybyłych na półwysep Żydów kształtowała w pewnym stopniu przyszłą literaturę hiszpańską. Przed powstaniem pierwszych dzieł w języku hiszpańskim na terenie współczesnej Hiszpanii rozwijała się literatura w języku łacińskim, a także literatura hispano-arabska oraz judeo-arabska. Początek literatury hiszpańskiej stanowi bogata twórczość wędrownych żonglerów (anonimowy epos rycerski Pieśń o Cydzie z ok. 1140 r.) i wykształconych klerków (głównie duchownych, poezja Gonzalo de Berceo). Na rozwój prozy w XIII wieku wpłynął król Alfons X Mądry. Poezję XIV wieku reprezentowali: J. Ruiz i P. López de Ayala, prozę – Juan Manuel, zaś XV wieczna proza miała charakter satyr. Ukształtował się też romans rycerski (Amadís de Gaula). Rozwinęła się anonimowa twórczość poetycka w formie romancy. Następnie w literaturze hiszpańskiej rozwijały się takie kierunki jak: romans przygodowo-sentymentalny czy teatr. W II połowie XVI wieku w poezji hiszpańskiej zapanował duch ascezy i mistycyzmu, pojawiły się 2 szkoły: salamantyjska, której przedstawicielem był Luis Ponce de León i sewilska, którą reprezentował Francisco de Herrera starszy. W epoce wielkich odkryć geograficznych i podbojów kolonialnych powstawała literatura związana z podbojem Ameryki: kroniki Hernána Cortésa czy Bernala Díaz del Castillo. Na przełomie XVI i XVII w. tworzył Miguel de Cervantes – autor Don Kichota – pierwszej wybitnej powieści nowożytnej, która do dziś uważana jest za najważniejszą książkę kręgu kulturowego języka hiszpańskiego. Ogólnie podsumowując cała literatura hiszpańska przedstawia niezwykłe bogactwo literackie. Niemalże co roku na Półwyspie pojawiają się nowe sensacje literackie, takie jak m.in.: Klub Dumas czy Flamandzka szachownica Arturo Péreza. Inni współcześni twórcy literatury hiszpańskiej to m.in.: Matilde Asensi, Julia Navarro, urodzony na Kubie José Carlos Somoza czy Carlos Ruiz Zafón. Jednym z najbardziej znanych bestsellerów hiszpańskich jest powieść Żołnierze spod Salaminy Javiera Cercasa. Wciąż tworzą tacy autorzy jak Javier Marías – mistrz długiej frazy i wirtuoz refleksyjnej narracji – czy Enrique Vila-Matas. Bardzo dobrze ma się też nurt tzw. literatury kobiecej, reprezentowany przez Rosę Montero, Lucíę Etxebarríę, Almudenę Grandes czy Soledad Puertolas, tworzące teksty skupiające się na problemach współczesnych kobiet.

Muzyka

Corrida de toros

Muzyka hiszpańska przez wiele stuleci kształtowana była przez liczne, zmieniające się wraz z upływem czasu, wpływy kulturowe. W epoce średniowiecza tzw. śpiew wizygocki (liturgiczny) przeobraził się w tzw. mozarabski, aby wreszcie przeważyły w nim elementy muzyki chrześcijańskiej. W XVI wieku nastąpił rozkwit religijnej polifonii wokalnej, a także muzyki organowej i lutniowej. W XVII wieku powstała forma opery tzw. zarzuela, która podlegała ciągłym ewaluacjom w następnych stuleciach w popularną hiszpańską tonadillę i sainete. Muzyka hiszpańska poddana była w owym czasie oddziaływaniu trendów neapolitańskich (działalność włoskiego śpiewaka, kastrata – Farinellego). Dopiero w XIX wieku muzycy hiszpańscy podjęli próbę wyzwolenia się spod obcych wpływów i wskrzeszenia tradycyjnej, narodowej opery (F. Pedrell). Powstawały liczne konserwatoria, które kontynuowały rozwój szkoły narodowej. Jej cechami charakterystycznymi jest powrót do korzeni ludowych oraz specyficzne dla muzyki hiszpańskiej zróżnicowanie regionalne, wynikające z przemieszania kulturowego w Hiszpanii (m.in. kultura arabska, żydowska czy cygańska). Powstało wiele narodowych tańców, charakterystycznych dla Hiszpanii takich jak: Flamenco, czy Pasodoble.

Film

Filmografia hiszpańska jest bardzo bogata, w kraju powstaje wiele bardziej czy mniej znanych filmów. Dużym uznaniem na świecie cieszyli i cieszą się hiszpańscy reżyserzy: Luis Buñuel, Carlos Saura, Pedro Almodóvar, Alejandro Amenábar, Jaume Balagueró, Alberto Rodríguez, Fernando León de Aranoa czy Ramón Salazar. Wiele filmów nie tylko hiszpańskich, lecz także produkcji amerykańskiej kręconych jest w Hiszpanii. Znaną hiszpańską aktorką jest Penélope Cruz. Obecnie bardzo popularnym gatunkiem filmowym, którego podejmują się hiszpańscy reżyserzy jest horror i thriller-dreszczowiec.

