I powstanie pruskie wybuchło wiosną 1242 roku. Przyczyną niepokojów była klęska połączonych wojsk zakonów krzyżackiego i kawalerów mieczowych w bitwie z wojskami ruskimi na jeziorze Pejpus. Na wiadomość o krzyżackiej klęsce Świętopełk II rozpoczął walkę o Wisłę. Ściągał cło ze statków zakonu, zajął niemieckie statki na Wiśle, a później wstrzymał całą żeglugę, co odcięło zamki krzyżackie od zaopatrzenia. Zachodnie plemiona Prusów wyrzekły się chrześcijaństwa. Krzyżacy zostali wyparci z większości miast. Największy sukces osiągnęli Prusowie latem 1243 roku w bitwie pod Rządzem w pobliżu Grudziądza, gdzie rozbili wojska krzyżackie. Krzyżacy zachowali jedynie silne grody: Elbląg i Balga na wybrzeżu; Radzyń, Chełmno i Toruń na ziemi chełmińskiej.