I Korpus Polski w Rosji

I Korpus Polski

Historia
Państwo	Imperium Rosyjskie Polska
Sformowanie	1917
Rozformowanie	1918
Tradycje
Rodowód	Dywizja Strzelców Polskich
Dowódcy
Pierwszy	gen. por. Józef Dowbor-Muśnicki
Działania zbrojne
I wojna światowa Wojna domowa w Rosji
Organizacja
Dyslokacja	Twierdza Bobrujsk
Rodzaj sił zbrojnych	wojska lądowe

Gen. Józef Dowbor-Muśnicki i sztab I Korpusu Polskiego w Rosji 1918

Kopiec I Korpusu Polskiego na terenie Twierdzy w Bobrujsku

gen. Józef Dowbor-Muśnicki

I Korpus Polski w Rosji – wyższy związek taktyczny Wojska Polskiego na Wschodzie.

I Korpus liczył 15 stycznia 1918 roku 29 000 żołnierzy, zaś w maju 23 661 żołnierzy. Żołnierze I Korpusu nazywani są Dowborczykami od nazwiska dowódcy generała Józefa Dowbor-Muśnickiego.

Formowanie korpusu

Korpus sformowany został 24 lipca 1917 na Białorusi z żołnierzy polskich wywodzących się z armii rosyjskiej służących we Froncie Zachodnim i Froncie Północnym (Białoruś, Polesie, Litwa, Łotwa), z inicjatywy Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego. Dowodzony przez generała Józefa Dowbora-Muśnickiego mianowanego 6 sierpnia 1917 przez gen. Ławra Korniłowa na wniosek Naczpolu.

Formowanie Korpusu przebiegało w skomplikowanej atmosferze. Armia rosyjska ponosiła na froncie liczne klęski. Wewnątrz kraju, na skutek rewolucji bolszewickiej zaznaczało się ogólne rozprzężenie. Nieprzyjazny stosunek do tworzenia Korpusu zajęła również lewica polska w Rosji. Gen. J. Dowbor-Muśnicki przystąpił energicznie do tworzenia Korpusu. Wyższą kadrę oficerską kompletował osobiście. Podstawą jego tworzenia była Dywizja Strzelców Polskich.

Działania korpusu

Zgodnie z założeniami Korpus miał wraz z osiągnięciem gotowości bojowej być skierowany na front walki z Niemcami. Jednak sytuacja na froncie i wewnątrz Rosji spowodowała, że zadania Korpusu zostały zmienione. Korpus na front przeciw Niemcom nie został skierowany. Gen. Dowbor widział zbliżający się konflikt z władzą bolszewicką, stał jednak na stanowisku niemieszania się w wewnętrzne sprawy Rosji. Zaproponował więc dowództwu bolszewickiemu umowę rozlokowania sił I Korpusu, co miało stanowić podstawę do zawarcia rozejmu do czasu ostatecznego wyjaśnienia sytuacji na froncie.

Wobec postawienia przez bolszewików warunków nie do zaakceptowania przez dowództwo I Korpusu doszło do walk Korpusu z oddziałami Gwardii Czerwonej. W walkach tych, na początku lutego 1918, siły Korpusu odniosły kilka zwycięstw, z których najważniejsze to walki o Bobrujsk i zdobycie 29 stycznia 1918 twierdzy w Bobrujsku, obsadzonej przez 7 tysięczną załogę bolszewicką. 19 lutego 1918 Polacy zdobyli Mińsk Litewski. Walki polsko-bolszewickie w tym czasie toczono również m.in. pod Tatarką, Osipowiczami i wielu innych regionach. Po zawarciu traktatu brzeskiego władze niemieckie postanowiły doprowadzić do likwidacji Korpusu. Gen. Dowbor próbował lawirować opierając się na autorytecie Rady Regencyjnej. Mimo oporu konspiracyjnego organizacji piłsudczyków z Leopoldem Lisem-Kulą i Melchiorem Wańkowiczem na czele rozpoczął się proces likwidacji Korpusu.

21 maja 1918 Korpus został rozbrojony przez oddziały niemieckie w twierdzy w Bobrujsku (którą w tym czasie kontrolował), po uznaniu zwierzchnictwa Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego i żądaniu kapitulacji przedstawionym przez dowództwo niemieckie. Ostatni transport wojsk Korpusu opuścił Bobrujsk 8 lipca 1918. Żołnierze Korpusu po rozbrojeniu przybyli w większości do Warszawy, gdzie odegrali znaczącą rolę w odzyskaniu niepodległości, a następnie weszli w skład powstającego Wojska Polskiego. Jesienią 1918 Dowborczycy włączyli się do organizacji oddziałów Wojska Polskiego, stając się kadrą wielu pułków.

W Bobrujsku, na miejscowym cmentarzu wojennym, istniał wysoki kopiec z krzyżem na szczycie pod którym zostało pochowanych około 2 tysiące polskich żołnierzy I Polskiego Korpusu. Obecnie nie pozostał po nim najmniejszy ślad. Replika tego kopca, znacznie pomniejszona, znajduje się na cmentarzu Powązkowskim. W dwudziestoleciu międzywojennym byli tutaj chowani Dowborczycy.

Organizacja i obsada personalna korpusu

Dowództwo

• dowódca - gen. por. Józef Dowbor-Muśnicki
• zastępca dowódcy - gen. por. Aleksander Karnicki
• szef sztabu - gen. mjr Władimir Agapiejew (Rosjanin)
• kwatermistrz - płk Zygmunt Rymkiewicz
• intendent - płk Blinow (R)
• naczelny inżynier - ppłk Bolesław Jaźwiński
• szef sanitarny i naczelny chirurg - gen. mjr Stanisław Gurbski
• naczelny lekarz - inspektor sanitarny
  • gen. dr Aleksander Bernatowicz (1917-1918)
  • dr Bronisław Malewski (1918)
• 1 Dywizja Strzelców Polskich - gen. Gustaw Ostapowicz
• 2 Dywizja Strzelców Polskich - gen. Józef Szamota
• 3 Dywizja Strzelców Polskich - gen. Wacław Iwaszkiewicz
• 1 Dywizja Ułanów - płk Zygmunt Łempicki
• Brygada Rezerwowa - gen. Józef Pawłowski
• 1 Brygada Artylerii - płk Kazimierz Pławski
• 2 Brygada Artylerii - płk Tadeusz Jastrzębski.
• dywizjon moździerzy - ppłk Bolesław Bohusz-Siestrzeńcewicz
• 1 Dywizjon Polowej Ciężkiej Artylerii
• dywizjon parkowy
• 1 Pułk Inżynieryjny
• pododdziały pomocnicze
• Legia Rycerska

Inni:

• oficer oświatowy - płk Tadeusz Miciński
• służba duszpasterska - ks. Jan Pajkert.

Umundurowanie żołnierzy korpusu

Przepisy mundurowe z 25 maja 1918

• Czapka - wzoru rosyjskiego z sukna koloru ochronnego (zielonego), z prostym daszkiem i orzełkiem wysokości 4 cm.
• Hełm - francuski z białym orłem wysokości 2 cm i amarantową obwódką szerokości 1cm.
• Kurtki: frencz lub bluza z kieszeniami.
• Spodnie - koloru ochronnego

w jeździe, artylerii, sztabach, inżynierii i straży polowej – granatowe

w autopolu – czarne.

• Naramienniki - koloru ochronnego z obszyciem

białym - w sztabach i zarządach

z żółtym kantem - u oficerów straży polowej

• Etyszkiet:

artyleria piesza – biały

straż polowa - akselbant podwójny żółty

jazda - biały z amarantem

• Rabat:

amarantowy – w 1, 5 i 9 pułku strzelców, w 1 pułku rezerwowym, pułku inżynieryjnym i radiotelegrafie

biały - w 2, 6 i 10 pułku strzelców

żółty - w 3, 7 i 11 pułku strzelców

niebieski - w 4, 8 i 12 pułku strzelców oraz służbie zdrowia

czarny - w artylerii pieszej

pomarańczowy - w poczcie polowej i telegrafie

czerwony - sztaby oprócz generalnego

granatowy - ogólnie piechota

• Wypustki i odznaki stopni na rękawach:

amarantowe – 1 Dywizja Strzelców, artyleria, telegraf

brązowe:– 2 Dywizja Strzelców,

żółte - 3 Dywizja Strzelców, radio

niebieskie - 1 i 2 pułk rezerwowy

czarne - pułk inżynieryjny

białe - służba zdrowia i sztaby

• Lampasy oficerów:

pojedynczy amarantowy szerokości 2 cm - piechota, sztaby, służba zdrowia, poczta, sądownictwo i artyleria piesza

podwójny czarny z amarantowym kantem - pułk inżynieryjny i inżynier korpusu

podwójny amarantowy z żółtym kantem - radio i straż polowa

podwójny amarantowy - w 1 pułku ułanów

podwójny biały - w 2 pułku ułanów

podwójny żółty - w 3 pułku ułanów

• Patki na kołnierzu z cyfrą lub znaczkiem

nakładane koloru ochronnego z wypustką:

amarantowa - 1 Dywizja Strzelców, poczta i telegraf

brązowa - 2 Dywizja Strzelców

żółta - 3 Dywizja Strzelców i radio

niebieska - Brygada Rezerwowa i służba zdrowia

czarna - pułk inżynieryjny, autopol

biała - sztaby

patka czarna z amarantową obwódką - w artylerii

kołnierz aksamitny czarny z amarantową obwódką, patka amarantowa z 2 srebrnymi toporami- w inżynierii korpusu

kroju ułańskiego amarantowo-żółte ze srebrnymi orzełkami - w straży polowej

fioletowe ze srebrnym guzikiem - korpus sądowy

wzoru ułańskiego amarantowo granatowe - jazda

ochronne z granatową wypustką - piechota

Kolorowe rabaty przepisane były tylko do munduru galowego. Była to jedyna różnica pomiędzy mundurem polowym a galowym. Generałowie i artyleria konna nosili rogatywki.

• Stopnie wojskowe:

- dla odróżnienia rang i stopni wojskowych wprowadzić na bluzach i płaszczach kąty z galonu złotego lub srebrnego dla oficerów i z amarantowej taśmy dla żołnierzy: galon i taśma powinny być szerokości 3/4 cm, kąty powinny być proste, zwrócone do dołu z bokami długości 5 cm, kąty należy naszywać na lewym rękawie pośrodku w odległości 10 cm od wszycia rękawa, odległość pomiędzy kątami 3/4 cm.

szeregowcy - powinni mieć kąty takie jak kaprale z taśmy amarantowej lecz zwrócone do góry,

kaprale (starsi szeregowcy) powinni mieć jeden kąt z taśmy amarantowej,

młodsi podoficerowie - powinni mieć dwa kąt z taśmy amarantowej,

starsi podoficerowie - powinni mieć trzy kąt z taśmy amarantowej,

sierżanci - powinni mieć cztery kąt z taśmy amarantowej,

podchorążowie - powinni mieć kąty sierżantów lub starszych podoficerów, stosownie do urzędów, z wszytym w otworze górnego kąta galonem srebrnym,

chorążowie - powinni mieć jeden kąt z galonu srebrnego,

podporucznicy - powinni mieć dwa kąty z galonu srebrnego,

porucznicy - powinni mieć trzy kąty z galonu srebrnego,

podkapitanowie - powinni mieć cztery kąty z galonu srebrnego,

kapitanowie - powinni mieć pierwszy od góry kąt złoty i pozostałe trzy srebrne.

podpułkownicy - powinni mieć dwa kąty złote,

pułkownicy – powinni mieć trzy kąty złote.

generałowie — kąty złote wzoru huzarskiego: - jeden u generałów podporuczników, - dwa u generałów poruczników, - trzy u generałów broni.

Związek Żołnierzy I Korpusu Polskiego

W okresie II RP do 1939 działał Związek Żołnierzy I Korpusu Polskiego, mający siedzibę przy ul. Aleje Jerozolimskie 93 w Warszawie.

Bibliografia

• Henryk Bagiński: Wojsko Polskie na Wschodzie 1914-1920. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa. Zakłady Graficzno-Wydawnicze „Książka”, 1921.
• Kazimierz Krajewski: Nie tylko Dowborczycy Biuletyn IPN, nr.1-2, 2009
• Wacław Lipiński: Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905-1918, Wolumen, Warszawa 1990, ISBN 83-85218-00-9