Media

Siedziba dziennika El País w Barcelonie

Spośród prasy największym dziennikiem ukazującym się w Hiszpanii jest gazeta o profilu socjaldemokratycznym El País, wydawana przez najpotężniejszy koncern mediowy Grupo PRISA, założony przez Jesusa de Polanco (inne media należące do koncernu to m.in. dziennik sportowy As, radio Cadena SER, platforma telewizji cyfrowej Digital+). Innymi największymi dziennikami wydawanymi w kraju są m.in.: konserwatywno-liberalne El Mundo, konserwatywno-monarchistyczny ABC oraz La Razón o zbliżonym do ABC profilu. W Barcelonie ukazuje się dodatkowo La Vanguardia, redagowana w części po katalońsku. Wśród prasy sportowej prymat dzierżą dzienniki „Marca” oraz wspomniany As. Ponadto w Hiszpanii ukazuje się wiele gazet lokalnych np. Diario de Sevilla, Diario de Mallorca. Największą hiszpańską stacją telewizyjną jest publiczna Televisión Española (TVE), emitująca przede wszystkim programy TVE1 oraz TVE2. Do prywatnych stacji telewizyjnych należą m.in.: Antena 3, Telecinco, Veo TV, Canal+.

Sport

Zawodnicy i kibice świętują zdobycie przez Hiszpanię pucharu Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej w RPA

Hiszpania odnosi znaczące sukcesy w piłce nożnej. W 2010 reprezentacja wywalczyła Mistrzostwo Świata, a trzy razy w 1964, 2008 i 2012 zdobyła mistrzostwo Europy. Hiszpańska liga Primera División, jest najlepszą ligą w piłce nożnej na świecie[35][36]. W Hiszpanii znajdują się kluby piłkarskie: Real Madryt, FC Barcelona oraz Atlético Madryt. Z Hiszpanii pochodzą także utytułowani kolarze – Alberto Contador – trzykrotny zwycięzca Tour de France (2007, 2009, 2010), Giro d’Italia (2008, 2011) oraz trzykrotny Vuelta a España (2008, 2012, 2014), a niedawno wielkie wyścigi wygrywał Miguel Indurain. Są także jedną z najlepszych ekip w koszykówce. Liderem ich zespołu jest Pau Gasol, obecnie grający w Los Angeles Lakers, a także jego brat Marc, który gra w Memphis Grizzlies. Z kraju pochodzi też tenisista Rafael Nadal, rywalizujący z Rogerem Federerem i Novakiem Djokoviciem o miano najlepszego tenisisty globu. Hiszpanem jest też Fernando Alonso, kierowca wyścigowy, dwukrotny mistrz świata Formuły 1. W sportach samochodowych należy także wymienić takie nazwisko jak Carlos Sainz.

Święta

Reyes Magos – Trzej Królowie, jedno z najważniejszych świąt w Hiszpanii
Wielki Tydzień, Estremadura
  • Najważniejsze Święta i uroczystości w Hiszpanii:
Dzień Nazwa polska Nazwa hiszpańska Opis święta
1 stycznia Nowy Rok Año Nuevo
6 stycznia Trzech Króli Los Reyes Magos Ważne święto, dzień wolny od pracy. Orszaki Trzech Króli w wielu miastach. Hiszpańskie dzieci nie otrzymują prezentów 24 grudnia, ale 6 stycznia.
Luty/marzec Karnawał Carnaval Karnawał poprzedzający wielki post. Procesje głównie w: Santa Cruz de Tenerife, Kadyksie i Sitges.
19 marca Święto Ognia Fallas de Valencia W czasie tego święta następuje w Walencji palenie setek ogromnych kukieł.
Marzec/kwiecień Wielki Tydzień Semana Santa Procesje zakapturzonych pokutników we wszystkich większych miastach Hiszpanii, począwszy od Niedzieli Palmowej aż do Niedzieli Wielkanocnej, z najsławniejszą procesją w Sewilli (patrz: Wielki Tydzień w Sewilli).
25 marca Zwiastowanie Pańskie Anunciación
Kwiecień Święto wiosny Feria de Abril Sławna Feria w Sewilli z paradami w kolorowych strojach, z dużą ilością muzyki sevillana i walkami byków.
Maj Festiwal Patios w Kordobie i targ koni w Jerez de la Frontera
15 maja Święto Izydora Oracza Fiesta de San Isidro Święto patrona Madrytu. Walki byków, procesje, koncerty oraz jarmarki w Madrycie.
Czerwiec Boże Ciało Corpus Christi Uroczystości w całym kraju, największe procesje w Granadzie, Toledo, Sitges i na Wyspach Kanaryjskich
7 lipca-14 lipca San Fermin San Fermín Przepędzanie byków, walki byków i uroczystości w Pampelunie. Festiwal Muzyki w Granadzie. Festiwal św. Jakuba w Santiago de Compostela z pokazem sztucznych ogni.
25 lipca Św. Jakuba Santiago Apóstol Święto Patrona Hiszpanii. Tysiące pielgrzymów na uroczystościach w Santiago de Compostela
15 sierpnia Wniebowzięcie NMP Asunción de la Santísima Virgen María Narodowe święto 15 sierpnia, obchody w wielu miastach. Tradycyjne uroczystości w La Alberca (Salamanka) oraz letni jarmark w Maladze. Słynne Misterium w Elche.
Wrzesień Święto winobrania w Logroño, święto wina w Jerez de la Frontera, Mercé Feria de San Miguel w Torremolinos, Festiwal Meced
Październik Festiwal Pilar Fiestas del Pilar Procesje, walki byków i folklor w Saragossie
12 października rocznica odkrycia Ameryki przez Kolumba (święto państwowe)
1 listopada Wszystkich Świętych Todos los Santos
24 grudnia Wigilia Nochebuena
25 grudnia Boże Narodzenie Navidad
28 grudnia Noc Rzezi Niewiniątek/Dzień Młodzianków Día de los Santos Inocentes W Hiszpanii i krajach hiszpańskojęzycznych jest ono okazją do żartów i kawałów.
31 grudnia Sylwester Nochevieja

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

  1. The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dostęp 2017-06-26] (ang.).
  2. a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2015: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2016. [dostęp 2016-04-22]. (ang.).
  3. Barómetro de junio de 2016. Centro de Investigaciones Sociológicas. [dostęp 2017-09-01].
  4. Según el proyecto de arquitectura protohistórica ibérica (hiszp.).
  5. W zależności od źródeł wymieniane są dwie różne nazwy Hispano lub Hispan.
  6. Transkrypcja i wydanie katalogu Real de Castilla Gonzalo Fernándeza – Uniwersytet Kalifornijski.
  7. Constitución Española – tekst konstytucji hiszpańskiej na stronie rządu (hiszp.).
  8. Statystyki budżetu Departamentu Obrony na rok 2010.
  9. Dyplomacja PBF: Hiszpania – Siły Zbrojne Królestwa Hiszpanii.
  10. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte: Enseñanzas del sistema educativo. [dostęp 2015-09-26]. (hiszp.).
  11. Fauna Hiszpanii – Invia.pl.
  12. http://www.ine.es/prensa/np551.pdf.
  13. Brits Abroad (Spain) (ang.).
  14. Spain: Autonomous Communities and Major Cities - Population Statistics in Maps and Charts [online], www.citypopulation.de [dostęp 2016-07-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-10] (ang.).
  15. Witryna Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych.
  16. Rekonkwista hiszpańska.
  17. Home / Miesięcznik „Więź” / Hiszpania: nieudana krucjata.
  18. Islam w Hiszpanii – Kosciol.pl.
  19. Światopogląd młodego Hiszpana – Kosciol.pl.
  20. Coraz mniej katolików w Hiszpanii – Kosciol.pl.
  21. Hiszpania: młodzież bardziej egoistyczna.
  22. [1],dostęp 29.04.2011.
  23. EPIA-market-report-2011. , styczeń 2012. European Photovoltaic Industry Association. [dostęp 29 lutego 2012]. (ang.). 
  24. Informacje na podstawie Red Eléctrica Española (REE).
  25. Sekretarz Stanu ds. Energii – Centrum Publikacji, Ministerstwo Przemysłu, Turystyki i Handlu (hiszp.).
  26. Energía hidráulica en el mundo, Unión Europea y España (hiszp.).
  27. Renewable Energy Magazine (ang.); Energías Renovables, el periodismo de las energías limpias (hiszp.).
  28. Europa.eu – Gospodarka morska i rybołówstwo.
  29. Rybołówstwo europejskie w liczbach.
  30. Informacje o stanie obecnych i będących w budowie autostrad i dróg szybkiego ruchu (hiszp.).
  31. Hiszpania ma najdłuższą sieć szybkich kolei w Europie – forsal.pl.
  32. UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition. UNWTO, 2016. s. 8. [dostęp 2016-10-04]. (ang.).
  33. Ranking 5000 Mayores Empresas España – AE – Iberinform – 2010.
  34. es:Supermercados Dia.
  35. Liga hiszpańska najlepsza ligą na świecie – Wiadomości24.pl.
  36. Ranking IFFHS: Liga hiszpańska najlepsza na świecie.

Linki zewnętrzne

Wikiatlas Wikimedia Atlas: Hiszpania – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons